U takvim okolnostima se očekivano češće govori o klimatskim promenama, ali kakav tačno uticaj one imaju na ovakav razvoj meteoroloških prilika? Naime, sličnih ekstremnih vrućina bilo je i ranije, a one se ne mogu direktno i jednostavno objasniti prosječnim porastom temperatura u svijetu od oko jednog stepena Celzijusa u odnosu na predindustrijski period. U čemu je dakle stvar?
Blokade i ekstremno vreme
Blokirajući anticiklon je uobičajena meteorološka pojava na srednjim geografskim širinama. On zaustavlja kretanje ciklona koji s Atlantika u Evropu donosi snažna mlazna struja vazduha (jet stream) koja se u višim djelovima atmosfere postojano kreće od zapada prema istoku. Rezultat djelovanja takvih blokirajućih sistema su periodi dužeg stabilnog vedrog vremena koje ljeti nerijetko donosi ekstremne temperature.
Različiti klimatski modeli predviđaju da bi ovakve blokade s globalnim zagrijevanjem mogle postati učestalije, što za naše krajeve znači više ljetnih vrućina i suša, a s njima i više šumskih požara.
Dva modela – oba na djelu
Sljedeće pitanje koje se nameće je – na koji način bi klimatske promene mogle da izazovu povećanje učestalosti i intenzitet blokirajućih sistema? Trenutno postoje dva modela koja to tumače. Novije studije pokazuju da bi oba mogla biti na djelu, s tim da u nekim krajevima svijeta više do izražaja dolazi jedan, a u drugima drugi model. Prema prvom modelu, koji je 2012. predstavila Dženifer Frensis sa Ratgers Univerziteta u Nju Džersiju, problem je u tome što klimatske promene olakšavaju dublji prodor vrelog vazduha na sjever, a hladnog sa sjevera na jug. Arktik se naime zagrijeva brže od ostatka svijeta, što znači da se razlika u temperaturama između Sjevernog pola i suptropskih krajeva smanjuje. Arktik se brže zagrijeva jer se njegova bijela površina smanjuje, čime se smanjuje i refleksija sunčevih zraka. Istovremeno se povećava tamna površina mora na sjeveru koja apsorbuje sunčevu svetlost, ali i isparavanje koje djeluje kao gas s efektom staklene bašte. Budući da je pomenuta razlika u temperaturama glavni pokretač mlazne struje, ona slabi i usporava. To usporavanje izaziva i njeno krivudanje, kao što reka više meandrira u ravničarskim krajevima u kojima teče sporije. Ovakvo krivudanje omogućava dublje prodiranje toplijeg vazduha s juga na sjever ljeti i hladnijeg na jug zimi. Osim što su ti prodori dublji, oni su takođe i dugotrajniji zbog generalno sporijeg premiještanja sistema sa zapada na istok.
Prema drugom modelu, visinska struja u nekim područjima, više u Evropi, a manje u Severnoj Americi, seli na sever kako se tropska i suptropska područja šire prema sjeveru. To pak znači, da efekat njenog slabljenja i meandriranja u našim krajevima nije primarni faktor koji izaziva blokade i ekstremne vrućine, već je to pomjeranje suptropskih klimatskih uslova na sjever.
Ekstremne vrućine 10 puta vjerovatnije
Koji god od modela imao veći uticaj u našim krajevima, najnovije računarske simulacije naučnika World Weather Attribution (WWA) pokazuju da bi toplotni talasi mogli da postanu značajno učestaliji i intenzivniji i da bi velike vrućine, kakve su u junu i julu vladale Evropom, do 2050. mogle postati novi standard. Studija je pokazala da su toplotni talasi, kakvi su izazvali požare u Španiji i Portugalu, a kasnije i u Hrvatskoj, s globalnim zagrijevanjem već postali 10 puta vjerovatniji. Sadašnji toplotni talas zapravo je već četvrti u ovoj sezoni u Evropi.
„Analiza uzroka ekstremnog vremena pokazala je da su toplotni talasi u Evropi postali učestaliji; na jugu Evrope najmanje 10 puta. Od ključnog je značaja da gradovi sarađuju sa naučnicima i stručnjacima za javno zdravlje kako bi se razvili akcioni planovi za vrućine. Klimatske promjene već djeluju na zajednice, a takvi planovi spasavaju živote“, rekla je za Gardijan Frederika Oto sa Univerziteta Oksford, članica WWA.
index.hr
