Piše: Novak ADŽIĆ
Crna Gora je 1918. godine (re)okupirana od strane srpskih »Jadranskih trupa« čiji je komandant bio general Dragutin Milutinović. Potom je, po izvršenoj okupaciji i nasilnoj aneksiji, u prvim mjesecima 1919. godine, ustanovljena Komanda »Zetske divizijske oblasti« sa sjedištem na Cetinju, za čijeg je komandanta postavljen od strane beogradskih vlasti general Miloš M. Mihailović, koji je postao de facto okupacioni vojni guverner, a aprila 1919. godine za civilnog okupacionog guvernera za Crnu Goru imenovan je beogradski političar Ivan Lola Pavićević.
Vlast u Crnoj Gori preuzele su srpske vojne i civilne okupacione vlasti. U okupiranom Cetinju je krajem 1918. godine za komandanta grada postavljen srpski major Svetolik Nikolić, na identičan način kao što je tokom 1916. godine postavljen austro-ugarski komandant Vjekoslav Maroccino. Ali, srpska okupacija Crne Gore razlikovala se od austro-ugarske i po tome što austro-ugarskom zapovjedniku nije palo na pamet ono što je palo srpskom okupacionom komandantu majoru Nikoliću. Naime, major Svetolik Nikolić je zaveo vojni, odnosno, policijski čas u Cetinju svojom naredbom br. 1 od 23. oktobra 1918. godine, a to Maroccino nije uradio, iako je bio predstavnik takođe okupacione vlasti. Ta naredba komandanta mjesta na Cetinju majora Svetolika Nikolića glasi:
»U izvršenju naredaba srpske vojske, po čijem nalogu jugoslovenske trupe u Crnu Goru ulaze kao nosilac reda, mira i pravde u opštem interesu naređujem sljedeće:
1)Zabranjujem nošenje oružja i municije svima onima, koji nijesu od mene, i mojih organa na nošenje istih ovlašteni;
2) Svako pucanje i šenlučenje zabranjujem;
3) Izlazak iz kuća i slobodno kretanje po ulicama i putevima poslije 7 sati uveče, zabranjujem sve do 5 sati ujutru;
4) Postavljenim organima vlasti mora se ukazivati bezuslovna poslušnost;
5) Svako narušenje reda i mira, bilo pljačkanjem, bilo uznemiravanjem mirnih građana ili ma kakvim drugim načinom, najstrožije zabranjujem;
6) Svi oni koji bi imali ma kakvu molbu ili traženje, imaju se obratiti vojnoj komandi mjesta, koja je smještena u zgradu opštine varoške.
Svaki onaj ko se ogriješi o red, poredak i zakone, biće odmah uhapšen i predat sudu na suđenje«, kaže u tome okupacionom proglasu srpski major Svetolik Nikolić.
(Original te Naredbe nalazi se u fondu Centralne Narodne Biblioteke Republike Crne Gore »Đurđe Crnojević« na Cetinju; o tome vidjeti: dr Radoslav Rotković, »Velika zavjera protiv Crne Gore«, Podgorica, 2000, str. 554 i dr Dimitije-Dimo Vujović, »Ujedinjenje Crne Gore i Srbije«, Titograd 1962, str. 334).
Žrtva velikosrpske okupacije: Da je Crna Gora 1918. godine bila žrtva velikosrpske okupacije i aneksije eksplicitno govori i jedna Naredba o putovanju Načelnika štaba srpske Vrhovne komande vojvode Živojina Mišića, koju je dostavio komandi »Jadranskih trupa« (čiji je zapovjednik bio general Dragutin Milutinović), a koju je ova uputila svim okružnim načelstvima. Ta naredba obuhvata sljedeće: »Odlazak iz opštine u opštinu istog sreza vršiće se objavama koje će izdavati opštinske vlasti. Odlazak iz sreza u srez istog okruga vršiće se objavom sreskog načelstva. Objave za putovanje širih obima davaće jedino komanda Jadranskih trupa ili će staviti svoju ovjeru na objave okružnih načelstava«. (Vidjeti o tome: »Novo doba«, god. I, br. 7, Cetinje, 10. XI 1918. i dr Dimitrije-Dimo Vujović, »Ujedinjenje Crne Gore i Srbije 1918«, Titograd, 1962, str. 334.). Crnogorski narod je bio duboko povrijeđen i ozlojeđen pomenutom naredbom okupacionih vlasti. Nije je prihvatio, već se protiv nje snažno i masovno pobunio. Crnogorci su protiv okupacionih vlasti podigli oružani ustanak krajem 1918. godine.
Crna Gora i Crnogorci pružali su od početka 1919. godine i godinama potom energičan vojno-politički narodni oslobodilački otpor okupaciji i aneksiji Crne Gore i teroru nad njenim narodom i stanovništvom počinjenim od strane Srbije, njene vojske, žandarmerije i paravojnih snaga u njenoj službi. Teror i zločini nad učesnicima Božićnog ustanka 1919. i crnogorskog ustaničkog otpora okupaciji i aneksiji Crne Gore, koji je, u različitim fazama i raznog inteziteta trajao de facto od 1919. do 1929. godine, odnio je, u vrtlogu pakla i smrti nekoliko hiljada ljudi, progonstva, stradanja hiljade crnogorskih domova, popaljenih preko 5.000 kuća, konstantna hapšenje i zatvaranje i mučeništvo preko 4.000 muškaraca, žena i djece itd, te i prisilni odlazak u egzil više od 3.000 Crnogoraca.
To potvrđuju brojni i istorijski izvori. No, u ovom, radu osvrnuću se samo na jedan njihov dio, koji je uvjerljivo svjedočanstvo o tome kako su Crna Gora, Crnogorci i Crnogorke bili žrtvom velikosrpske agresije i giljotine nad njima počinjene, u prvom redu u razdioblju od 1919. do 1929. godine.
Vlasti Kraljevine Srbije su, od kraja 1918. godine, na teritoriji Kraljevine Crne Gore, nakon njene okupacije i nasilne aneksije, posredstvom svog aparata za prinudu, počinjele zločine kao što su: ubijanja, mučenja, silovanja, internacije, gladovanja, uzurpacije civilne vlasti od strane vojske, prisilna regrutovanja, pljačke i konfiskacije nepokretne imovine, nezakonite namete, uništavanje istorijskih i kulturnih spomenika, strijeljanja zatvorenika, zarobljenika i ranjenika, razne zločine protiv civila, zlostavljanja, prinudne mjere poput sekvestra, rekvizicija i kontribucija, devalvacije i ukidanje novca, kao i brojne druge represivne, ugnjetačke, porobljivačke i asimilatorske radnje i akte.
Svemu tome bili su izloženi Crnogorci i drugi crnogorski građani, koji nijesu bili u službi beogradskih vlasti ili njihovi janjičari. Takva je bila slika svirepog i krvavog režima koji je vladao na prostoru Crne Gore od 1918. godine, u doba kada je Kraljevina Crna Gora prisajedinjena, pripojena Kraljevini Srbiji, alijas Kraljevini SHS. Tu činjenicu konstatuje i predsjednik crnogorske Vlade u progonstvu Jovan Simonov Plamanac u jednom pismu, kojeg je 31. marta 1919. godine, iz Neja kod Pariza, uputio Predsjedniku S. A. D. gospodinu Vudrou Vilsonu, u kojemu ga obavještava »o srpskim pokoljima i kriminalu i politici inkvizije protiv pojedinaca i zajednice« (Vidjeti: Dr Dragoljub Živojinović, “Crna Gora u borbi za opstanak 1914-1922”, Beograd, 1996, str. 369).
U Crnoj Gori do 1921. godine “Srbi su popalilli više od 6.000 (šest hiljada) kuća i poharali veliki broj imanja. Više od 4. 000 (četiri hiljade) crnogorskih građana je bačeno u tamnicu, a štotine žena i đevojaka obešćašćeno; strijeljali su ne smao muškarce, već i žene i đecu. Riječju, zaveden je režim strahovlade koji predstavlja sramotu za Evropu i za XX vijek” (“Uloga Francuske u nasilnoj aneksiji Crne Gore”, Rim, 1921, drugo izdanje, prevedeno sa francuskog jezika na crnogorski, priredio i pogovor napisao prof. dr Šerbo Rastoder, Bar, 2000, str. 77).
Kralj zatočenik: Kralj Nikola I Petrović Njegoš je bio zatočenik, prognanik u Francuskoj, u vrijeme kada je beskrupulozno i zločinački ubijana Crna Gora. Objektivno, Kralj Nikola nije imao nikakve realne snage i moći (osim vapijućih, očajničkih krikova jednog izgnanika, i verbalnih protesta, predstavki, pisama, memoranduma, nota i drugih sredstava korespondencije u čestoj komunikaciji koju je ostvarivao sa evropskim i svjetskim institucijama, vladama, šefovima država, diplomatama i drugim političarima), da utiče na ono što se zbivalo u njegovoj domovini od koje je silom bio odvojen. Država čiji je on bio zakoniti i legitimni Kralj i Poglavar bila je žrtva velikosrpske militarističke i ekspanzionističke agresije i to on, kao ni njemu odani mnogobrojni crnogorski patrioti u zemlji i emigraciji, nije mogao spriječiti, iako je na sve načine i svim snagama pokušavao.U predstavci premijeru Francuske Republike i predsjedavajućem Konferencije mira u Versaju g. Žoržu Klemansou 26. avgusta 1919. godine iz Neja kod Pariza Kralj Nikola je, tražeći pravdu za svoju zemlju i svoj narod, naglasio i ovo: »Vlasti i srbijanska vojska, koja se nalazi pod komandom istočne armije, povrijedile su suverenitet države crnogorske i proklamovali ni manje ni više aneksiju Crne Gore Srbiji i ne savjetujući se i ne pitajući za pristanak predstavnike crnogorskog naroda, koji, prema Ustavu Crne Gore, jedini imaju prava odlučiti o tom pitanju«.
Pomenuta predstavka kralja Nikole integralno je objavljena u emigrantskom »Glasu Crnogorca«, kao i u knjizi »Uloga Francuske u nasilnoj aneksiji Crne Gore (Zvanična dokumenta koja objavljuje ministarstvo spoljnih poslova Kraljevine Crne Gore), Prvo izdanje Rim, 1921, drugo izdanje, Bar, 2000, str. 47 i brojnim drugim djelima i spisima. Ova predstavka je objavljena i u knjigama: »Cjelokupna djela Nikole I Petrovića Njegoša«, Cetinje, 1969, VI, str. od 399 do 405 i »Nikola I Petrović Njegoš-Politički spisi« (priredio Dr Dragoje Živković), Cetinje/Titograd 1989, str. od 489 do 495.
Kralj Nikola je 12. januara 1920. godine iz Kap Martena uputio protesno pismo Predsjedniku Francuske Republike gospodinu. Rejmonu Poenkareu, u kojemu, uz ostalo, podvlači i ovo: » Velike Sile ne mogu izbjeći odgovornost pred istorijom za nepravde koje su počinjele do sada prema suverenoj savezničkoj državi Crnoj Gori. Ta odgovornost proističe iz činjenice da su se sve vojne savezničke snage, pa prema tome i komandant Istočne armije, general Franše Depere, nalazile pod vrhovnom komandom Ratnog vijeća velikih sila. No, jedan od njegovih podređenih, u ovom slučaju princ regent Srbije, započeo je vojnu okupaciju teritorije crnogorske države, i dok se ta saveznička zemlja nalazila pod njegovom okupacijom, anektirao je. Princ regent Srbije, sa dijelom savezničke vojske, nad kojom je imao komandu kao potčinjeni, djelovao je tom prilikom suprotno ne samo svečanim obećanjima koje su velike sile dale Crnoj Gori, već isto tako u suprotnosti sa pismom Vaše ekselencije od 24. novembra 1918. godine, kao i sa pismom Nj. Ekselencije g. Pišona od 4. novembra 1918. godine. U svojstvu potčinjenog, princ regent Srbije bio je odgovoran za taj međunarodni zločin pred svojim nadređenim, generalom Franše Depereom. Ovaj mora da odgovara pred glavnokomandujućim savezničkim vojskama, maršalom Fošom, koji za to treba da podnese izvještaj Vrhovnom savjetu u kojem se nalaze šefovi vlada velikih sila saveznica Crne Gore. Velike sile okupljenje na Mirovnoj konferenciji su, dakle, moralno i pravno, u vezi sa ispravljanjem onoga što je taj potčinjeni komandant, princ regent Srbije, počinio pod njihovom odgovornošću« (“Uloga Francuske u nasilnoj aneksiji Crne Gore”, drugo izdanje, Bar, 2000, str. 43). (Nastavak sjutra)
