- Biometrijske lične karte su zapravio jedan vid, kako je kazao, čipovanja građana, koji je potpuno nepotreban.
Tehnologija koja će se koristiti na predstojećim izborima je toliko dobra da se za identifikaciju birača čak i ne mora koristiti lična karta, već građanin koji dođe da glasa može da saopšti svoj matični broj, sistem nakon toga izbacuje njegovu fotografiju.
Ključnu ulogu potom igraju članovi biračkih odbora koji su zaduženi za verifikaciju birača, odnosno da provjere da li osoba koja je došla na glasanje odgovara osobi koju je sistem izbacio – napominje on.
Trenutno, kaže Boljević nema bolje tehnologije ni načina za glasanje, a da ne košta mnogo.
Intervju sa Boljevićem prenosimo integralno.
ANTENA M: Nove lične karte imamo već dugo vremena i svi smo ih nazivali biometrijskim. Međutim, sada se poteglo pitanje - da li su one zaista biometrijske?
Boljević: Nijesmo svi! Oni koji su ih nazivali biometrijskim, mislili su da znaju što su, te da ne treba da pitaju, a oni koji su znali, gledali su svoga posla, ne želeći da pametuju, kad ih niko ništa ne pita i da zbog pametovanja kakvu „ćušku dobiju“. I zato smo danas tu đe jesmo.
Odgovor na vaše pitanje nije i ne može biti jednoznačan, već uslovljen propisom u odnosu na koji želite da vam se odgovori. Mogu da odgovorim u kontekstu tehničkih preporuka donesenih od ICAO, na koji su se, moguće, pozvali francuski eksperti, i sa aspekta seta crnogorskih zakona koji tretiraju ovu materiju, na koje bi trebalo da se poziva DIK.
Sa aspekta poimanja francuskih eksperata i propisa koje koriste u svom radu, crnogorska lična karta je oficijalni putni dokument (MRtd) nastao shodno ICAO preporukama datim u dokumentu 9303, dio 3, knjiga 1 (treće izdanje iz 2008 godine), koji na sebe ne skladišti nijedan mašinski čitljiv biometriski podatak propisan ovom preporukom i kao takav ne može se kolokvijalno nazvati biometrijska lična karta.
Drugo je pitanje a što ako se nalazimo u Crnoj Gori i obavezni smo da primijenimo crnogorsko zakonodavstvo koje tretira ovu materiju, kao što je DIK obavezan.
U ovom dijelu me ne iznenađuju stavovi NVO, to je i očekivano, već me iznenađuje stav pojedinih ćlanova DIK-a, koji, prosto nivoom poznavanja materije izbornog procesa postavljaju pitanje njihove kompetencije za posao kog su se prihvatili.
U slučaju DIK-a, kog zakon obavezuje da radi po odredbama crnogorskog pravnog sistema, stvari su sasvim drugačije. Ako čitamo crnogorski Zakon o zaštiti podataka o ličnosti, sazanćemo u članu 9. tačka 8, da se u Crnoj Gori biometriskim podatkom smatra podatak koji sadrži fizičke karakteristike osobe koje su specifične, jedinstvene i nepromjenljive i na osnovu kojih je moguće, neposredno utvrditi identitet lica.
Kako fotografija jeste podatak koji jedinstveno i nepromjenjivo prikazuje specifične fizičke karakteristike osobe, tad svaki dokument na kome je utisnuta fotografija ima se smatrati nosiocem biometriskog podatka, odnosno neformalno se može nazvati biometijskim identifikacionim dokumentom, a ako ga izda crnogorski MUP prema odredbama zakona o ičnoj karti, tad je to po crnogorskim zakonima biometriska lična karta i kao biometriska, formalno ili neformalno, ima se tumačiti i tretirati u svim zakonskim i podzakonskim aktima važećim u crnogorskom pravnom sistemu.
I ovdje nema nedoumica, sviđalo se nama ili ne, zakon koji je objavljen i važi, mora se primijeniti i crnogorska lična karta treba da se smatra biometrijskom ličnom kartom sa kojom crnogorski građani shodno članu 80. zakona o izboru odbornika i poslanika mogu nesmetano glasati.
Član 9 Ustava, na koji se pozivaju pojedini NVO aktivisti, govori o primatu potvrđenih i objavljenih međunarodnih ugovora i opšteprihvaćenih pravila međunarodnog prava, a dokument 9303, niti je ugovor, niti pravilo međunarodnog prava, već kako ga ICAO definiše preporuka, koju možete, ali ne morate prihvatiti, na način što će te je upodobiti i objaviti u svom nacionalnom zakonodavstvu.
Kao što vidite, cijela zavrzlama oko tuma;enja, da li je, ili nije, crnogorska lična karta biometriska, proizvod je neznavenosti onih koji pitaju i voluntarizma predstavnika naroda u zakonodavnoj vlasti. Uslijed voluntarističkog sagledavanja stvarnosti dešava se da se izglasaju zakon, u koji uvedu kolokvijalne termine, koje su neđe ili od nekog čuli, o kome inače ništa ne znaju i to da stvar bude gora, uvedu ga nekonzistetno, ođe ga ima, ođe ga nema, sad me vidiš, sad me ne vidiš.
ANTENA M: Da li negdje u svijetu postoje lične karte sa biometrijskim podacima kao obavezan putni dokument?
Boljević: Ne, koliko je meni poznato, osim u republici Srbiji, koja ličnu kartu sa unesenim i mašinski čitljivim biometriskim podacima daje opciono.
Nije mi poznato da neko drugi u Evropi, zemljama bivše nam države ili zemljama razvijene zapadne demokratije, baštini nacionalnu putnu ispravu za kretanje u okvirima državne teritorije, koja u sebi sadrži mašinski čitljive biometriske podatke, odnosno eMRtd. Hrvatska u ličnoj karti (osobnoj iskaznici), koja kao i srbijanska ima mikrokontrole za skladištenje podataka, nije ni pomislila da smjesti biometriske podatke građana, a ona je kao što znate i bez takve LK ušla u Evropskui uniju i kao što znate građani glasaju, a da nijesu „čipovani“, iako kao i Crna Gora, Hrvatska posjeduje sve biometriske podatke svojih građana.
Obavezati populaciju da mora svoje biometriske podatke da nosi sa sobom u svakodnevnim radu i življenju, prilikom kretanja unutar nacionalne teritorije, smještene u kakvom daljinski čitljivom čipu, je osim nesagledive gluposti i veoma opasan, svojevrstan oblik orvelovskog „Čipovanja populacije“, kako se to danas radi sa kućnim ljubimcima.
„Čipovanjem crnogorske populacije“, u svakom trenutku ćete biti u mogućnosti da saznate đe se određeni pojedinac nalazi, skim se nalazi, đe izlazi, sa kim liježe, što misli.
Plašim se da je crnogorska populacija na najboljem putu da pod plaštom realizacije slobodnih, poštenih i fer izbora, realizuje orvelovsko društvo apsulutne kontrole, nadzora i upravljanja populacijom od male, ali odabrane političke elite, nebitno koje provinijencije.
ANTENA M: Da li je problem u ličnim kartama ili biračkim spiskovima?
Boljević: Lične karte nikada nijesu bile problem, onaj ko je želio i htio da glasa svoju ličnu kartu je mogao prodati i dati, a opet glasati, jer otuđena lična karta nije bila grancija da to lice neće glasati.
Ni danas u ovom novom sistemu, lična karta nije i ne može biti problem, jer to, da li sadrži ili ne sadrži biometrijske podatke, po crnogorskim zakonima ili međunarodnim preporukama, nema, ama baš nikakve veze sa tačnošću, bezbjednošću, fer i poštenim odvijanjem izbora.
Svako ko tvrdi drugačije, manipuliše i nema dobre namjere prema crnogorskim biračima.
Ono što je ključ slobodnih, fer i poštenih izbora je čista i u mjeri mogućeg tačna elektronska baza crnogorskih glasača.
Mjesec, a ne četiri su više nego dovoljni, da se urade pretrage baza crnogorskih državljana i da se na osnovu biometriskih podataka (lica i otisaka prsta), baza očisti do procenta koji nije zabilježen u uporednoj međunarodnoj praksi, kad su u pitanju birački spiskovi.
Da li će preostalih mjesec biti dovoljno, da ljudi koji trenutno rukovode Ministarstvom unutrašnjih poslova, izvrše uparivanje i filtriranje baze crnogorskih državljana, ja ne mogu znati, ali ako ne mogu, neka to kažu u narednih nekoliko dana, a ne par dana pred izbore, kad to ne može niko.
ANTENA M: Rekli ste da, ukoliko birački spiskovi budu potpuno čisti, nema bojazni za regularnost izbora, a na izbore se može praktično i bez lične karte?
Boljević: Tačno, ukoliko ljudi zaduženi za sređivanje biračkih spsikova, ili lica koja oni angažuju, svoj posao obave i približno mogućnostima koje im stoje na raspolaganju, Crna Gora će imati jedne od najčistijih i najtačnijih biračkih spiskova poznatih u uporednoj međunarodnoj praksi.
Sa tako pripremljenim elektronskim bazama podataka o glasačima, uskladištenim u elektronskim konolama, oktobarski izborni proces, kao i tivatski proljetos, niko, ama baš niko, ne može i nema pravo dovoditi u pitanje.
I da razjasnimo, crnogorska lična karta, smatrali je biometriskom ili ne, na svojoj poledjini sadrži mašinski čitljiv kod, koji je prema postojećim zakonskim rješenjima ključ identifikacije, a ne bilo kakav biometriski podatak, pa bi on ili ne bio, u ovom ili onom obliku, uskladišten na ličnoj karti.
Znači, glasač, prilikom dolaska na glasačko mjesto, predaje svoju ličnu kartu članu biračkog odbora koji očitava podatke i traži glasača u štamapnom biračkom spsiku. Kad ga nađe, ličnu kartu provlači kroz čitač na konzoli, zadužen za identifikaciju, kojim se na osnovu koda, ispisanog na njenoj poleđini, pretražuje elektronsku bazu glasača uskladištenu u elektronskoj memoriji, unutar konzole na glasačkom mjestu i koja je jedinstvena za to glasačko mjesto. Ovaj proces se naziva identifikacija glasača, za koju kao što vidimo je zadužena mašina.
Sljedeći korak je verifikacija glasača, za koju su prema zakonu i raspoloživim tehničkim mogućnostima, zaduženi članovi glasačkog odbora i za koju u procesima glasanja, nidje u svijetu nijesu razvijene kakve mašine.
Znači nakon što je mašina, provlačenjem lične karte identifikovala glasača, uparujući podatke mašinski čitljivog koda sa podacima, ne u nekakvom čipu ili zapisu na ličnoj karti koji je moguće falsifikovati, već uparujući mašinski čitljiv kod sa podacima u svojoj elektronskoj bazi čiju tačnost, nakon svih mogućih filtriranja, niko ne može dovesti u pitanje, prikazuje njegovu sliku i podatke na ekranu konzole. Kao što se vidi u ovom procesu osim mašinski čitljivog koda, za proces identifikacije je nebitno da li i koju sliku sadrži lična karta, od kakvog materijala je napravljena i na kom pismu je napisana.
Nakon prezentacije identifikovanih podataka na osnovu mašinski čitljivog koda sa lične karte, i prikaza fotografije identifikovanog lica na ekranu konzole, dolazi do izražaja ključna uloga članova biračkog odbora, odnosno ključni zadatak zbog čega jesu na glasačkom mjestu, da na osnovu uvida u fotografiju i podatke dobijene mašinskom identifikacijom, izvrše verifikaciju, i kao vrhovni sudija saglase se, da li da se pred njima nalazi lice koje ima pravo da glasa baš na tom glasačkom mjestu ili ne.
Kad nesporno utvrde da je proces identifikacije prezentirao podatke koji odgovaraju licu koje se nalazi pred njima, verifikuju glasača i dužni su da tom licu omoguće da ostvari svoje ustavom garantovano glasačko pravo i glasa.
I đe je u ovom procesu inače, opisanom u članovima 68a i 68b Zakona o izboru odbornika i poslanika, mjesto biometriskim podacima, nidje! Njihovo mjesto i uloga je u predhodnom postupku, da se na osnovu njih filtriranjem baze državljana, sačini tačna i nedvosmisljena baza crnogorskih glasača, a ne da se na osnovu njih vrši identifikacija i verifikacija glasača na dan glasanja.
Kao što vidimo i nadamo se, da će ministarstvo unutrašnjih poslova, uz pomoć angažovanih ekesperata, koristeći postojeću bazu državljana i njihovih biometriskih podataka, filtriranjem obezbijediti neuputnu bazu crnogorskih glasača i time obezbijediti tehničke preduslove sprovođenja fer i poštenih izbora.
ANTENA M: Da li su ove lične karte dovoljne za izborni proces?
Boljević: Više nego dovoljne. Čak se čitavi proces mogao pojednostaviti i omogućiti glasačima da ukoliko su izgubili ličnu kartu, obave glasanje na način što će se identifikovati saopštavajući svoj matični broj.
Naravno, ovaj postupak bi donekle usporio proces glasanja, zbog potrebe fizičkog unošenja, kucannja trinaest brojeva, što traje znatno duže od jednostavnog provlačenja lične karte kroz čitač, ali bi dao jednako legitimne podatke kao i identifikacija posredstvom mašinski čitljivog koda sa lične karte.
Sa ovako pripremljenim tehničkim rješenjima i bazom filtriranom po otisku prsta i lica, apsulutno je nemoguće da neko falsifikuje svoje podatke i glasa na više od jednog glasačkog mjesta, bez obzira da li se identifikuje ličnom kartom ili samo saopštavanjem matičnog broja.
Na dan izbora se može „krasti“ samo ako je to unaprijed pripremljeno od strane lica koja raspolažu elektronskom bazom birača.
Više od ovog što danas imamo kao tehničko i društveno prihvatljivo rješenje za ostvarivanje slobodnih, fer i poštenih izbora u Crnoj Gori, u kontekstu tehničkih mogućnosti i međusobnog povjerenja aktera izbornog procesa, a da ne košta nerazumno mnogo populaciju, jednostavno nije moguće.
Izvor: Antena M
