Višenedjeljni protesti građana koji smatraju da će, kako kažu, „stavljanjem Bukovice u cijev“ ostati bez izuzetno značajnog vodotoka i imati trajno urušen biodiverzitet šireg područja, privukao je pažnju javnosti. Njime su u fokus ponovo došle male hidroelektrane (mHE), tačnije – njihovi investitori, te vodotoci koji su predviđeni za gradnju ovakvih energetskih postrojenja. Valorizacija najznačajnijeg prirodnog resursa Crne Gore za one pod koncesionim ugovorom o ovakvom iskorištavanju vodotoka od posljednje sjednice Vlade je dodatno i pod lupom Ministarstva ekonomije.
Izvršni direktor konzorcijuma Hydra MNE, koji gradi dvije mHE na Bukovici, Boban Garović kaže za Vikend novine da nova kontrola koncesionih ugovora koju je najavila ministarka ekonomije Dragica Sekulić neće naići na sporne detalje, jer njihova dokumentacija sadrži mnogo više nego što to zakon predviđa.
„Elaborat procjene uticaja na životnu sredinu uradio je Zavod za ekologiju podgoričkog Instituta za razvoj i istraživanja u oblasti zaštite na radu. Mještane Šavnika u komisiji za ocjenu tog elaborata predstavljao je Aleksandar Perović iz NVO Ozon. Elaborat je dva puta vraćen na doradu, kako bi se uradile dodatne analize i istraživanja“, kazao je naš sagovornik i istakao da su uz sve to uradili poseban dokument – Nulto stanje biodiverziteta lokacije budućih mHE.
Kako je potcrtao, studija je nastala na osnovu rezultata višemjesečnih istraživanja, a uz dodatne analize napravljena je hidrogeološka karta i ucrtane zone sanitarne zaštite.
Projekat
Garović dodaje da su mHE rijetka prilika da se jednom nerazvijenom kraju na sjeveru Crne Gore obezbijedi bolja perspektiva za život. I sve to uz minimalni uticaj na životnu sredinu.
Prema aktuelnim podacima, u Evropi radi oko 24.000 mHE, a više od dvije trećine vodotoka za proizvodnju struje su iskoristile Norveška, Francuska, Njemačka, Italija, Austrija, Švedska. Kako bi radili u skladu sa provjerenim modelima, Bukovica 1 i 2 su rađene po modelu „Tirolskog zahvata“ - koristi se samo višak vode u rijeci, odnosno razlika između ukupnog i ekološki prihvatljivog protoka. Uz to, željeli su u potpunosti da zadovolje zahtjeve građana, pa su primjedbe sa tri javne rasprave tokom skoro dvije godine rezultirale izmjenama prvobitnog plana gradnje.
„Zahtjev mještana bio je da se gornja kota vodozahvata za mHE Bukovica 2 spusti nizvodno, kako se ne bi uzimala vodu iz sela, a cjevovod da se izmjesti iz korita rijeke. Investitor je na trećoj javnoj raspravi prezentovao novo idejno rešenje, prema kome je investicija uvećana za više od 300.000 eura. Većina prisutnih pozdravila je ispunjenje zahtjeva“, ispričao je Garović i dodao da nije bilo primjedbi za mHE Bukovica 1.
Najopipljiviji benefit za stanovnike ovog kraja, ali i Šavnika, upravo je novac od koncesione naknade. Hydra MNE je potpisanim koncesionim ugovorom na godišnjem nivou garantovala proizvodnju od 18,26 gigavat časova (GWh) i naknadu od 6,5 odsto. Ukupna potrošnja struje 695 domaćinstava u Šavniku je 3,88 GWh, pa smatraju da će svojom proizvodnjom ona u potpunosti biti zadovoljena. Od godišnje koncesione naknade od 102.929 eura, opštini je opredijeljeno 72.050,3 eura.
„Drugi, ne manje značajan direktan ekonomski uticaj je registrovanje koncesionog društva u Šavniku, čime su obezbijeđeni prihodi od plaćanja dažbina prema opštini“, dodao je izvršni direktor konzorcijuma.
Nakon radova na izgradnji objekata mHE, koji treba da budu završeni do kraja naredne godine, investitor garantuje deset radnih mjesta za lokalno stanovništvo. Iako se ovim postrojenjima može daljinski upravljati, oni će organizovati obuku za zainteresovane koji će tu dobiti stalna zaposlenja.
Koncesionari
Koncesionari mHE u Crnoj Gori osnovali su krajem 2017. godine nevladino udruženje, pored ostalog, sa ciljem da javnost informišu o ovim projektima i uticaju na životnu sredinu.
„Činjenica da su mHE ekološki najprihvatljivi izvor električne energije rezultirala je izgradnjom oko 6.000 postrojenja u Njemačkoj, 5.000 u Austriji, oko 1.700 u Francuskoj, 1.600 u Švedskoj, 1.500 u Italiji, 1.200 u Češkoj, a 375 u Sloveniji. Moramo uzeti u obzir i da se radi o veoma skupim i rizičnim investicijama, koje direktno zavise od klimatskih uslova, pa naglašavamo da se za ove projekate u EU uglavnom praktikuju subvencije i zagarantovan otkup do orjentacionog perioda povrata investicije“, zvanični je stav članova udruženja.
U prilog izgradnji mHE u Crnoj Gori navode uticaj na smanjenje nezaposlenosti na sjeveru države, jer bi u slučaju realizacije svih projekata ovog tipa bilo otvoreno 400 radnih mjesta za čije plate bi bilo izdvojeno najmanje 80 miliona eura tokom trajanja koncesija.
„Preduzeća su pokazala izuzetnu društvenu odgovornost prema opštinama u kojima se grade mHE i do sada su lokalne zajednice pomognute sa više od milion i po eura“, dodaju iz udruženja u izjavi za VN.
Kada su u pitanju protesti građana zbog izgradnje mHE Bukovica, kažu da su oni na štetu svih.
„Udruženje u potpunosti podržava kolege kojima su dati koncesioni ugovori. Takođe se nadamo da će država u svim slučajevima onemogućavanja ispunjenja ugovora zbog neopravdanih protesta, pokazati snagu institucija koje su dužne da štite zakon, državna dokumenta i projekte od opšteg interesa svih građana“, smatraju predstavnici koncesionara.
Šavnik
Predsjednik Opštine Šavnik Mijomir Vujičić potcrtava da su uzeli u obzir sve činjenice prije nego što su odobrili projekte na Bukovici i da se nikako ne smije ispustiti iz vida da su izuzetno nerazvijena opština sa samo 2.000 stanovnika.
„Izgradnja dvije mHE predstavlja najveću privatnu direktnu investiciju u istoriji Šavnika, procijenjenu na 8,8 miliona eura. Minimalna direktna uplata tokom trajanja koncesije u korist našeg budžeta iznosi oko tri miliona. Tokom 24 mjeseca izvođenja projekta postoji šansa za zaposlenje oko 60 ljudi, kojima će se uplaćivati svi porezi i doprinosi“, kazao je on za VN.
Još je značajnije, navodi, obezbjeđivanje konstantnog i stabilnog napajanja grada strujom, poboljšanje vodosnabdijevanja kroz izgradnju vodovoda, probijanje pristupnih puteva do privatnih imanja prema zahtjevu mjesne zajednice Boan radi unaprjeđenja poljoprivredne, te saniranje postojećih puteva. Šavnik će prvi put imati i svoj snjegočistatač, a Hydra MNE će još finansijski podržati sve aktivnosti osnovnih škola u ovom gradu.
„Investitor je u obavezi da na godišnjem nivou izvrši poribljavanje Bukovice sa 15.000 komada mlađi i obezbjeđuje dva ribočuvara“, podsjetio je Vujičić.
Savjet MZ Boan ima brojna očekivanja koja se u prvom redu oslanjaju na razvoj zahvaljujući sredstvima od koncesione naknade „za prosperitet mještana koji žive na svojim ognjištima“. Ne žele da sumnjanju u to da li će biti ispoštovan dogovor koji su postigli sa investitorom, u prvom redu zbog „očuvanja ekološke ravnoteže koja neće narušiti biljni i životinjski svijet“.
„To su i obećali u ekološkom elaboratu. Dogovor je da će i tokom radova i kada mHE bude operativna zapošljavati upravo mještane sa teritorije naše mjesne zajednice, da će sponzorisati školske i vanškolske aktivnosti učenika na Boanu. Očekujemo još čišćenje lokalnih puteva tokom zime, sanacije puteva Donji Timar – Štičije i dijela puta Boan – Žabljak“, kazali su za VN.
Cjevovodi u zaštićenim zonama
Garović navodi da se oko 30 odsto hidroelektrana u zemljama EU nalaze se u nacionalnim parkovima i parkovima prirode.
„Zemlje EU stalno planiraju nove hidroelektrane, pa je Austrija nedavno izdala dozvolu za gradnju mHE sa 12 i po kilometara cjevovoda u zaštićenom području sa liste Natura 2000. Podaci koji se iznose o rušenju velikog broja mHE u Evropi i svijetu su manipulacija, jer je se uklanjaju bujične pregrade na objektima kojima je istekao projektovani životni vijek“, rekao je sagovornik VN i precizira da se tačni podaci mogu naći u izvještajima Organizacije za industrijski razvoj Ujedinjenih nacija.
Razlog je ovakve valorizacije vodnih resursa je, dodaje, činjenica da mHE imaju zanemarljiv uticaj na prirodu, ako su urađene prema uslovima koje propisuje Evropska komisija. Izgradnja je uslovljena veoma složenim i dugotrajnim postupcima pribavljanja dokumentacije, bez koje je nemoguće dobiti ni građevinsku dozvolu ni projektno finansiranje.„Crna Gora pojedinim zakonskim regulativama ima radikalnije procedure od EU, a sama izgradnja i upotreba mHE podliježe inspekcijskom nadzoru. Ponosni smo na činjenicu da je naša kompanija uradila Eleborat o procjeni uticaja na životnu sredinu koji će biti primjer u regionu kako treba štititi prirodu i proizvoditi zelenu energiju“, zaključuje izvršni direktor Hydra MNE.
