U tekstovima: “Ideja države” i “Nova ideja”, iznio sam neka razmišljanja o novoj ideji države u Crnoj Gori, odnosno, o smislu i svrsi države Crne Gore poslije 2006. godine. Ukratko sam saopštio zbog čega nam je potrebna nova ideja države i od kolike je važnosti da tu novu ideju prihvati najveći dio crnogorskog društva.
Moji tekstovi podstakli su i druge autore da se pozabave ovom temom. Ali, kao što to ponekad biva, neki od njih su – da li zbog slabih sposobnosti ili lošeg karaktera, svoja naopaka i neutemeljena tumačenja iznesenih stavova, predstavljali kao moje stavove, pripisujući mi ono što nijesam rekao i ono čime se uopšte nijesam bavio. Niti sam zagovarao “pravljenje” novih nacija, niti potrebu crnogorske da se posrbljuje ili srpske da se pocrnogorči. Ideja države isključivo se odnosi na smisao i svrhu države, a ne na karakter ili transformaciju ove ili one nacije. Zbog čega su mi neki autori pripisali stavove kojih u mojim tekstovima nema, sasvim mi je jasno i o njihovim motivima neću govoriti.Nadnacionalna ideja države: Već je u prethodnim tekstovima rečeno: Crna Gora ne može biti stabilna i održiva ukoliko se ideja koju jedna od crnogorskih nacija ima o državi, nametne kao državna ideja. To je neminovnost koju najprije uslovljava istorijski karakter Crne Gore kao države, a zatim i mnoge druge savremene osobenosti crnogorske države i društva. Zbog toga je, prema mojem mišljenju, Crnu Goru kao državu nemoguće trajno utemeljiti na nacionalnoj ideji države, bila ona crnogorska ili srpska, već jedino na ideji države koja ima nadnacionalni karakter.
Što je to “nadnacionalna ideja države”? To je ideja o smislu i svrsi države, koju prihvata i smatra svojom nekoliko nacija koje u toj državi žive, za razliku od nacionalne ideje države, koju prihvata i smatra svojom samo jedna nacija - većinska. Nadnacionalna ideja države bi u Crnoj Gori bila ideja države koja bi, primjera radi, bila podjednako bliska Crnogorcima, Srbima, Bošnjacima, Muslimanima, Albancima... Svi oni bi zadržali osobenosti koje ih čine nacionalnim identitetima, s tim što bi im zajednički bio stav o smislu i svrsi sopstvene države. Za afirmaciju ove ideje, koja bi doprinijela trajnosti i stabilnosti države, najzainteresovaniji bi trebalo da budu Crnogorci, jer je crnogorska država najvažnije uporište njihovog nacionalnog identiteta i njihova najznačajnija istorijska tekovina.
Regionalni značaj: Imajući u vidu državnu poziciju Crne Gore, kao i njen unutrašnji karakter, mišljenja sam da bi nova ideja države, koja bi imala nadnacionalni karakter, jedino mogla biti ideja koja bi smisao i svrhu postojanja države Crne Gore, u velikoj mjeri utemeljila na njenoj regionalnoj ulozi i značenju. Upravo bi to mogla biti nova ideja države na početku XXI vijeka. Za stvaranje i postojanje takve Crne Gore mogle bi biti zainteresovane gotovo sve crnogorske nacije, jer bi svaka od njih, imajući u vidu karakter društva i crnogorskog okruženja, imala svoj interes i svoju ulogu. Zato bi ideja države Crne Gore, koja smisao i svrhu njenog postojanja povezuje s njenim regionalnim značenjem, bila nadnacionalna.
Model balkanske države koja svoj smisao i svrhu ima u regionalnom značenju, i koja takvim značenjem višestruko uvećava svoj potencijal i uticaj, odavno je poznat istoričarima. Takve države su na Balkanu nekada bile Dubrovačka republika i Crna Gora - prva na osnovu ekonomskog, a druga na osnovu političkog značenja. Dubrovačka republika se od srednjeg vijeka, pa do svog nestanka 1808. godine, pozicionirala na Balkanu kao trgovačko-špeditersko-bankarska ispostava za sve okolne zemlje i države. Preko Dubrovnika su Bosna, Srbija, Ugarska.., kasnije i Osmansko carstvo, izvozili svoje proizvode, a preko dubrovačkih brodova i špeditera uvozili ono što im treba.
Istorijski primjeri: Dubrovačka republika je svima bila posrednik u trgovini i politici, a svim bogatim ljudima bila je sigurno mjesto za njihov novac i dragocjenosti, pa i za njih same. Sve nacije i vjere ondašnjeg Balkana, jednako su bile dobrodošle na teritoriju Dubrovačke republike, ako je ispred nacionalnog i vjerskog bilo neko zanimanje ili posao. I što je takođe važno, Dubrovčani jesu bili ljudi narodnosne i vjerske samosvijesti, ali svoju državu nijesu učinili prepoznatljivom u tom smislu. Ni tada, a ni danas, ne postoji percepcija Dubrovačke republike kao katoličke, hrvatske, srpske, dalmatinske...Sličan je, ali samo u političkom smislu, i nekadašnji regionalni značaj Crne Gore. Zahvaljujući svojoj geopolitičkoj poziciji i trajnoj konfrontaciji sa Osmanskim carstvom, Crna Gora je postala glavna ekspozitura ruske politike na ovom dijelu Balkana, i upravo tada ona je trajno osigurala svoju nezavisnost i državnost.
Zahvaljujući tome što su se sve do početka XX vijeka glavni ciljevi njene državne politike odnosili na djelovanje u okruženju, država Crna Gora je uživala i posebnu pažnju drugih velikih sila. Da nije bilo tako, nikada 20.000 Crnogoraca ne bi uspjelo da napravi nezavisnu državu nasuprot višemilonskom Carstvu, i da osigura ekonomske izvore za svoju državnost. I za njenog glavnog pokrovitelja, kao i za ostale velike sile, Crna Gora je imala značaj kao država samo dok je imala regionalnu ulogu i značenje. Regionalna uloga i značenje crnogorske države, bilo je glavno izvorište smisla i svrhe njenog postojanja. Onog trenutka kada je regionalnu ulogu i značaj izgubila, a to se desilo nakon istjerivanja Osmanskog carstva sa Balkana, ona je svoju državnu misiju završila.
Razumijevanje pozicije Crne Gore: Ovo kratko podsjećanje na primjere iz istorije Balkana, ukazuje da je regionalno značenje obezbjedilo ovim dvjema nevelikim socijalnim i političkim zajednicama ekonomsku održivost i davalo smisao njihovoj političkoj posebnosti.
Bez takvog značenja, niti bi ondašnja Dubrovačka republika bila ekonomski održiva, niti bi ondašnja Crna Gora obezbjeđivala finansijske donacije koje su je činile ekonomski održivom. I što je takođe važno, bez takvog njihovog značenja ni jedna velika sila ne bi se ni trenutka bavila njihovom državnošću i njihovim političkim trajanjem. Izgleda da je neminovnost da male države i društva obezbjeđuju svoj smisao i trajanje pribavljanjem šireg značenja, od onog koje im namijene mali brojevi kojima se iskazuju.Pokušajmo o ovom istorijskom iskustvu razmišljati i danas. Da li Crna Gora može obezbijediti ekonomsku dovoljnost bez regionalnog značenja i da li je važno da naša politička nezavisnost ima smisao ne samo za nas same, već i za nekoga oko nas? Ako se na osnovu našeg istorijskog iskustva išta može saznati, onda je neminovnost da naša država ima smisao i svrhu ne samo za nacije koje u njoj žive, već i za države i nacije koje žive oko nas. To je, kao što je rečeno, obaveza koju nam nameće naša pozicija, karakter našeg društva i naš mali broj. Zbog toga treba razmišljati o novoj ideji države, jer je važno pronaći model koji će Crnoj Gori obezbijediti sigurno državno trajanje i ekonomsku održivost. To je važno i za nacionalne Crnogorce, koji imaju najveću ulogu u formulisanju smisla i svrhe države Crne Gore, ali i za one nacije u Crnoj Gori koje taj smisao i svrhu treba da prepoznaju i prihvate.
Ali, ako se državna ideja svede isključivo na zadovoljenje jedne od nacionalnih ideja države, crnogorske ili neke druge, onda ulazimo u novi krug takmičenja između ideje Nahije i ideje Eparhije.
