Neke datume i događaje ne treba objašnjavati. Kada kažemo 13. jul ili 19. decembar - zna se značenje i oslobodilačka simbolika tih datuma, pa uz njih ne treba pisati puni naziv – Dan ustanka crnogorskog naroda ili Dan oslobođenja Podgorice.
Ima takođe značajnih datuma iz naše istorije o kojima i dobro informisani pa i neki visokoobrazovani malo znaju. Istorijske knjige ih rijetko ili tek uzgred spominju, a s druge strane gotovo ništa nije učinjeno da u svakodnevnom životu budu primijećeni, nazivom ulice ili na neki drugi način. Jedan od takvih datuma je 27. januar ili po novom kalendaru 8. februar 1879. godine.
Pokušajte da se prisjetite - šta se u Podgorici i njenoj okolini dogodilo na taj dan, prije 136 godina? Tog 27. januara, odnosno 8. februara 1879. godine Podgorica i Zeta su, nakon Berlinskog kongresa, ponovo postale dio crnogorske države. Naime, 21. januara 1879. u Virpazaru je potpisan sporazum prema kojem je turska vojska napustila Podgoricu i okolinu, a crnogorska vojska je zaposjela. Time je okončana turska vlast na ovom području koja je započeta u 15-tom vijeku. Podgorica, a samim tim i Zeta, odnosno Golubovci, postali su dio Knjaževine Crne Gore.
U Državnom arhivu Crne Gore čuva se original tog dokumenta čiji je naslov: “Sporazum između crnogorskih i turskih komesara o evakuaciji i zaposijedanju teritorija u skadarskom vilajetu, na osnovu odredaba Berlinskog ugovora (1879.).“
Tim dokumentom je precizirano : “…27. januara otomanske trupe će već od sedam sati ujutro početi da napuštaju ušančeni logor Spuž-Podgorica, kao i ostale djelove koji mu pripadaju…”
I potom se objašnjava kako će odstupati turska vojska…U sporazumu je takođe navedeno da “stanovnicima, koji budu htjeli da se isele iz mjesta pripojenih Crnoj Gori, biće odobrene olakšice, kako u pogledu otuđenja njihovih dobara tako i u pogledu njihovog iseljenja...”
O tom važnom datumu i događajima iz godine u godinu saznajemo više već od 8. februara 2013, kada je prvi put obilježen Dan gradske opštine Golubovci.
Odluku o tome jednoglasno su donijeli odbornici Skupštine opštine Golubovci na sjednici ( neka i taj datum ostane zapisan) 24. oktobra 2012. godine na prijedlog komisije u sastavu: dr Jovan Kavarić (predsjednik ) i članovi: prof. dr Novica Vujošević, prof. Mihailo Majić, predsjednik Gradske opštine Dušan Radonjić i predsjednik Skupštine te lokalne uprave Milenko Maraš.
Stručni konsultant komisije profesor dr Živko Andrijašević kaže da 27. januar, odnosno 8. februar 1879. označava ne samo oslobođenje od viševjekovne turske okupacije i dan kada su Golubovci (Zeta) vraćeni crnogorskoj državi, nego i početak administrativnog uređenja oblasti Zete u crnogorskoj državi i ustanovljenje prvih organa lokalne vlasti. „Obilježavanje tog datuma ne afirmiše bilo koje ideološko ili političko uvjerenje, niti može biti izvor bilo kakvih konfrotacija, već afirmacija univerzalnog ideala slobode (nacionalnog oslobođenja) i pripadnosti Zete državnom nasljeđu Crne Gore“, naglasio je Andrijašević.
Zbog tih vrijednosti i značaja, kada je Crna Gora opet dobila svoju Zetu, i odluka obilježavanja tog datuma kao Dana gradske opštine prihvaćena je jednodušno. Dakle, svi prisutni na sjednici Skupštine kroz izjave predstavnika odborničkih klubova podržali su predloženi datum, tako da rasprave praktično i nije bilo, iako je komisija, za dan gradske opštine, bila predložolila još dva datuma iz istorije Zete.
Prvi, 15. odnosno po novom kalendaru 28. jul 1904. kada su Golubovci imenovani za sjedište Zetske kapetanije i drugi, 27. jul 1945.godine, kada je u Golubovcima
formiran Mjesni narodni odbor…
Naime, svi su se saglasili da 8. februar iz 1879. nije značajan samo zbog toga što se Zeta sastavila sa svojom matičnom državom nego što taj datum ima i dublju dimenziju i, kako neko zapisa, sadrži “ostavtštinu za budućnost”. A ta “ostavština”, sadržana je u Proklamaciji koju je kralj Nikola, povodom prisajedinjenja, uputio narodu Podgorice i Zete:
“…Ovo prisajedinjenje, koje je stečeno mnogom dragocjenom krvlju naroda mojega i utvrđenog blagovoljenjem jevropskih sila, izvršeno je danas po prethodnom sporazumjenju mojem sa njegovim veličanstvom sultanom.
Od ovog časa vi postajete slobodni državljani crnogorski i sudovi i sve vlasti moje stupaju u život u mjestima vašim ...”
I sljedeće riječi iz Proklamacije odražavaju suštinu odnosa u državi i tradiciju Crne Gore :
“Narode! Moja vojska koja je danas zamijenila dosadašnju posadu carsku, dolazi k vama, kao braći svojoj , veselo s bratskom ljubavlju i oduševljenjem.
Njezina će dužnost uvijek biti , da vam čuva mir i red u kojem ćete najbolje otpočinuti i s pomoću božjom, na korist svoju, opet se prihvatiti svojih poslova
i rada, da vam procvjeta svako blagostanje. Svi pazari i putevi otvoreni su od danas i svaki je na njima slobodan siguran za sebe i svoje imanje, kao u kući svojoj…”
I danas, kada sve snage upiremo da sustignemo Evropu, neke od njenih savremenih dostignuća, ugrađeni su u temelje, Berlinskim kongresom uspostavljene države i te društvene vrijednosti sadržane su u amanetu crnogorskog suverena da na ovim prostorima svi žive u miru i ljubavi –“sve tri vjere…“
“Muhamedanci! Vas neće dijeltiti vjera od našijeh pravoslavnijeh i katoličkijeh sudržavljana. Svi skupa uživaćete jednaku i istu ljubav Moju, jednaku i istu pravicu zakona mojijeh. Svaki je slobodan u svojoj vjeri , u svojim dobrim običajima, u svom radu ..”
Poruke kralja Nikole prihvaćene, a ona s kraja proklamacije:
”Narode! prioni oko rada…” posebno se primila u Zeti. Taj kraj poznat je po radišnim ljudima koji su unazad deceniju - dvije glavnu zaradu sticali baveći se zemljoradnjom i kako mnogi od njih kažu “novac su vadili iz zemlje“.
Danas je tamo sve više pogona male privrede, a kada je riječ o poljoprivredi – proizvodnja je sve savremenija …I dok stariji rade i grade, u četiri osnovne škole stasava oko 2000 mladih, koji će biti nova snaga za preporod Zete. O tome će se posebno govoriti svakog 8. februara. Taj skoro zaboravljeni datum iz 1879. u narodno pamćenje vraća se kao Dan gradske opštine Golubovci. To je i prilika da se Nagradom „8. februar“ afirmišu rad i stvaralaštvo pojedinaca i kolektiva iz tog kraja.
Ranko KOVAČEVIĆ (autor je novinar Radija Crne Gore)
