Mitropolit Srpske crkve u Crnoj Gori Amfilohije Radović je, na prilično iznenađenje domaće javnosti, 9. maja 2014. položio vijenac na spomenik Partizanu borcu na Gorici. Što će reći: u svojoj 77. godini postao je antifašista.ono nikada nije bio.
Ipak, Amfilohije tim gestom nije nikoga u Crnoj Gori želio da impresionira. Mitropolit SPC je samo htio da se dodvori ruskom ambasadoru i još više, gostu iz Ruske pravoslavne crkve koji je ovih dana u Crnoj Gori - vikarnom episkopu Amvrosiju, rektoru Sanktpeterbuške duhovne akademije. Ruski episkop je na Gorici služio molitvu za pokoj duša stradalih u borbi protiv fašizma u pratnjii muškog hora petrogradske duhovne akademije. Amfilohije je praktično bio prinuđen da bude tamo: bilo bi vrlo nezgodno da ruski pop odaje poštu crnogorskim partizanima a da velikodostojnik srpske crkve da sjedi po strani.
Ruski komunisti i Ruska pravoslavna crkva: Zanimljiva je, inače, istorija odnosa ruskih komunista i ruskih sveštenika.
Kad su, nakon Oktobarske revolucije, komunisti došli na vlast u Rusiji, otpočeli su spram Ruske pravoslavne crkve stravičan progon kakav je malo koja organizovana crkva doživjela. Poubijano je hiljade i hiljade svještenika, zatvoreno je ili porušeno hiljade crkava i manastira, zatvorene su bogoslovije i visoke teološke crkve.
No, i pored takvog terora koji je doživjela od komunističke vlasti, Ruska pravoslavna crkva je pozvala na na odbranu otadžbine protiv nacističke Njemačke. Ruska pravoslavna crkva se, baš u tom teškom vremenu, pokazala da zaista baštini ideje antifašizma.
Amfilohije kanonizovao osvjedočenog fašističkog kvislinga: Drugačije je bilo u ovim krajevima. U Crnoj Gori tokom Drugog svjetskog rata mitropolit Srpske crkve Joanikije Lipovac se otvoreno stavio na stranu fašista i radosno je, sa osmjehom na licu u aprilu 1941. dočekao italijanske okupatore, o čemu svjedoči snimak koji su Italijani snimili a državna italijanska filmska kuća ga je i postavila na sajtu Youtube: https://www.youtube.com/watch?v=hA26QJVBmFs
Ovaj snimak je prikazivan i u nekim dokumentarnim serijalima RTS-a. U maju 1941. kralj Italije Vitorio Emanuele je pośetio Cetinje, a njegov radosni domaćin bio je opet - Joanikije Lipovac, o tome takođe postoji video zapis, na već pomenutom kanalu: https://www.youtube.com/watch?v=lSfL6iyRs-s
Tom prilikom dvojica svještenika - Nikola Marković i Ilija Popović - u znak protesta protiv pośete italijanskog monarha - odbili su da obuku crkvene odežde. Joanikije ih je kasnije kaznio zbog toga.
Srpska pravoslavna crkva godinama u Crnoj Gori njeguje neistine, poluistine i manipulacije kao najvažnija sredstva u pravljenju srpske svijesti u Crnoj Gori. Znamo da se iz te crkve godinama isijava mržnja prema crnogorskoj zastavi i himni, a kao jedan od argumenata se poteže da su crnogorska zastava i autor himne bili prisutni na Petrovdanskom saboru 1941. koji je održan pod okriljem italijanskih fašista. Pri tom, u SPC kažu da je Joanikije tog 12. jula odigrao časnu ulogu i nije prisustvao tom skupu kako vele - "crnolatinaša".
Još jedna u nizu neistina: Joanikije Lipovac je bio vjerna fašistička sluga i naravno da je bio na skupu pod okriljem Italijana. Skup poznat pod imenom “Petrovdanski sabor” održan je u Zetskom domu na Cetinju i fotografije sa skupa se nalaze na http://www.archivioluce.com/archivio/ a to je sajt državne italijanske kinematografske kuće. Kad pośetilac otvori ovu stranu ostaje mu da u pretraživač upiše “Cettigne” i naći će slike sa Petrovdanskog sabora. Slike su kod nas već objavljivane u knjizi Vladimira Jovanovića "Petrovdanski sabor 1941." (Podgorica, 2011). Na fotografijama se vidi mitropolit SPC Lipovac a sala je iskićena srpskim trobojkama i italijanskim fašističkim zastavama.
Joanikije Lipovac nije bio sluga samo Pircija Birolija, već od 1943. i Njemaca. Mnogo puta je tokom rata govorio i pozivao na borbu protiv komunista. Samo, nije problem njegov antikomunizam već činjenica da je sve to radio u jeku strašnog poklanja kakav je što je bio II svjetski rat, čime je svjesno pospješivao bratoubilaštvo. Joanikija Lipovca su komunisti poslije rata odveli u Srbiju i tamo - bez suda i suđenja - likvidirali.
Amfilohije voli Dražu, a prezire Trinaesti jul: decenijama kasnije, Amfilohije Radović, nije napravio otklon. On veliča četnike, Dražu Mihailovića (https://www.youtube.com/watch?v=KbbggZeqTwA) kojeg je srpski kralj Petar II u septembru 1944. godine uzalud pozvao da se priključi partizanima..
Ne samo da veliča četnike, Srpska pravoslavna crkva ih proglašava bezgrešnim ljudima. U maju 2005. godine SPC je kanonizovala desetak svještenika iz pljevaljskog kraja koji su izgubili život u Drugom svjetskom ratu, među njima i neke notorne zločince, od kojih je najčuveniji bio Milorad Maca Vukojičić, koji je svojom rukom likvidirao mnogo crnogorskih rodoljuba.
Dokument o tome, broj 1487, čuva se u Državnom arhivu Crne Gore. Vukojičića, je u maju prošle godine Sinod srpske pravoslavne crkve, uz još sedmoricu sveštenika, proglasio svecem. Zemaljska komisija je utvrdila da je Vukojičić, sa saučesnicima Vojislavom Kovaljskim i Milisavom Jestrovićem "učestvovao u hapšenju i strijeljanju mirnih građana grada Pljevalja u 1944. godini". U odluci se navodi da je Vukojičić kriv za smrt Dika Stamenića, zemljoradnika, Ljuba Stamenića, automehaničara, Jule Stamenić, domaćice, Ljubice Stojkanović, studenta, Zore Karamatijević, domaćice, Mileve Žugić, domaćice, Savke Matović, domaćice, Miladina Božovića, penzionera, Božane Mišović, domaćice i Živka Kontića, penzionera.
"Vukojičić je kao četnički dželat u štabu pljevaljske četničke brigade noću između 22. i 23. marta 1944. godine, zajedno sa četnicima Vojislavom Kovaljskim i Milanom Jestrovićem, strijeljao Stamenića Dika, njegovog sina Ljuba i ženu Julu u Pljevljima... Vukojičić je 23. marta 1944. godine u zajednici sa Kovaljskim i Jestrovićem na zvjerski način ubio Miladina Božovića, penzionera iz Pljevalja. Aprila 1944. godine Vukojičić je izvršio hapšenje mirnih domaćica iz Pljevalja, dok su ostali četnici pohapsili Mišović Božanu i Kontić Živka. Iste noći pošto su ih pohapsili, Vukojičić ih je u zajednici sa četničkim dželatima Milanom Jestrovićem, Vojom Kovaljskim i Mišom Radovićem strijeljao kod rijeke Jugoštice u Pljevljima, piše u odluci koju je poptisao predsjednik Komisije Jakša S. Brajović,
Za razliku od “sveca” Vukojičića, sveštenici koji su bili u partizanima, koji su život dali za ideju antifašizma u borbi protiv Italijana i Njemaca - ignorisani su od SPC!
Poznati crnogorski istoričar Zvezdan Folić piše o tome kako su Italijani gušili ustanak u Crnoj Gori: “Reokupacija Crne Gore izvršena je krajnje represivnim mjerama italijanske vojske. One nijesu poštedjele sveštenike, kao ni hramove Crnogorsko-primorske mitropolije. Jereja Bogića Jovićevića, paroha riječko-obodskog, strijeljali su Italijani 19. jula 1941. u Rijeci Crnojevića, dok su 18 sveštenika internirali u svoj logor u Albaniji.” (Zvezdan Folić, Vjerske zajednice u Crnoj Gori 1918-1953, Podgorica, 2001, strana 72)
Još Folić piše o stradanju sveštenika antifašista: “Jedan dio pravoslavnih sveštenika i bogoslova, koji nije napuštao svoju eparhiju, ostao je odan narodnooslobodilačkoj borbi i u vrijeme najveće osjeke NOP-a u Crnoj Gori. Prema njima su četničke i okupacione snage nemilosrdno postupale. Jereja Novaka Koljenšića, paroha jelenačkog, Mila Radulovića, diplomiranog teologa i Sava Đukanovića, doktora teologije, četnici su likvidirali 1942. godine.. . Četnici su predavali Italijanima sveštenike koje su uhapsili radi pomaganja NOP-a, kao u slučajevima Mirčete Golovića, Sima Popovića, Cvjetka Stanišića, Marinka Vujinovića i Blagote Đurovića. Italijani su tokom 1942. i 1943. ubili sljedeće pravoslavne sveštenike: jereja Đorđija Krcunovića, jereja Boška Popovića, jereja Sima Popovića, jereja Cvjetka Stanišića i jereja Marinka Vujinovića. U borbi protiv okupatora poginuli su 1943. protojerej Mirčeta Golović i bogoslov Mato Antunović.“ (ista knjiga, strana 84)
Ove svještenike koji su život dali u borbi protiv okupatora, Amfilohije Radović očito “ne računa” u patriote i velika imena crkve.
I još jedan odličan dokaz da je Amfilohijevo pojavljivanje na Gorici 9. maja 2014. bilo samo gluma, je njegov odnos prema 13. julu. Trinaestojulski ustanak 1941. je jedini masovni narodni ustanak u porobljenoj fašističkoj Evropi. Na sajtu SPC crkvene radio stanice “Svetigora“ sa Cetinja, nalaze se dva Amfilohijeva govora, takozvane besjede, koje je izgovorio 13. jula.
Jednu 2006. godine na Ivanovim Koritima ( www.svetigora.com/node/285), a drugu 2008. godine u manastiru Morača (www.svetigora.com/node/3943). U svim svojim beśedama Amfilohije se osvrne na to što se dešavalo na taj datum, ako je bio neki značajan istorijski događaj, pomene ga. No u pomenute dvije beśede 13. jula – 2006. i 2008. ni riječju nije pomenuo Trinaestojulski ustanak kada su desetine hiljada Crnogoraca ustale protiv italijanskih fašista. U ustanku su učestvovali i deklarisani srpski nacionalisti – kasnije vođe četničkog pokreta u Crnoj Gori, ali to Amfilohiju očito nije značilo puno.
Kao ključni razlog zašto nikada do sada nije prisustvovao nijednom antifašističkom skupu mitropolit Amfilohije je naveo zanimljivu tezu - niko ga, veli, nije pozvao do sada!
Na Goricu je došao, kako je sam izjavio, na poziv ruskog ambasadora. I sigurno da ponudu nije mogao odbiti, niti se smio zamjeriti ambasadoru ili ruskom episkopu. Progutao je knedlu i naprasno postao antifašista u 77. godini svog života!
No, dobro: nikad nije kasno za antifašizam, čak i za Amfilohija Radovića. Muka je, samo, ako je riječ o lažnom ili jednokratnom fašizmu. Jer, da bi vjerovali u obrt mitropolita SPC valjalo bi da se Amfilohije osvrne I na svoja ranija djela I javno obrazloži - zašto je kanonizovao ljude, poput popa Mace, koji su toliko zla nanijeli vlastitom narodu.
Miroslav ĆOSOVIĆ
