Piše: Slobodan JOVANOVIĆ
Da se podśetimo, Entoni Smit ističе slеdеćа bitnа оbеlеžја nаciоnаlnоg idеntitеtа: 1. istоriјskа tеritоriја (dоmоvinа, оtаdžbinа); 2. zајеdnički mitоvi i istоriјskа śеćаnjа; 3. zајеdničkа mаsоvnа, јаvnа kulturа; 4. zајеdničkа zаkоnskа prаvа i dužnоsti svih pripаdnikа nаciје; 5. zајеdničkа еkоnоmiја, s tеritоriјаlnоm mоbilnоšću pripаdnikа nаciје.
S istоriјskе scеnе nеstаli su, јеdаn pо јеdаn, brојni nаrоdi Stаrоg i Srеdnjеg vijеkа, оd kојih su mnоgi vеć i zаbоrаvljеni. Zаtо sе Smit s punim prаvоm pitа štа је tо štо nеkim еtničkim zајеdnicаmа оmоgućuје dа prеživе, dа оpstаnu uprkоs izuzеtnо tеškim izаzоvimа prеd kоје bivајu pоstаvljеnе i оdgоvаrа dа nајvеćе šаnsе zа оpstаnаk imајu zајеdnicе kаdrе dа stvоrе bоgаtu еtnо-istоriјu. Hoće li Crnogorci biti jedan od rijetkih naroda, ako ne i jedini, koji će u trećem milenijumu pokloniti drugome svoju etno-istoriju i nestati? A nestaće upravo zato što nije svjestan važnosti očuvanja svog identiteta i jer mu se konstantno atakuje na etničko obilježje istorijske teritorije, na istorijsko śećanje, i što je javni prostor Crne Gore potpuno otvoren masovnoj kulturi drugih sredina, te na taj način Crnogorci postaju školski primjer opasnosti asimilacije putem enkulturacije.
Nacionalni mitološki obrasci: Nacije, iako su relativno novije kategorije, predstavljaju se kao vjekovni istorijski kontinuitet, sa herojima u koji se inkarniraju u nacionalne vrijednosti, folklorom, istorijskim mjestima i svim onim što čini nacionalnu istoriografiju dramatičnijom. Mit na neki način mistifikuje i transcendira indentitet naroda produbljujući njegovu ontološku dimenziju i doprinosi glorifikaciji i značaju uloge koju on ima. Devetnaesto stoljeće je stoljeće nacionalnih mitologija, izmišljene istorije, davanja atributa nacionalne posebnosti , na kojima su se stvarala nacionalna svijest i nacionalni romantizam.
To je doba kada su svi težili za što većim životnim prostorom, vrijeme u kojem su malobrojni i ranjivi narodi tražili svoje utočišta u velikim nacionalnim i državnim tvorevinama, s jedne strane, a veliki etnički entiteti težili asimilaciji svih srodnih etničkih skupina u cilju stvaranja velikih vojno i ekonomski moćnih država, s druge strane.
Samo u takvom kontekstu konstantnog spinovanja je jedan mit koji jeprevazilazio istorijski događaj u svijesti onih kojima je bio namjenjen i trancedentirao iznad prostora i vremena đe postaje izvor najdubljih vjerskih i nacionalnih ośećanja u kojima jedna izgubljena bitka krajem XIV stoljeća dobija duboko metafizički i eshatološki diskurs. Nije sporno da unutar svake kulturne matrice možemo pronaći mitološke obrasce koji određene događaje ili osobe u istoriji transcendiraju i pridodaju im mitološki značaj, međutim, postavlja se pitanje, da li je ovakva tendencija u srpskoj kulturi prenaglašena preko svake mjere i kakve posljedice to ima po samu nacionalnu svijest. Dodatno se u srpskoj svijesti urezalo ośećanje uskraćenosti na mnogo veći državotvorni prostor, prouzokovano kontinualnim mitologizova-njem svih sfera društvene svjesti. Ta matrica o istorijskom značaju i istorijskim, “vjekovnim” srpskim prostorima kao da je postala dio DNK većine pripadnika srpskog naroda.
Istinske laži: Ne kaže Fridrih Niče zalud kako vremenom, uslijed stalnog ponavljanja laži nastane ośećaj da se govori istina , pa ne čudi da je većina srpskog naroda sigurna u svoje etničke korijene kao milenijumske (pa i višemilenijumske), u istorijska prava i prostore kao viševjekovnu činjenicu.
Tu računam i pripadnike srpskog naroda u Crnoj Gori, kojima je Stanislava Pak, PR predśenika Srbije, Tomislava Nikolića, odredila Srbiju za matičnu državu iako nikad nijesu, ni oni ni njihovi preci, bili stanovnici Srbije. Ne čudi mene ni što se predśednik Srbije, Tomislav Nikolić, nikada neće pomiriti sa nezavisnošću Crne Gore, njegovo svojatanje Crne Gore je indukovano kroz cijeli njegov život putem školstva, medija, (pseudo)naučne produkcije, …
Ono što me čudi i što me duboko vrijeđa jeste da on to saopštava javno, bez ikakve odgovornosti i državničke mudrosti, koja mu inače manjka. Takođe me čudi i konstantni muk među naučnim djelatnicima u Srbiji, koji vrlo dobro znaju da je nacija konstrukt, svijest o pripadnosti, da se identitet stvara u okruženju (porodica, društvo, škola, država,..) i da ona nije stvar nečijeg priznanja ili nepriznanja. Jedna od glupljih stvari jeste raspravljati o pravu na postojanje ili nepostojanje neke nacije. Nacije postoje ili ne postoje. A to je sport kojim se vrlo često bave političke, crkvene i javne ličnosti među srpskim narodom.
Slušajući ih čovjek bi rekao da srpska nacija postoji od postanka svijeta i da nije nastala u određenom trenutku (srpska nauka kaže - polovinom XIX stoljeća). Da ne govorimo o tome da je srpski etnicitet mnogobrojnog porijekla, te da bi potomaka onih koji su srpskoj naciji dali ime bilo toliko malo da ne bi napunili Danilovgrad. Ostale tvrdnje g-dina Nikolića su na ivici razboritosti, jer je prag za nacionalne referendume u svim demokratskim zemljama bio 50 odsto, od Kvebeka do Škotske. Bolje bi bilo da se zapita o bezobraznom učešću Srbije u tom referendumu, putem sponzorisanja opcije protiv nezavisnosti, medijske podrške i slično. On je živi dokaz da ne treba preko noći završavati fakultete već da cilj učenja i studiranja treba da bude obrazovanje. Začuđujuća je nirvana crnogorskih vlasti i muk na direktne uvrede o “odvajanju” Crne Gore od Srbije i “grešci” Srbije što je dozvolila to “odvajanje”? Kako neko može poštovati državu koja nema samopoštovanje?
Politizacija religije: Takođe, suviše smo često poslednjih tridesetak godina od strane pojedinih klirika bili svjedoci svojevrsne politizacije religije koja unutar svog politički motivisanog i nacionalističkog diskursa pojam svetog obesmišljava i svodi na nivo mimikrije. Sveto se pretvara u toj kakofoniji nacionalističkih slogana i državotvorne mitologije u dijabolički katalizator zapaljive retorike sa ciljem koji je u dubokom raskolu sa onim što bi Crkva trebalo da predstvlja.
Bivši patrijarh SPC, Pavle, se bar ustručavao da javno iznosi slične izjave o Crnogorcima koje nemušto i sa očiglednom needukovanošću iznosi sadašnji patrijarh Irinej. Śećam se pisma upućenog od strane pokojnog patrijarha Pavla Svetozaru Maroviću pred referendum u kojem se kaže:”…skoro da nema porodice bez bliže ili dalje rodbine u Srbiji, a u Srbiji, pored analognih rodbinskih veza, niko živi ne može izbrojati broj ljudi koji, bližim ili daljim poreklom, potiču iz Crne Gore”. Bez stupidnog bavljenja pitanjem nacija, za koje je Irinej ponajmanje kvalifikovan. A teško se možemo sporiti da veliki broj građana Srbije vodi porijeklo iz Crne Gore. Bliže ili dalje, kako reče patrijarh Pavle. Utemeljenije je da se oni zovu Crnogorci nego mi Srbi.
Državni ram bez identiteta: Kulturni identitet je samo svijest pripadnika jedne grupe koja istorijski nastaje i razvija se u zavisnosti od kriterijuma koja ta grupa uspostavlja u odnosima sa drugim društvenim grupama. Više su nego vidljive razlike i osobenosti Crnogoraca tokom istorije, bilo da je u pitanju nošnja, kapa, folklor, sakralna obilježja, mentalitet, pa i jezik. Danas živimo u vremenu kad se čitav svijet pretvara u veliko selo, đe su međusobni uticaji u kulturi među narodima veliki i đe je nemoguće sačuvati se od uticaja drugih. I ne treba . Svi narodi čuvaju svoju tradicionalnu kulturu, ali ona nema mogućnost u savremenim uslovima da poprimi masovno obilježje. . ..
Ono što je problematično jeste kakva se masovna (ne)kultura nudi u javnom prostoru Crne Gore. Ustvari, Crna Gora i nema svoju masovnu kulturu. Crnogorski savremeni kulturni idenditet se gradi na uvoznim estradnim, silikonskim seljančicama, đevojkama sa etičkim kodeksom iz onog vica u kojem se đevojka probudi ispod krave i kaže “polako momci, jedan po jedan”, neljudskim rijalitijima, gutačima “stiropola”,... Ako ima istine u tome da su društvene elite ogledalo kulture u jednoj zemlji, onda nam se teško piše. Postoji, doduše, nekakva muzička produkcija crnogorskih patriotskih pjesama bajamaliknindžovske provenijencije, koji moguće doprinose podizanju nacionalne svijesti, ali, sigurno, i snižavanju estetskih kriterijuma.
Bez obzira što ja duhovno pripadam liberalnim i kosmopolitskim idejama šezdesetih i sedamdesetih, savremeno doba nam vrlo radikalno pokazuje da je svijet izdjeljen na nacije, da su nacije jedini izvor političke moći, a da je lojalnost prema naciji jača od svih drugih vrsta lojalnosti, sviđalo se to nekom ili ne. Ono nam istovremeno pokazuje da, ako hoćemo da budemo slobodni, moramo pripadati nekoj naciji koja mora biti autonomna ako želi da ostvari samu sebe i , konačno, stvarnost nas upućuje na to da nema mira i pravde u svijetu ako nacije nijesu slobodne i bezbjedne.
Ogroman je značaj evro-atlanskih integracija Crne Gore u garantovanju bezbjedne granice i unutrašnju organizovanost kao slobodnog i demokratskog društva. To je toliko očigledno da je svaka kontraagitacija u najmanju ruku nedobronamjerna. Pozivati se na nečiji odnos prema drugim zemljama kao argument je licemjerno jer svaki čovjek u običnom životu prvenstveno vodi interes o sebi i svojoj porodici, tako da je logično da mu i interesi sopstvene države budu na prvom mjestu.
