„Zakon o finansiranju političkih partija je vjerovatno loš zakon, ali smo morali spriječiti DPS da nastavi da zloupotrebljva državne resurse u partijske svrhe i kupuje glasove“.
Riječi poslanika novoformirane paralmentarne većine u neformalnom razgovoru sa novinarima - nakon usvajanja Zakona o finansiranju političkih partija - najbolje oslikavaju suštinu problema koji je nastao u Crnoj Gori. U stvari: ukazuju kako se namjera ograničavanja izbornih manipulacija pretvorila u realnom životu u – totalnu blokada sistema.Formalno, zakon je usvojen kao dio seta izbornih zakona koji je nakon turbulentnih predsjedničkih izbora - kada je opozicija osporava regularlnost predsjedničke pobjede Filipa Vujanovića – trebalo da vrati povjerenje javnosti i građana u izbreni proces. I moguće da su namjere, makar u početku, bile dobre: da se napravi kvalitetno izborno zakonodavstvo čijom primjenom će se doći do situacije da svi učesnici u izbornoj trci prihvate i priznaju rezulate izbora. To je bio i jedan od zahtjeva koje je Štefan File, odlazeći komesar za proširenje EU, ispostavio crnogorskim političarima, kao uslov koji u Briselu smatraju – priritetom u procesu evropskih integracija.
Pokazalo se da je to bio isuviše zahtjevan zadatak za iskustva dosadašnjih izbornih procesa u Crnoj Gori.
Dva cilja: Istini za volju, zahtjevu Brisela se brzo udovoljilo: u sinhronizovanoj akciji samo nekoliko dana nakon zahtjeva Filea, osnovu zakona uradio je MANS, prihvatila Pozitivna, Demokratski front i SNP. Na kraju, akciji se pridružila i Krivokapićeva SDP, stvorena je nova parlamentrana većina i onda je išlo relativno glatko: upkos oštrom protivljenju DPS-a i manjinskih stranaka - Zakon o finansiranju političkih spartija usvojen je sredinom februara ove godine.
„Zakon ograničava kupovinu glasova i zabranjuje veća socijalna davanja u izbornom periodu. Definiše nadležnosti DIK-a, uvodi nove zabrane, povećava transparentnost trošenja budžeta. U tom smislu usvajanje Zakona o finansiranju političkih partija je je nešto što treba da bude temelj ove države jer ako u njoj nema slobodnih izbora onda mi ne možemo govoriti o tome da je ovo u punom smislu zaista jedna zemlja koja omogućava građanima da ostvare svoja prava “, kazala je izvršna direktorka MANS-a Vanja Ćalović pozdravljajući donošenje zakona.
DPS je odmah najavio ocjenu ustavnosti, ali je i u partiji Mila Đukanovića svima bilo jasno da nemaju odgovor na akciju svršenog čina (fait accompli): procedura Ustavnog suda je takva da nem vremena za ocjenu ustavnosti do završetka izbornog procesa.
Djelovalo je da je DPS u ozbiljnom problemu.
Blokada sistema: Ispostaviće se, međutim, da su pravi problemi, posljedice, usvajanja Zakona o političkim partijama postali vidljivi tek nakon što je predsjednik Filip Vujanović raspisao lokalne izbore u 11 crnogorskih opština.
Jer, umjesto da Zakon o finansiranju političkih partija maksimalno ograniči moguću zloupotrebu državnih resursa u izbornoj kampanji od strane vladajuće DPS, suštinski se Zakon obrušio na garantovana prava najranjivijih socijalnih kategorija: penzionera, studenta, porodilja, poljoprivrednika i uopšte radnika, naročito onih koji imaju ugovore o djelu.
Prvi su se javili pogođeni studenti kojima je, onemogućavanjem subvencija - članom 19a, stav 1 - potpuno uskraćena mogućnost da u vremenu od dana raspisivanja izbora do mjesec dana nakon izbora (dakle: 90 dana) primaju studentske kredite. Iz Ministarstva finansija su kazali da, zbog odredbi zakona, ne mogu da isplate studentski krediti jer Ministarstvo prosvjete ne može, zbog zakonskih ograničenja, da kreira nalog za plaćanje!Uzaludne su bile naknadne inicijative opozicionih stranaka da Odbor za nauku, prosvjetu, kulturu i sport zauzme stav kojim će od Ministarstva finansija insistirati da se nastavi isplata redovnih rata studentskih kredita.
- Kako Odbor za prosvjetu nauku, kulturu i sport nema nadzornu ulogu po ovom pitanju, već, shodno Zakonu o finansiranju političkih partija, nadzor i kontrolu nad sprovođenjem ovog zakona vrši Državna izborna komisija, a parlamentarni nadzor Skupština Crne Gore preko radnog tijela nadležnog za poslove ekonomije, finansija i budžeta, Odbor nije mogao postići saglasnost oko više predloženih zaključaka, navedeno je u zaključku Odbora koji je objavljen na sajtu Skupštine, glasio je zaključak Odbora za prosvjetu nauku, kulturu i sport
Nenadležnim za tumačenje se proglasio i Odbor za finansije ekonomiju i budžet koji je nakon dva dana rasprave prihvatio da ima - samo parlamentarni nadzor nad primjenom Zakona o finansiranju političkih partija!Potom su, po principu rušenja domina, padala nastojanja i mnogih drugih društvenih slojeva da im se isplate naknade i nadoknade, shodno drugim, već usvojenim, zakonima. U narednih devdeset dana neće biti isplata ni porodiljama u Crnoj Gori, obustavljene su sve otpremnine radnicima, isplata stare devizne štednje (iako je planirana Zakonom o budžetu), čak i naknade u slučaju štete izazvene vremenskim i drugim nepogodama…
I ne samo to: Zakon striktno ne dozvoljava zapošljavanje sezonske radne snage, pa će brojna preduzeća koja zavise u jednom dijelu godine od angažovanja sezonske radne snage: Plantaže, Aerodromi (posebno Tivat), Montenegroerlajnz, Putevi…
Nema dileme: kreiran je zakon koji je u nedostatku tumača blokirao čitav sistem, i napravio štetu.
Apsurdne situacije: Takve zakonske odredbe, u međunarodnoj pravnoj praksi do sada nepoznate, dovele su do apsurdne situacije da, recimo, ako izabrani ljekar kod koga je registrovano nekih dvije hiljade građana pođe na bolovanje, Dom zdravlja ne može da mu nađe zamjenu jer je po slovu Zakona - zabranjeno oglašavanje za posao!
Naime, prema Zakonu o zapošljavanju, Zavod mora da objavi slobodna radna mjesta u predviđenom roku za sve podnosioce prijava - u suprotnom čini prekšaj. Međutim po Zakonu o finansiranju političkih partija počinjen je prekršaj. Dakle: u konkretnom slučaju Zakon o finansiranju političkih partija suspendovano je ustavno pravo svakog građanina Crne Gore – pravo na rad.
Čak je i vršilac dužnosti Vrhovnog državnog tužioca Veselin Vučković kazao da će zatražiti mišljenje Državne izborne komisije, kojoj je povjeren nadzor nad sprovođenjem Zakona o finansiranju političkih partija, da li se zabrana iz tog zakona odnosi i na novi konkurs za vrhovnog državnog tužioca VDT!
Dakle: čitav sistem je privremeno stao zbog interesa političkih partija a potvrđena je teza analitičara da je Crna Gora zaista pretvorena u partitokratsku državu u kojoj visoka politika suspenduje običan život. U stvari, Crna Gora je zakoračila u jednu vrstu institucionalne krize koju samo Ustavni sud može da razriješi. Imajući u vidu da toj instituciji treba najmanje pola godine da se izjasni o ovom problemu, jasna je politička kalkulacija kojom se rukovodila nova parlamentarna većina izglasavajući ovaj ad hoc zakon: u želji da izjednači startne pozicije sa DPS-om pred krucijalne izbore u Podgorici, korišćena su sva sredstva i svi politički udarci. Čak i oni koji pogađaju I obične građane.
Naravno ni DPS nije sjedio skrštenih ruka. Razrađenom „šaptačkom diverzijom“ i javnim saopštenjima i izjavama Demokratska partija socijalista je dio svoje kampanje za lokalne izbore usmjerila u optužbe protiv opozicije i poslao poruku građanima. Nešto u stilu: evo šta će se vama desiti u slučaju da ovi dođu na vlast.
Pogođene i siromašne opštine: Da stvar bude gora, ceh izborne utakmice platiće i siromašne opštine jer je i njima po slovu zakona zabranjeno da koriste sredstva iz budžeta. Čak i opštine u kojima neće u maju biti izbora.
“Sredstva iz Egalizacionog fonda predstavljaju između 40 odsto i 50 odsto našeg ukupnog budžeta, tako da je jasno da će rad opštine biti paralisan u slučaju da nam taj novac ne bude uplaćen – zavapio je Abaz Kujović iz opštine Bijelo Polje. Na novac iz Egalizacionog fonda (22,5 miliona eura) računa 15 crnogorskih opština. Samo se Podgorica i šest primorskih lokalnih uprava ne pomažu iz državnog budžeta na ovaj način.Dakle: zakon o finasiranju političkih partija - čiji je autor MANS i koji su prihvatile opozicione partije i SDP - suštinski je paralisao system. I uveo instuticionalnu krize u državi jer je i dalje nepoznanica ko tumači zakon: Vlada, Skupština ili Državna izborna komisija. U stvari, pomenute državne institucije su se proglasile - nenadležnim za autentično tumačenje zakona!
Izgleda da je novoformiranoj parlamentarnoj većini – opozicija + SDP - bilo važnije da pokuša da izjednači startne pozicije sa DPS-om pred lokalne izbore, nego da promišlja o posljedicama primjene tog zakona. Jer, politička pozadina donošenja Zakona o političkom finanistranju partija ogleda se u činjenici da je riječ o političkoj kalkulaciji pred lokalne izbore u Podgorici, koja je ključ priče na globalnom nivou.U državi i društvu kojim godinama dominiraju partije, ovakav Zakon je epilog političkih, javnih i tajnih, partijskih obračuna. A obični građani – koga briga? Jer, ovdje odavno važi jedno pravilo: da život prolazi pored nas dok smo zaokupljeni takozvanom visokom politikom.
Nenad ZEČEVIĆ
