Priča o podgoričkom ministru arhitekti koji je odbio službeni automobil da bi dolazio biciklom na posao dragocjena je Crnoj Gori. Ipak, nedovoljna je za kompletnu sliku. Ovo je samo jedna od karika u raskošnom mozaiku ličnosti Ranka Radovića.
Ugroženi spomenik
To je usud našeg vremena: kao da ne postoji autoritet dokazan u struci, naučnom radu i stvaralaštvu koji Crnogorci ne mogu da prospu kroz sito političkih i identitetskih svrstavanja.
Čuje se isto pitanje, više od 13 godina nakon smrti Podgoričanina koji je doktorirao arhitekturu na Sorboni i bio redovni profesor univerziteta u Beogradu, Novom Sadu, Helsinkiju, japanskom Cukubiju, predavač na više od 20 univerziteta (Rim, Stokholm, Pariz, Melburn, Palermo, Lisabon)... Što su Ranku bili potrebni politika i ministarska fotelja 2003. godine?
Da smo naučili da procjenjujemo važnost neke moderne ličnosti kroz njena djela, možda bismo se sjetili Radovića u februaru ove godine, u kontekstu ugrožene „Doline heroja“ na Sutjesci i klizišta koje je zaprijetilo spomeničnom kompleksu na Tjentištu.
U istoj mjeri u kojoj je spomenik Miodraga Živkovića (bio) simbol traume i žrtve, ali i ponosa Jugoslovena - tako je za generacije arhitekata bio važan Radovićev Spomen-dom bitke na Sutjesci, građen od 1964. do 1971.
Evolutivno stablo
Senzibilitet autora, dragog i posebnog profesora, najbolje se ogleda u širokoj paleti talenata i interesovanja. Ranko, predratno podgoričko dijete, pedesetih godina u Beogradu kao da je mogao sve. Grafičar i slikar, nagrađivani pisac, novinar Borbe i Politike, zatim uspješan takmičar u biciklizmu, pa i kapiten juniorskog tima košarkaša Crvene zvezde!
Tek onda, u decenijama koje su uslijedile, strastven predavač „Savremene arhitekture i urbanizma“, predsjednik Međunarodne federacije za urbanizam i stanovanje... Od ratnog vihora devedesetih distancirao se toliko daleko, da se baš tada bavio katedrom u Japanu, o čijoj je arhitekturi predavao kasnije širom Evrope.
Ipak, Spomen-dom na Sutjesci Rankov je momenat karijere, njegov Rubikon, tavanica Sikstinske kapele i trofej Lige šampiona, sve u jednom. Jedino djelo Crnogorca uvršteno u svojevrsnu azbuku postmoderne arhitekture, knjigu „Evolutivno stablo“ istoričara Čarlsa Dženksa.
Arhitektura sjećanja
Radović je najljepše pisao o Spomen-domu. Živio je u takvom vremenu, da je pred mnogima morao da pravda betonsku konstrukciju, koja je podsjećala na brvnare i katune hercegovačkih planina, ali i na intergalaktičke bojne brodove iz franšize „Star Wars“!
- Nije se mogao mimoići onaj autentični duh podneblja, inspiracija etičkim i materijalnim suštastvima sveta surovosti i čistote. Japanska i finska škola time su čini mi se afirmisale sebe: poimanjem svojih univerzalnih, večitih neimarskih kodeksa, poimanjem sopstvenog duha i duha u sopstvenoj formi - pisao je Ranko 1966. godine.
U autorskom tekstu povodom nagrade Borbe za arhitekturu 1969. objasnio je što je njega arhitektura.
- Gotovo bi se reklo da je to arhitektura sećanja. Izraz te arhitekture je samosvojan, ona izmiče mogućim shematskim klasifikacijama i pleni autentičnom naivnošću u kojoj su osećanje i intencija ispred razloga i čvrste duhovne strukture - zapisao je Ranko.
Ti najljepši pjesnički potezi po betonu što je izranjao iz crnogorskog i hercegovačkog kamena, jesu najbolji odgovor na to iz kakvih je pobuda Ranko Radović postao ministar 2003. godine.
Onom afirmacijom svoga, „iz sveta surovosti i čistote“, najbolje je slao poruku Crnogorcima koliko nam mora biti bitan i naš Rankov Spomen-dom na Sutjesci. Pa neka je iza granice, u „tamo nekoj“ Bosni i Hercegovini...
Stojan STAMENIĆ
FOTO: flickr.com / zrcalo.me
