Piše:
Marija Ivanović
Nijedan poljski film u posljednjih 30 godina nije podigao toliku frku u matičnoj zemlji kao što je to učinio „Kler“ režisera Vojćeha Smažovskog. Za tri dana, pogledalo ga je skoro milion gledalaca. Katolička crkva pokušala je da izdejstvuje zabranu prikazivanja, a konzervativci su proglasili film teškom „antisvešteničkom propagandom“. Istovremeno, kritičari su ga podigli u nebesa zbog oštrog osuđivanja crkve i proglasili ga jednom od najhrabrijih i najtačnijih filmskih priča koje je ikada iznjedrila Poljska.
Tri priče
Kao i uvijek kad je riječ o filmovima koji dijele publiku na vatrene navijače i psovače, „Kler“ nije ni remek djelo, ni poprostačena propaganda usmjerena na to da ponizi crkvu jedne od najreligioznijih zemalja Evrope. Smažovski je snimio film koji ima mana. No, uprkos njima, riječ je o izuzetno ubjedljivom filmu koji nije rezultat njegove namjere da uništi – već pokušaja da izliječi poljsko sveštenstvo.
Već u startu je jasno da će Smažovski i te kako prekoračiti granice „dozvoljenog“. Film otvara scena u kojoj tri sveštenika loču rakiju, skaču i pankerski zavijaju „Marija je rodila sina!“ dok im kao bubanj služi prazna kutija pice, kao mikrofon – varjača, a kao gitara – visoka stona lampa.
Njihove alkoholne bahanalije prekida vijest o nadolazećoj smrti jedne od vjernica. Tadguš (sjajni Robert Vjeckevič), Andžej (Arkadiuš Jakubik) i Lešek (Jacek Bračak) vraćaju se u realnost.
U nastavku ih pratimo u tri odvojena rukavca priče, polako shvatajući koliko se razlikuju jedan od drugog, a koliko su zapravo isti – i zbog grehova, i zbog nemogućnosti da se otrgnu od kvarnog crkvenog sistema.
Teški kriminal
Jasno je zbog čega su konzervativci poludjeli zbog „Klera“. U filmu Smažovskog religija je nalik organizovanom kriminalu. Crkvenjaci, među kojima se posebno ističe biskup Mordovič (Januš Gajas), prikazani su kao mafijaši u mantijama. Nijedan njihov dan ne može da prođe bez pronevjera novca, mutljavina oko tendera, iskorišćavanja vjernika, zataškavanja prestupa sveštenika... I silovanja dječaka.
Međutim, Smažovski nije zainteresovan samo za to da raskrinka one koji se klanjaju crkvi čiji su sveštenici, na svjetskom nivou, zlostavljali više od 3.600 maloljetnika od 1946. do 2014. i čiji se poljski ogranak javno izvinio zbog učestvovanja u globalnom zataškavanju.
Režisera interesuje kako je došlo do toga i kako to može da se promijeni. Debelo je svjestan da crkvu vode ljudi čije je duhove obogaljio loše postavljen sistem. I pretvorio ih u one koji obogaljuju vjernike i koji bi sjutra, da im se Hrist pojavi na pragu, brzinski otjerali božjeg sina uvjeravajući ga da mnogo bolje rade njegov posao. Baš kao Veliki inkvizitor...
Tragični klimaks
Glavni junaci „Klera“ su beskrajno grešni ljudi, ali i marionete moćnog, nakaradno postavljenog sistema. Smažovski gradi vrlo ubjedljive karaktere, pažljivo odmotavajući sloj po sloj izuzetno kompleksnih i tragičnih ličnosti koje zaslužuju saosjećanje.
Što se izgradnje likova tiče, zaslužuje zamjerku samo zbog biskupa Mordoviča koji je toliko uprošćen, da je nemoguće oteti se utisku da režiser smatra da je moral crkvenog lica obrnuto proporcionalan njegovom mjestu u hijerarhiji. Odnosno, da apsolutna vlast kvari apsolutno – i da će sveštenik biti gori čovjek što je više odmakao u piramidi vlasti. Stvari baš i nijesu tako jednostavne i zahtijevaju mnogo više truda u odnosu na uloženi.
Kad se sve sabere, „Kler“ je mnogo slabiji od tematski sličnog, iako konkretnijeg čileanskog filma „Klub“ (Pablo Larin, 2015). Ipak, riječ je o drami sa nezaboravnim crnohumornim elementima, izuzetnom glumačkom ekipom i šokantnim, tragičnim klimaksom koji ostavlja u dubokoj tišini. Kamo sreće da se konzervativcima što češće događaju ovakvi filmovi. Vremenom bi dobili materijal za upoređivanje i (valjda) shvatili razliku između umjetničke potrebe za popravljanjem svijeta i jeftine propagande.
Ocjena: 8/10
Režija: Vojćeh Smažovski Uloge: Robert Vjeckevič, Arkadiuš Jakubik, Jacek Bračak, Januš Gajos, Joana Kulig Trajanje: 133 min
FOTO: youtube.com / imdb.com
