Neko je jednom zapisao – Trinaesti jul je najzvjezdaniji trenutak crnogorskog trajanja. Jer, 13. jula 1941. godine na velikom ratnom referendumu udareni su temelji nove Crne Gore. I u pravu je... To se može reći i za prvu trinaestojulsku iskru. Za krvave belvederske demonstracije održane 26. juna 1936. godine. Za mjesto gdje je prvi put upotrijebljeno oružje protiv golorukog naroda. Za mjesto gdje se narod pobunio protiv reži ma i Kraljevine koja je Crnoj Gori oduzela državnost...
Pala je krv...
Ovih dana se navršava tačno 80 godina od krvavog Belvedera. Borci i antifašisti Cetinja i ta do sada prvi obići mjesto gdje je nekoliko hiljada demonstranata predvođenih komunistima ustalo protiv ondašnjeg nenarodnog režima. I taman kad se narod nakon uspješno organizovanog zbora počeo razilaziti, pala je krv. Na belvederskom kamenu ostala su mrtva tijela šest učesnika ovog skupa: Stevo Vujović, Jovan Šofranac, Marko Jovićević, Šunja Vukmirović, Ilija Ražnatović i Niko Petričević. Ranjeno je, kako reče Stevan Radunović, predsjednik UBNOR-a i antifašista Cetinja, na obilježavanju 76 godina od ovih demonstracija, više od 30 demonstranata, a 74 ih je uhapšeno. Teže su ranjeni Dušan Đurković, Jovan Franović, Jovan Janković, Petar Prlja, Mitar Popović, Nikša Strugar, Petar Caković, Savo Lubarda, Petar Lekić, Maksim Backović, Stojan Špadijer (narodni poslanik) i jedan Božović iz Podgorice. Međutim, režim se nije zadovoljio samo sa prolivenom krvlju. Krenuo je u juriš na masu. Počelo je prebijanje i hapšenja... Na Belvederu je toga dana, piše Janko Lopičić u Pobjedi od 15. juna 1976. godine, uhapšeno do 200 učesnika ove akcije i odvedeno u zatvor. Ranjeni su, pak, kolima odvedeni u Cetinje, pa je u gradu pred bolnicom došlo do spontanih demonstracija čime je još jednom izražen protest protiv ovog nečuvenog zločina.
Istorijski datum
Belvederske demonstracije daleke 1936. godine imaju istorijski značaj, kaže Boro Banović, prvi čovjek Opštinskog odbora UBNOR-a i antifašista Podgorice. Zato što su preteča istorijskog Trinaestog jula. Zato što je narodni front na njima pokazao jedinstvo i slogu Crnogoraca. Zato što je Belveder crnogorska slobodarska kolijevka. Ovome treba još dodati da je upravo Boro Banović bio učesnik gotovo svih dosadašnjih obilježavanja belvederskih događaja. Nikome kao njemu ne zaigra srce kad dođu cetinjski osnovci sa buketima cvijeća, kad mladi recituju slobodi, kaže. Nije ni čudo, jer je on za Belveder i emotivno vezan. Njegov otac Petar Banović je bio član KPJ od 1931. godine (poginuo 1944. godine kao komandir čete u X crnogorskoj brigadi). Njegovog hrabrog držanja u zatvoru nakon demonstracija sjeća se i jedan drugi učesnik čuvenog Belvedera. Riječ je o Nikoli R. Rajkoviću iz Kosijera kod Cetinja.
Poslije mjesec dana provedenih u zatvoru, piše on, zahtijevali smo preko zatvorskih vlasti da nas predaju sudu, jer smo bili uvjereni da nijesmo napravili nikakvo krivično djelo. Taj zahtjev nije nam uspio, pa smo u horu iz dvorišta zatvora, nas više od 20, vikali – tražimo sud. Dobro se sjećam prodornog glasa Petra Banovića koji se izdvajao, a drugovi ga zvali Haile Selasije. Poslije toga smo počeli štrajk glađu koji je, sjećam se, trajao 7 dana.
Pjesma kao sudija
Belvederski zbor iz 1936. godine je imao veliki odjek širom Crne Gore. Zato što je bio još jedan otpor koji je organizovala partija, zato što je narod pružao punu podršku komunistima. Zato što je ovo zločin koji se vraća kao bumerang. Uostalom, ne kaže pjesnik slučajno: ,,O drugovi u Belveder pali/ vi ste svojom krvlju zavještali/ Crne Gore patnju i nevolju/ boriste se za budućnost bolju“. Nije se slučajno tih dana ni u Meterizima pjevalo „dvades’t šestog bješe juna kad krvava izbi buna“. Pjesma je tako postala sudija...
Na kraju treba reći da su 24. februara sljedeće 1937. godine izrečene prve (nešto blaže) presude uhapšenima na Belvederu. Osuđeni su na vremenske kazne od šest mjeseci do četiri godine. Neki su osuđeni u odsustvu, ali svi su znali – bila je ovo jedna od najvećih moralnih pobjeda crnogorskih komunista do tada. Učvrstili su, što reče Janko Lopičić u svom feljtonu u Pobjedi, jedinstvo crnogorskih rodoljuba za sve iduće borbe i sve iduće pobjede.
Baš zato nije ni čudo što je na Belvederu u nedjelju 26. juna 1936. godine bilo preko tri i po hiljade ljudi, žena i mladih iz svih krajeva Crne Gore i Crnogorskog primorja. I što je partija mobilisana od ondašnjih seoskih odbora crnogorskog fronta slobode stala na čelu te mase. (Pobjeda)
