Piše: dr Novak ADŽIĆ
U tome, u posljednje vrijeme prednjače srpski mitropolit u Crnoj Gori Amfilohije Radović i njegov doglavnik, episkop Joanikije Mićović. Tako je, prije par dana, g. Amfilohije izjavio, nezadovoljan nacrtom Zakona o slobodi vjeroispovijesti, što su prenijeli pojedini šampani mediji i internet portali, da „Crnom Gorom vlada duh prokletog Sekule Drljevića“. Ne ulazeći u analizu ideoloških i političkih motiva izjava pomenutog dvojca ostrašćenih srpskih episkopa u Crnoj Gori, koji se objeručke i militantno protive integraciji Crne Gore u Evropsku uniju i NATO-pakt, i koji su, bez sumnje, bili ili duhovni inspiratori, naredbodavci, podstrekači ili oni koji su sve to aminovali, nemilih događaja u Bijelom Polju, Kotoru i Podgorici, usmjerenih protiv Crnogorske pravoslavne crkve i njernog Mitropolita, kada su bile zakazani okrugli stolovi u okviru javne rasprave o nacrtu Zakona o slobodi vjeroispovijesti, u organizaciji Ministarstva za ljudska i manjinska prava, osjećam naučnu potrebu i odgovornost prema javnosti, upoznati auditorij sa nekim stavovima dr Sekule Drljevića o crnogorskom državnom i nacionalnom identitetu, zbog kojih je Drljević, kako nekada, u svome vremenu, tako i toliko i danas „omražen“ kod protagonista doktrine o obezdržavnjenju Crne Gore i posrbljavanju crnogorskog naroda. Evidentno je, da velikosrpskim svetosavskim propagatorima, smeta i dan danas, fizički odavno mrtvi, dr Sekula Drljević i to, po svemu sudeći, samo zato što je u pogledu svoje nacionalne ideologije i političke misije i borbe koju je vodio, objektivno udario glogov kolac u grudi vampirskog sistema velikosrpskog državno-nacionalnog i drugog hegemonizma i ekspanzionizma. Zato oni dvojica (Amfilohije i Joanikije, a njima se objeručke pridružuje i istoričar iz Beograda dr Čedomir Antić, a u tome je ne tako davno bio posebno aktivan i dr Slavenko Terzić, tadašnji direktor Istorijskog instituta SANU, a sadašnji ambasador Srbije u Moskvi), pored sijaset drugih galamčija, i dan danas dižu bješomučnu hajku, harangu na dr Selulu Drljevića, klevećući ga na naučno i istoriografski krajnje nepristojan, neprimjeren način, koji je u konfrontaciji sa utvrđenim i provjerenim istorijskim činjenicama i relevantnom istoriografskom literaturom.
Da bi se znalo što je Drljević tvrdio i zašto se borio, prezentiram, ovom prilikom, par istorijskih dokumenata, računajući da se „činjenice ne mogu ignorisati bez opasnosti po ignorante“ (Gete).
Sekula Drljević je održao duži govor, programskog karaktera, u beogradskoj skupštini 3. marta 1939. Godine, u načelnoj raspravi izvještaja Finansijskog odbora o predlogu budžeta državnih rashoda i prihoda sa predlogom Finansijskog zakona za budžetsku 1939/40. godinu. Taj Drljevićev govor je u cjelini stenografski objavljen. (Vidi: Stenografske beleske Narodne skupštine Kraljevine Jugoslavije, godina 8, Beograd, 1939, knjiga I, IV redovni sastanak Narodne skupštine kraljevine Jugoslavije držan 3. marta 1939. godine u Beogradu, str. 163-168). Cjelokupni Drljevićev govor predstavljao je analizu i kritičku opservaciju političkog sistema, državnog uređenja i načina funkcionisanja jugoslovesnke države od njenog postanka do tadašnjeg dana. Beogradski dnevnici „Politika“ i „Vreme“ donijeli su neke izvode iz tog Drljevićevog govora, koji je izazvao veliku buru u skupštinskim klupama i pozornost javnosti (Vidi više o tome: “Politika”, Beograd, 4. mart, 1939, str. 5. i “Vreme”, Beograd, godina XIX, broj, 6149, subota, 4. mart 1939, str. 5.). Poslanici iz Crne Gore, zagovornici centralizma, pogotovo oni iz Stojadinoviće jereze, žustro su tokom Drljevićevog govora protestvovali, ustajali i dobacivali mu, dok je on držao riječ, a Drljević im je prkosno odgovarao iza skupštinske govornice prijeteći im kažiprstom svoje uzdignute desne ruke, što je beogradska „Politika“ zabilježila i fotografijom.
Sekula Drljević je istakao da je budžetska diskusija u suštini rasprava o „cjelokupnom državnom i narodnom životu“ i da se budžetskim predlogom uzima novac od naroda da bi se finansirao sistem državnog uređenja Jugoslavije, koji je, po njegovoj tvrdnji, neodrživ i koji nema narodni legitimitet. Svoje davnašnje koncepcije i zalaganja o preuređenju jugoslovenske države na principima federalizma Drljević je ponovio u tom svom govoru. Založio se za odbacivanje unitarističko-centralističkog modela uređenja državne zajednice, koji se, po njemu, pokazao od početka kao anomalija, kao konstrukcioni defekt u državnom ustrojstvu Jugoslavije. Drljević se tada založio za očuvanje Jugoslavije kao države, koja bi bila redefinisana na federalnim osnovama, kao zajednička držaae zemelja koje je čine, a koje su vjekovima, prije njenog nastanka, živjele svojim posebnim životima i „izrađivale su svoje političke i kulturne individualitete pod nejednakim istorijskim uslovima“. Drljević je tvrdio je da je to bila konstantna politika Crnogorske (federalističke) stranke, u čije ime govori već 20 godina. Rekao je da je jedino federalna Jugoslavija, ravnopravnih zemalja koje je sastavljaju, može biti stabilna, srećna i dugovječna zajednica. Zajednička država, po Drljeviću, moguća je samo ako pobijedi koncepcija jugoslovenstva kao državne misli, a ne jugoslovenstva kao nacionalne ili etničke kategorije. To je Drljević stalno isticao, jer je bio osvjedočeni protivnik ideologije jugoslovenskog nacionalizma zasnovanog na principu: „jedan narod, jedna država, jedan kralj“. Sekula Drljević je tim govorom pokazao da je i dalje zagovornik i pristalica jugoslovenske države i njime se izjasnio protiv partikularističkih i separatističkih tendencija, koje je, po njemu, ragrađuju zajedničku državu. Prema njegovom iskazu, Jugoslavija je moguća kao državna zajednica ravnopravnih zemalja, ustrojena po modelu Švajcarske, koja bi bila oslobođena velikodržavnih hegemonističkih pretenzija (lišena prisutnog i snažnog velikosrpskog i velikohrvatskog nacionalizma, koji se sudaraju u državi, te u kojemu međusobnom sukobu velikosrpsko ima premoć). Centralizam koji vlada u Jugoslaviji održava se jedino putem sile, tvrdi Drljević i konstatuje da je on neodrživ, što je i pokazalo dotadašnje 20-godišnje iskustvo u funkcionisanju države. Istakao je da Crna Gora bila vjekovima nezavisna država i da je bila slobodna zemlje kad su Osmanlije stigle do Beča, te da je sultan Sulejman Veličanstveni priznavao samostalnost Crne Gore. Drljević je bio jako osjetljiv na pominjanje Crne Gore u negativnom kontekstu od strane poslanika iz redova Jugoslovenske radikalne zajednice (JRZ) pa im je odlučno uzvratio: „Nemojte vi spominjati Crnu Goru, ona postoji prije vas i postojaće poslije vas. Crna Gora imala je za protivnika Sultana, pa je ostala, a ne vas“. (“Stenografske beleške Narodne skupštine Kraljevine Jugoslavije”, godina 8, Beograd, 1939, knjiga I, str. 165. Drljević je govorio ijekavicom, ali njegov govor je objavljen u skupštinskim Stenografskim bilješkama na ekavici, koja je jezički bila zvanično u službenoj upotrebi). Poslaniku JRZ svešteniku Adamu Marinu, koji je Drljevića upadicama više puta prekidao dok je govorio, Sekula Drljević je kategorički poručio: „ Mnogo štošta ne znaš ti, pope. Pope ti si bio pod Turskom, kada je Crna Gora bila slobodna. Turska je bila do Beča, a ti si to zaboravio. Turska je bila pred Bečom, pope! A Crna Gora je bila slobodna, pope! Da Crne Gore nije bilo, ti bi bio hodža, a ne bi bio pop“ (Ibidem, str. 164).
Neformalni šef Crnogorske stranke dr Sekula Drljević smatrao je da su Crnogorci autohtoni i samosvjesni istorijski narod i integrisana politička nacija, sa zasebnim kulturnim individualitetom, višestoljetnom tradicijom državne nezavisnosti i etnopsihološkim, etičkim, ekonomskim, pravnim, vjersko-jezičkim i drugim identitetskim specifičnostima. Crnogorski narod i nacija, po Drljevićevoj percepciji, formirali su se simbiozom i sintezom subjektivnih i objektivnih činilaca. Po Drljevićevom rezonovanju, vjekovna sloboda i državnost, samosvojan kulturni i uopšte duhovni istorijski razvoj i nasljeđe, religijsko-jezički habitus, socio-ekonomske specifičnosti njihovog života i, na osnovu njih, izgrađeni pogled na svijet i istorijska (kolektivna) svijest opedijelili su da se Crnogorci, u odnosu na druge etnije, diferenciraju u posebnu narodnu i nacionalnu zajednicu. Za Drljevića povjesni ekonomski činilac jedna je od odlučnih determinanti crnogorskog narodnog bića, na koji se nadograđuje duhovna komponenta. Drljević je smatrao da se istorijska individulanost Crne Gore ne može poricati, kao što se ne može poricati postojanje Lovćena. Kao važan faktor u formiranju crnogorskog naroda Drljević ističe kontinuitet njegove samostalne državne organizacije u doba dukljansko-zetskog kraljevstva pod Mihailovom i Bodinom iz dinastije Vojislavljevića, te vjekova državne nezavisnosti, sa određenim manjim prekidima, pod upravom triju domaćih dinastija: Balšića, Crnojevića i Petrovića. Drljević je tvrdio da je više vjekova crnogorski narod vodio odbrambene i oslobodilačke ratove, te da su mu sablja i puška bili način života, bliži i draži od pluga, odnosno, zemljoradničkog alata, čime se emanirao jedan poseban odnos crnogorskog seljaka prema zemlji. Po njemu, esenciju crnogorskog narodnog bića čini izgrađeni životni institut sadržan u sintezi „čojstva i junaštva“, odnosno, „junačke slobode“ koja počiva na etičkim (humanim) postulatima. Za Drljevića život Crnogoraca u odbrani i potvrđivanju svoje narodne slobode iskaz je njegove posebne etničke individualnosti, koji se ogledao u izgrađenom vlastitom pogledu na svijet, samosvojnom moralnom kodeksu i kulturnom identitetu. Sekula Drljević, poslanik u Skupštini Kraljevine Jugoslavije, koji se zalagao za upostavljanje zasebne autonomne Banovine Crne Gore (ustrojene poput Banovine Hrvatske) unutar jugoslovenske federalne države kojoj je težio, navedene teze je eksponirao i elaborirao u podgoričkom listu „Zeta“ od 4. juna 1939. godine u članku pod naslovom „O istorijskoj individualnosti Crne Gore“, u kojemu se osvrće na povijesni kontiniutet etničke, državno-političke, kulturno-ekonomske i druge posebnosti crnogorskog naroda i sistema njegovih moralnih uzusa i obzora.
Drljević u tome članku piše: „Pod istorijskom individualnošću dva ili više srodnih naroda podrazumijeva se, da su ti narodi kroz jedan duži istorijski period živjeli odvojeno jedan od drugog: posebnim ekonomskim i političko kulturnim životom;-ovo bilo da je neki od tih naroda kroz taj istorijski period bio nezavisan, t.j. da je imao svoju sopstvenu državu i suvereno odlučivao o svojoj sudbini, bilo da silom prilika nije imao svoju samostalnu državu već da je u državnopravnom pogledu bio u sklopu druge, t.j. tuđe države. Kao izrazit primjer u prvom slučaju navodimo crnogorski narod koji je uglavnom, sa malim prekidima, kroz svo vrijeme svog postojanja živio zasebnim životom i imao svoju nezavisnu državu“. Za Drljevića parametar „u drugom slučaju uzećemo hrvatski narod koji je u početku takođe imao svoju državu, a kasnije je kroz duži istorijski period u državnopravnom pogledu bio u sklopu austro-ugarske monarhije, izgrađujući i dalje svoju posebnu kulturu i živjeći svojim posebnim narodnim životom, naradvno-pod specijalnim i težim uslovima.
Istorijsku individualnost Crne Gore niko ne može poricati kao što niko ne poriče istorijsku individualnost Hrvatske, Srbije i Slovenačke, samo za razliku od ovih o istorijskoj individulanosti Crne Gore do sada se najmanje govorilo i pisalo-i to svakako ne slučajno. Poricati istorijsku individualnost Crne Gore značilo bi isto što i poricati postojanje zetskog kraljevstva pod Mihailom i Bodinom, a zatim žmurke preći preko čitavih vjekova crnogorske nezavisnosti za vrijeme Balšića, Crnojevića i konačno Petrovića, t.j. sve do Svjetskog rata.
Ali mi se nećemo toliko zadržavati na istorijskoj individualnosti Crne Gore, koja se ne može sporiti kao što se ne može sporiti postojanje Lovćena. Mi ćemo se osvrnuti na druge osobenosti crnogorskog narodnog života koje su vidljive i svakom dostupne, a koje u suštini i čine bitnost crnogorske individulanosti. Poći ćemo od postavke da je ekonomska struktura, način proizvodnje i ekonomski odnosi, glavna baza na kojoj se temelji čitava ostala društvena nadogradnja sa svim svojim oblicima.
Crna Gora je kroz jedan dug istorijski period imala drukčije ekonomske odnose od rugih susjednih zemalja Južnih Slovena. Jer dok su ove bile pod vlašću jedne ili druge strane sile, i samim tim se njihov ekonomski život morao prilagođavati i ravnati prema ekonomskim odnosima i interesima vladajućeg naroda-zavojevača-dotle je crnogorski narod sa mačem i puškom u ruci branio svoju slobodu, izgrađivao svoj poseban narodni život i posebne ekonomske odnose. Tako su se, kroz jedan duži period ekonomska struktura i ekonomski odnosi Crne Gore odvijali pod drugačijim okolnostima nego nego što je to bio slučaj sa ostalim zemljama Južnih Slovena. Radi toga je u Crnoj Gori izgrađen poseban oblik proizvodnje, pa i sam odnos seljaka prema zemlji. Crnogorskom seljaku, za razliku od njegovih klasnih drugova susjednih zemalja, draža je, a i preča, puška od pluga, a život dobiva svoju vrijednost samo kroz slobodu, upravo ta dva pojma su po opštem narodnom shvatanju nedjeljiva – Radi toga odbrambeni rat, tj. neprekidna borba za očuvanje nezavisnosti i slobode, bio je glavno zanimanje Crnogoraca kroz vjekove. Iz te neprekidne borbe, u toku koje nije bila glavna misao kako će se što bolje urediti gazdinstvo, ili kako će se sačuvati narodna individualnost pod teretom nasilja zavojevača, već kako treba pod svaku cijenu odbraniti slobodu, koja se više cijenila od svega, iskristalisali su se kod crnogorskog naroda i posebni pogledi na svijet, poseban moral i kultura, i sve ostale osobine koje čine duhovnu konstrukciju jednog naroda osobenom.
Tako su se nužnošću zbivanja pri takvom načinu života formirala dva poznata principa, specifično crnogorska, a to je: Čojstvo i Junaštvo – Ti principi su uglavnom bili životni program svakog čestitog Crnogorca, i istovremeno, vidljivo potvlače osobenost shvatanja i pogled na svijet crnogorskog naroda kao cjeline. To shvatanje Čojstva i Junaštva vjerno je i ubjedljivo odraženo u djelima velikog crnogorskog junaka Marka Miljanova. – Sve te posebnosti crnogorske kulture, morala i shvatanja nejljepše su odražene, kao i sva stvarnost crnogorskog života, u Njegoševom „Gorskom vijencu“, koje je samim tim postao kruna crnogorske kulture i umjetnosti. Pored toga Njegoš je tu osobenost kulturnog, i narodnog života Crnogoraca izrazio i posebnim jezikom – Ma da se ne može sporiti sličnost tog jezika sa jezikom susjednih slavenskih zemalja ipak postoje bitne razlike u izgovoru – Konačno sličnost pa čak ni istovjetnost jezika još nije dokaz da jedan narod nema svoju izgrađenu osobenost – Šveđani i Norvežani imaju isti jezik ali nijesu jedan narod, isto tako i Englezi i Amerikanci.
Ovome treba dodati da je kultura crnogorskog naroda i poslije svjetskog rata, a naročito zadnjih godina, kroz razne grane umjetnosti, - književnost, slikarstvo i vajarstvo, dobila i dobija i nove dragosjene priloge, koji je upotpunjuju i zaokrugljuju, kao posebnu cjelinu.
Prema svemu rečenom jasno izlazi da crnogorski narod ima ne samo svoju istorijsku individualnost nego i sve osobenosti ekonomskog, kulturnog, narodnog i političkog života“. („O istorijskoj individualnosti Crne Gore“, „Zeta“, Podgorica, godina X, broj 22, nedjelja 4. juna 1939, str. 1. Drljevićev pseudonim je bio S.Đ. D, kojim inicijalima je potpisan i rečeni tekst).
Dakle, Drljević smeta, juče i danas, a i sjutra će, Amfilohiju i Joanikiju i svima onima obnevidjelima, koji se solidarišu s njihovim mišljenjem, zato što se borio hrabro i odvažno, sa svim svojim istinama i zabludama, mijenama i mutacijama, usponima i padovima, da Crna Gora obnovi svoju državnu nezavisnost i da Crnogorci opstoje i profilišu se kao zasebna istorijska nacija, što Crnogorci objektivno i subjektivno i jesu, u prošlosti i sadašnjosti, sa svojim istorijskim, državnim, pravno-ekonomskim, etničkim, nacionalnim, kulturnim, etičkim, jezičkim i vjerskim subjektivitetom i individualitetom. Zato im je, kako u prošlosti, tako i u sadašnjosti, “omiljenja” redovna meta dr Sekula Drljević, bivši ministar Knjaževine i Kraljevine Crne Gore i kralja Nikole, jer preko njega, fizički mrtvoga, hoće da vode javni obračun sa svima onima kojima je Crna Gora i njena sloboda i crnogorska nacija u srcu i duši i koje se nje nikad nijesu odrekli i neće za dovijek, jer joj iskonski pripadaju. Dobro je, maltene proročanski, krajem 1935. godine dr Sekula Drljević, zapisao: “Crnogorci nijesu bivši Crnogorci i Crna Gora nije bivša, nego sadašnja, buduća i vječna”.
A vječnost Crne Gore i sloboda Crnogoraca, u vlastitoj državi i domovini, što je neporecivo, neprihvatljivo je u osnovi za Srpsku pravoslavnu crkvu i one političke epigone, koji sanjaju košmare, misle i uzaludno prijete da će Crna Gora navodno biti srušena uličnim i drugim pučem nekog novog “27 marta”, kojeg su oni predstavili da tobože jesenas slijedi na najavljenim demonstracijama političke koalicije Demokratskog fronta. No, od toga neće biti ništa, a oni koji prijete nasiljem red je i treba da se suoče sa normana krivičnog zakonodavstva i ustavno-pravnog poretka.
