Piše: Vladimir VOJINOVIĆ
Ipak, jedan događaj koji se zbio u gimnaziji što nosi ime Novičina praunuka, opominje da je prevladalo novo „viteštvo“. Novine su nedavno prenijele – đaci napali profesora, milicija hapsila đake... Nijesam zgađen nad sukobom. Bilo ih je u školama i vazda će ih biti. Ali, nad ovim se incidentom nadvio jedan odvratni zadah nesrazmjera. I to ne zbog hapšenja gimnazijalaca, jer je to makar na ovim prostorima vjekovima bajata vijest. Gadnije mi je bilo čitati o onome prvom neviteštvu, za kojim su posegli đaci. Izgleda kako je zalud Cerovićev praunuk viteškim moralom zalivao temelje te nikšićke škole...
A i Stojan Cerović je bio buntovni cetinjski gimnazijalac. Učestvovao je u protestima, držao politički nepodesne govore i bio prinuđen da maturira u Beogradu. Tokom rata, povlačeći se prema Krfu, oboli od tuberkuloze i bude poslat u Pariz, da nastavi studije na Sorboni. U Nikšić je stigao 1921, kao profesor Više realne gimnazije.
Od toga dana Nikšić se nepovratno promijenio. Pero Krstajić je zapisao kako je po dolasku u Nikšić odmah postao „ličnost prvog reda“. Cerović je, naime, pokrenuo rad štamparije i osnovao novinu „Slobodna misao“, koja je izlazila iz štampe sve do Drugoga svjetskog rata (štamparija je tokom rata, na slobodnoj teritoriji, služila u partizanske propagandne svrhe). Osnovao je Gradsko amatersko pozorište, Narodni univerzitet i đačku literarnu družinu. Uočio je pjesnika Mirka Banjevića i štampao mu prvu knjigu. Prvi je javno, putem teksta u svojoj novini, skrenuo pažnju na budućega slikara – Petra Lubardu. Obnovio je rad „Zahumlja“, sarađivao s piscima pokreta socijalne literature (Đilasom, Zogovićem, Lopičićem i drugima), pomogao štampu njihovih časopisa „Razvršje“, „Valjci“ i „Granit“, objavio tri knjige sakupljenih crnogorskih anegdota. U periodu od 1936. i 1938. godine na Žabljaku je izgradio turistički dom „Durmitor“, kapaciteta od 120 ležaja, u kome je za vrijeme NOR-a bila stacionirana Centralna partizanska bolnica. Na Titov poziv, postao i jedan od 13 crnogorskih vijećnika AVNOJ-a...
Ipak, svi ovi podaci u sijenci su jednoga Stojanova viteštva o kome se malo pisalo. Kad je zbog opozicionoga rada i progresivnih ideja bio premješten u trebinjsku gimnaziju, đaci su obustavili nastavu i pokrenuli štrajk. Vlast je vršila veliki pritisak da se štrajk prekine i đaci vrate aktivnostima, ali su oni bili odlučni da vrate profesora Cerovića u njihovu gimnaziju. A onda se đacima obratio profesor Cerović. Rekao im je da oni ne smiju biti žrtve njegovih ideja i zamolio ih da se vrate u klupe. I nastava je krenula...
U vremenu kad đak diže ruku na profesora i profesor podstiče đački bunt da ostvari sopstveni interes, opisani događaj skoro da poprima romantičarsku formu idealizovanja stvarnosti. No, kao da je i ovo naše vrijeme Stojan Cerović predośetio. On je jednom zapisao: Nestaje i posljednjih od stare legije junaka Crnogoraca za čija su imena vezani događaji, koji u sebi nose specijalne odlike naših brda. Dolazi novo doba... I nije samo potreba, nego je i naša dužnost, da velike generacije naše prošlosti i njihove izrazitije predstavnike prikažemo onima, koji poslije nas dolaze...“
(Pobjeda)
