Uz prisustvo vjernika i poklonika lika i djela Krsta Zrnovog, skupu su prisustvovali i predstavnici KUD-a „Krsto Zrnov Popović“ iz Nikšića, a crkveni obred je obavio arhimandrit Boris Bojović, sekretar Svetog sinoda CPC. Danilo Popović, najbliži potomak Krsta Popovi- ća, najavio je osnivanje odbora za podizanje spomenika i spomen-doma, kao i pokretanje postupka rehabilitacije Krsta Zrnovog Popovića. Planirano je da spomenik Krstu bude postavljen ispred groblja na Lipi Cuckoj, đe će se sagraditi i spomen-dom svim značajnim junacima toga kraja.
Zelenaši
Krsto Popović (Lipa, Cuce, 14. 9. 1881 - Bojanje brdo, 14. 3. 1947) – jedan je od vođa Božićnog ustanka, šef Štaba Crnogorske vojske u Italiji, komandant zelenaške Lovćenske brigade u Drugom svjetskom ratu. Sin je crnogorskog oficira Todora – Zrna Popovića i Ćetne, rođene Krivokapić. Završio je oficirsku školu na Cetinju. Za šefa policije na Cetinju postavljen 1910. godine, a tokom 1911 - 1912. bio je i nastavnik u Podoficirskoj školi na Cetinju. Učestvovao u borbama oko Skadra, kao i u bici na Bregalnici u Drugom balkanskom ratu 1913. godine. U Prvom svjetskom ratu istakao se u bitkama od Glasinca do Mojkovca. Poslije sloma Crne Gore 1916. godine, interniran u logor Boldogason, u Mađarskoj. Nakon povratka iz logora i odluka Podgoričke skupštine, radio na organizovanju ustanka, kao vojni komandant ustanika. Zalagao se za poništenje odluka Podgoričke skupštine i ravnopravno ujedinjenje Crne Gore i Srbije. U Drugom svjetskom ratu, po italijanskoj okupaciji Crne Gore, Krsto Popović je pripadao grupaciji crnogorskih federalista koja nije podržala amputaciju djelova Crne Gore i Boke i koja je odbila da podrži italijansku rezoluciju o proglašenju „nezavisne“ Crne Gore. Ova grupa zelenaša u svom političkom programu nije isključivala jugoslovensku državu, sa Crnom Gorom kao federalnom jedinicom, praveći na taj način distancu od druge federalističke struje, na čelu sa Sekulom Drljevićem, koja je isključivala bilo kakvo postojanje jugoslovenske države. Grupacija na čelu sa Krstom Popovićem, kojoj su pripadali još i: Petar Plamenac, dr Novica Radović, Dušan Vuković i drugi, prisustvo Talijana je koristilo za stvaranje oružanih formacija crnogorske vojske („krilaša“), koja bi bila vojna poluga prilikom ponovnog stvaranja jugoslovenske države. Pokret zelenaša raspao se kapitulacijom Italije, da bi dolaskom Njemaca brigada bila rasformirana novembra 1943. godine, a Krsto Popović razoružan. Popović krajem 1943. godine bježi s Cetinja sa manjom grupom svojim pristalica. Pristalice zelenaškog pokreta, izuzev Krsta Popovića i manje grupacije oko njega, prišli su partizanima. (Oba Krstova sina – Nikola i Radovan, bila su u partizanima. Mlađi, Radovan, poginuo je na Neretvi, kao komesar čete, a Nikola je, nakon rata, proglašen za narodnog heroja i imao je čin generala). Krsto, koji se u međuvremenu vratio na Cetinje, odbijao je u više navrata pozive da se pridruži partizanima, ostajući do kraja dosljedan svojim uvjerenjima. Avgusta 1944. godine s Dušanom Vukovićem ponovo izlazi iz Cetinja, odlazi u Katunsku nahiju. Ostao je u šumi skrivajući se do, u zoru, 14. marta 1947. godine, kada ga je likvidirala OZN-a, pošto je naišao na postavljenu zaśedu. Krsto je prethodno uspio da likvidira oficira OZN-e Raka Mugošu, koji je uz Mihaila Šara Brajovića i Veljka Milatovića, bio u zaśedi. Tada je imao 66 godina.
Pregovori
Jedan od ključnih događaja po dalju sudbinu Krsta Popovića jesu (posljednji) neuspjeli pregovori o prelasku u partizane, koje je sa njim vodio Savo Čelebić, u Mikulićima, u avgustu 1944. godine. Na IV sjednici CASNO-a, održanoj 9. oktobra 1944. godine u Kolašinu, raspravljalo se o Izvještaju Sava Čelebića o događajima u Staroj (podlovćenskoj) Crnoj Gori. U tom izvještaju Čelebić je naveo da je „Krsto pristao da odgovara pred narodnim sudom i da će svu svoju vojsku prevesti u narodno-oslobodilački pokret“. Čelebić je tvrdio da je Krsto „išao po selima radi prikupljanja vojske“ za Narodnooslobodilački pokret i da je u pregovore sa njim ušao držeći se ranijih uputstava „dobijenih od maršala Tita“. Pregovorima Čelebića sa Krstom Popovićem usprotivili su se Blažo Jovanović i Jovan Ćetković. Čelebić je tvrdio da je „Krsto pristao da pređe na našu stranu, ali je od toga odustao kada se o njemu počelo govoriti kao o izdajniku“.
Presuda
Državna komisija Federativne Demokratske Jugoslavije za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača, Odlukom br. 2566, od 30. decembra 1945. godine, proglasila je Krsta Popovića „ratnim zločincem“. Tu odluku potvrdila je i Zemaljska komisija Federalne Crne Gore za utvrđivanje zločina okupatora i njegovih pomagača, 16. aprila 1946. godine. Navedena presuda donesena je bez sprovedenog sudskog postupka, kao i bez ijednog dokaza ili svjedoka kojim bi se potvrdila takava famozna optužba (presuda), odnosno navodna Krstova odgovornost za ratne zločine koji su mu pripisani. Sve to nameće zaključak da bi u novom sudskom postupku, takva presuda bila lako oboriva i lako dokazivo njeno isključivo ideološko, odnosno političko uporište. Poratna crnogorska istoriografija je o zelenaškom pokretu tokom Drugog svjetskog rata i njegovom vođi – Krstu Popoviću slijedila ideološki sud izrečen u više navrata od najviših tadašnjih crnogorskih zvaničnika. Preispitivanje uloge crnogorskih zelenašafederalista i Krsta Popovića u ratu 1941-1945. je neminovno, posebno nakon dramatičnog raspada bivše SFRJ, kada se, u određenoj mjeri, postavilo pitanje smisla brojnih partizanskih žrtava tokom Drugog svjetskog rata, koje su pale za nekada zajedničku domovinu. U isto vrijeme, devedesetih godina 20. vijeka, reafirmisana je ideja o stvaranju nacionalne (građanske) države Crne Gore i Crnogoraca, za koju su crnogorski zelenaši sebe bez ostatka žrtvovali. Takve dramatične promjene nametnule su i novi sistem vrijednosti u kontekstu preispitivanja i davanja novog istorijskog suda o onima koji su za tu ideju (nezavisne države Crne Gore) tokom dvadesetog vijeka stradali na bilo koji način. A to se, prije svega, odnosi na pripadnike zelenaškog pokreta – kako onog nakon Prvog svjetskog rata, koji je eskalirao Božić- nim ustankom 1919, tako i onog koji je, tokom Drugog svjetskog rata, u specifičnim okolnostima okupacije i po cijenu kolaboracije sa okupatorom, nastojao sačuvati od Crne Gore i Crnogoraca – što je moguće više. Krsto Popović je, vođen slobodarskom idejom o nezavisnoj državi Crnoj Gori, kao i ličnim iskustvom da mali narodi mogu biti poratni gubitnici („Nije velji rat za male narode“), iako su se borili na strani pobjednika – kao što je to bio slučaj sa Crnom Gorom nakon Prvog svjetskog rata, i, što je za njega bilo posebno važno, sačuvati Crnogorce od novog stradanja i međusobnog satiranja – pokušao da, u svjetskom ratu, uspostavi crnogorsku državu, na način na koji su mu to dozvoljavale okolnosti u ratom zahvaćenoj Evropi i u okupiranoj Crnoj Gori. To je, naravno, bilo uslovljeno kolaboracijom sa italijanskim fašističkim okupatorom, što mu nove poratne komunističke vlasti nikako nijesu mogle oprostiti. Ideja o nezavisnoj i suverenoj, međunarodno priznatoj državi Crnoj Gori, za koju su se zelenaši tako nesebično žrtvovali, realizovana je tek 2006. godine – šezdesetak godina nakon propasti tog pokreta i smrti njegovog vojnog vođe – Krsta Zrnova Popovića.
Veselin KONJEVIĆ (Autor knjige Ispovijesti posljednjih zelenaša Krsta Popovića)
(Pobjeda)
