Piše: dr Goran SEKULOVIĆ
Tako ćemo naići na još jedan u nizu specifičnih crnogorskih istorijskih, političkih i tragičnih paradoksa. Naime, dok Jovan Džon Plamenac u Londonu djeluje kao član Ratne Vlade jugoslovenskog kralja Petra II, čiji je ministar vojske Draža Mihailović u zemlji na čelu kvislinškog pokreta (i o kojem Plamenac krajem rata objavljuje pozitivni pamflet u namjeri da ga odbrani od savezničkih napada i kritika za saradnju sa Italijanima i Njemcima), njegovog oca Petra u Crnoj Gori progone tzv. „crne trojke” sastavljene upravo od četnika, tj. pripadnika kvislinškog Mihailovićevog pokreta!?
Sin, Jovan, veliča i glorifikuje kvislinškog vođu lično, a u isto to vrijeme, vojska tog vođe pokušava da ubije Jovanovog oca! Tako da u Drugom svjetskom ratu, na jednoj strani, imamo u Londonu nekritički i odbrambeni spis-pamflet o Draži Mihailoviću kao gerilskom vođi oslobodilačkog pokreta protiv okupatora iz pera Jovana Džona Plamenca, a u njegovoj rodnoj zemlji, Crnoj Gori, na drugoj strani, imamo brojne zapise i potvrde o zločinačkoj anticrnogorskoj politici i aktivnosti četničke Mihailovićeve vojske, čiji su autori crnogorski zelenaši i suverenisti, između ostalog i Jovanov otac Petar, kao i vođa crnogorskog zelenaškog pokreta Krsto Popović i drugi istaknuti crnogorski zelenaši, poput Mihaila Ivanovića, dr Novice Radovića, bivšeg crnogorskog diplomate dr Iva Jovićevića, advokata dr Boža Vukova Krivokapića, bivšeg crnogorskog ministra Pera Vučkovića… Jasno su vidljive razmjere istorijske, porodične i egzistencijalne tragičnosti situacije u kojoj su se našli Jovan i njegov otac Petar Plamenac tokom Drugog svjetskog rata i poslije njegovog okončanja.
Upravo ove istaknute ličnosti crnogorskog zelenaškog pokreta napisale su i javno publikovale manifest crnogorskog zelenaškog vođstva povodom četničke mobilizacije u Crnoj Gori u jesen 1942. g. za pohod na Bosnu radi uništenja partizana, u kojem se, između ostalog, kaže:
„Crnogorci, iz izloženog Vi vidite i iskusili ste na svojim životima, čašću i imanju ko se sve krije pod imenom nacionalnog pokreta. Blažo Đukanović, Bajo Stanišić i Pavle Đurišić i njihovi plaćenici, oni žele da pomoću terora pod okupatorom da primoravaju narod za ostvarenje svojih ciljeva, uspostavljanjem onakve države, prostituisane, lupeške Jugoslavije, sa trgovačkom dinastijom Karađorđevića koja je u ostvarivanju svojih želja zagazila u nedjela ravna najobičnijim zločinima. Možete misliti kakva bi bila država u kojoj bi bili ministri ravni Đukanoviću, Stanišiću i Đurišiću i njima sličnim zločincima. Uvijek imajte na umu da ste Crnogorci i mislite crnogorski. Grupišite se i složno odbijte od sebe izdajničku propagandu Draže Mihailovića i njegovih pomoćnih agenata kojih je prepuna Crna Gora”.
U proglasu su crnogorske zelenaške vođe, pa dakle i Jovanov otac Petar Plamenac, energično osudile četnički pohod u Bosnu, pokolje i druge zločine koje su nad Muslimanima u Sanžaku izvršile četničke oružane formacije, kao i generalnu politiku jugoslovenske vlade u emigraciji i ravnogorskog pokreta. Protiv četničkog pohoda na Bosnu crnogorski suverenisti, okupljeni oko generala Krsta Popovića, održali su i nekoliko javnih protesnih zborova. Postoje svjedočenja da je pod zelenaški barjak Krsto Popović primao sve one koji su se sklanjali od četničkog terora i pogroma, kao i one koji su izbjegavali četničku mobilizaciju za pohod na Bosnu. Tada su se mnogi pripadnici i simpatizeri NOP-a i partizana sklanjali na teritoriju koju je kontrolisala vojska generala Krsta Popovića i bili pod njegovom zaštitom. Činjenica je i da je većina crnogorskih federalista i krilaša kasnije pristupila NOP-u.
No, istina je i da su objektivno i jedna i druga vojska, i četničko-bjelaško-unitarno-velikosrpska i zelenaško-federalističko (independističko)-crnogorska bile kvislinške vojne organizacije i pokreti i da je u tome nesumnjivo bila istorijska i personalno-političko-egzistencijalna tragičnost položaja u kojem su se našli u Drugom Svjetskom ratu Jovan Džon Plamenac i njegov otac Petar Plamenac. Vrhunac tragičnosti (koja paradigmatično pokazuje i dubinu vaskolike tragike crnogorskog naroda i Crne Gore u cjelini) je svakako to što je sin pripadao praktično vrhu jedne, a njegov otac svakako vrhu druge političke i vojne organizacije.
Krsto Popović je prilikom susreta sa italijanskim okupacionim guvernerom Crne Gore armijskim generalom Alesandrom Pircijom Birolijem na Cetinju 19. oktobra 1942. godine odbio njegov zahtjev da stavi 1.000 Crnogoraca na raspolaganje Italijanima i četnicima radi pohoda na Bosnu. Tada je Krsto Popović rekao Pirciju Biroliju: „Nijednoga Crnogorca ne dam. Ja sam formirao Crnogorski pokret protiv izdajničke jugoslovenske vlade u Londonu, odnosno, njenog ministra na terenu Draže Mihailovića. Glavu dajem-Crnogorca ne dam”. Na to mu je Pircio Biroli odgovorio: „Gospodine đenerale, Vi ste kompromitovani. Cetinje ne smijete napustiti”. (O tome vidjeti „Memoare” Blaža Markovića, komandira stare crnogorske vojske iz Pipera, koji je tokom drugog svjetskog rata bio, u rangu pukovnika, načelnik Štaba „Crnogorske nacionalne komande” i „Lovćenske brigade”).
I sljedeće riječi Krsta Popovića zabilježio je u svojim „Memoarima” Blažo Marković. Naime, general Krsto Zrnov Popović je tokom drugog svjetskog rata, politički preferirajući obnavljanje nezavisne države Crne Gore i njenu neutralnost u međunarodnom ratnom sukobu (što je bila u tadašnjim okolnostima nemoguća misija i romantizam) govorio svojoj vojsci i pristalicama i ovo:
„Nije velji rat za male narode. Mali su gubitnici i kad su na strani pobjednika. Nama je Crna Gora najvažnija. Učinimo sve da je spasimo. Budite Crnogorci i mislite Crnogorski. Spas naroda je iznad svega”. Čini se da je „nešto”, ili pak, možda je bolje i preciznije rečeno, ono glavno što je iz ovakvog načina mišljenja crnogorskih zelenaša, znači i njegovog oca Petra, ostalo kod Jovana Džona Plamenca, nesumnjivo to što je bio snažnog crnogorskog osjećanja i identiteta, a to se na kraju njegovog života i najočiglednije izrazilo, ne samo posjetama i boravcima u rodnom kraju, pisanim tragovima i svjedočanstvima savremenika, već i odlukom da se na nadgrobnoj ploči groblja u Londonu, gdje je sahranjen, ispod njegovog imena i prezimena, profesije, godine rođenja i smrti, nađe samo jedna jedina riječ — „Crnogorac”!
Postoji više istorijsko-arhivskih izvora i svjedočanstava o držanju Jovanog oca Petra Plamenca u toku Drugog svjetskog rata u odnosu na četničku kvislinšku saradnju sa italijanskim i njemačkim okupatorima i njihovu zajedničku borbu protiv partizana. Glavni politički savjetnik generala Krsta Zrnova Popovića od kraja 1941. do druge polovine 1944. godine bio je prof. dr Novica Radović iz Martinića. U zapisniku sa saslušanja dr Novice Radovića, koje je vršeno pred Vojnim sudom na Cetinju 31. decembra 1944. godine, stoji i to da je vođstvo crnogorskih zelenaša (suverenista): Krsto Popović, dr Ivo Jovićević, Petar Plamenac i Novica Radović bilo protiv četničkog pohoda na Bosnu, zbog čega su u Miločeru od strane Italijana bili internirani Novica Radović, Ivo Jovićević i Petar Plamenac, a Krsto Popović bio u svojevrsnom zatočenju (kućnom pritvoru) na Cetinju. Dr Novica Radović navodi da je tada zastupniku okupacionog italijanskog guvernera generalu Menstati rekao da bi „crnogorski zelenaši bili plaćenička vojska ako bi pošli da se bore na tuđoj zemlji” i zato su odbili da učestvuju u pohodu na Bosnu. (O tome viđeti: Zapisnik sa isljeđenja Novice Radovića, priredio Slavko Burzanović, časopis „Matica”, broj 15/16, jesen /zima 2003, strana 283).
Dr Ivan-Ivo Jovićević, bivši generalni konzul Kraljevine Crne Gore, crnogorski federalista između dva rata i član Štaba „Crnogorske nacionalne komande” Krsta Popovića i jedan od njegovih glavnih političkih savjetnika, na isljeđenju 14. oktobra 1944. godine, rekao je i to da je Krsto Popović odbio sve pritiske italijanskog komandanta u Crnoj Gori Pircija Birolija da pošalje pripadnike svoje vojske u pohod protiv partizana u Bosnu:
„Blažo Đukanović i kompanija bili su razjareni, pa su predložili Biroliju da odmah uhapsi Petra Plamenca i mene, a tako isto i Novicu Radovića, budući da je on savjetnik Krstov glavni, pa kad Krsto ostane sam, bez savjetnika i bez pomagača, da će onda možda i popustiti. I tako su nas trojicu poslali u Miločer, ali sa tim nijesu ništa dobili, jer Krsto Popović je ostao čvrsto pri donesenoj odluci, to jest da se ne šalje nijedan vojnik iz njegove brigade u Bosnu. A kad smo u Miločer doznali da su partizani potukli četnike i Italijane to je za nas bila velika radost i te večeri su Petar Plamenac i Novica Radović dobro se ponapili vina, a ja ga uopšte ne pijem” (Dokumenta sa isljeđenja Iva Jovićevića, Novice Radovića, Jova Popovića i Dušana Vučinića nalaze se u Odjeljenju za sređivanje i obradu arhivske građe-novi period-Podgorica, radi se o ranijem Arhivu Istorijskog instituta Crne Gore u Podgorici, zavedena su pod signaturom br. 1163/7a-1(44). (Nastavak sjutra)
