Piše: Miroslav ĆOSOVIĆ
Da bi se pravilno sagledala današnja etnička slika i etnogeneza savremenih nacija sa zapadnog Balkana moramo razumjeti što se na istom prostoru dešavalo krajem 14. i tokom 15. vijeka. Tim prije jer velika većina naučnika iz zemalja bivše Jugoslavije prenebregavaju dešavanja iz tog perioda iako je upravo to razdoblje istorije ključno za razumijevanje procesa nastajanja savremenih naroda zapadnog Balkana.
Prodor Turaka na Balkan: Turci su iz Azije vjekovima nadirali ka Evropi lomeći Vizantiju. U 14. vijeku počeli su da se sukobljavaju i sa evropskim državama Bugarskom, Srbijom... i uglavnom su odnosili pobjede. Mrnjavčevići su u septembru 1371. skupili veliku vojsku i iz svojih oblasti krenuli da se susretnu i obračunaju sa Turcima. Prema istorijskim izvorima, znatno manja turska vojska je iznenadila hrišćansku i strahovito je potukla u okršaju poznatijem pod nazivom bitka na Marici.
U borbi je poginuo kralj Vukašin Mrnjavčević i njegov rođeni brat despot Uglješa. Vukašinov sin Marko, slavni Marko Kraljević iz narodne poezije, odmah je postao turski vazal, kao i Dejanovići koji su vladali djelovima današnje Makedonije.
Monah Isaija, savremenik tih događaja, ostavio je zapis o tome što se dešavalo sa narodom poslije katastrofe braće Uglješe i Vukašina na Marici 1371 god: "Po ubistvu ovog hrabroga čoveka, despota Uglješe, rasuše se Ismailjćani, i poleteše po svoj zemlji kao ptice po vazduhu, i neke od hrišćana mačem klahu, druge u ropstvo odvođahu, a ostale nemila smrt požnje. Zaostali od smrti glađu biše pogubljeni, jer takva glad bi po svim stranama kakva ne bi od stvorenja sveta, niti potom da bude, Hriste milostivi! A koje glad ne pogubi, ove popuštenjem božjim, vuci, noću i danju napadajući proždirahu. Avaj, uzbudljiv prizor bejaše videti! Osta zemlja pusta od svega dobra: i ljudi i stoke, i drugih plodova, jer ne bejaše ni kneza ni vođa ni nastavnika među ljudima, ni izbavioca, ni spasioca, nego se sve ispuni straha ismailjćanskog, a hrabra srca viteških ljudi pretvoriše se u najslabija ženska srca." (Stara srpska književnost, knjiga III, Novi Sad, 1970)
Kako svjedoči monah Isaija katastrofa Slovena, koji su obrađivali plodnu zemlju i živjeli u ravnicama, počela je i prije Kosovskog boja 1389. godine.
Teror akindžija: Velika stradanja stanovništva izazivale su akindžije. Akindžije su bile turske vojne jedinice, konjaničke, koje su uglavnom imale zadatak da kao prethodnica uništavaju sve pred sobom, da idu ispred glavnine vojske: da pljačkaju, da pale sela, ubijaju, śeku voćnjake i vinograde, uništavaju usjeve...
Turci su godinama vodili takav vid borbe prije nego što bi neku zemlju napali sa velikom vojskom. Na taj način su željeli - i uspjevali - da ekonomski srozaju zemlju koju su planirali da pokore i da demorališu stanovnike te zemlje. Normalno da su prvi na udaru akinžija bili srblji–ratari iz plodnih nizina. Vlasi i Arbanasi u planinama su bili mnogo manje na udaru akindžija, jer konjica u planinama, brdima, krševitim predjelima ne može biti tako efikasna i opasna.
Katastrofa stanovništva Ilirika u 15. vijeku: Poslije bitke na Kosovu 1389. stanovništvo Srbije i drugih okolnih krajeva zadesile su nove nesreće. Momčilo Spremić u knjizi „Despot Đurađ Branković i njegovo doba” (Beograd, 1999), ovako izlaže:
„Turci su provalili sigurno već 1426. godine, pošto je s velikom vojskom stigao opet car Murat II. Glavna meta napada bilo je Novo Brdo. Iako je bilo zimsko doba, pouzdano se zna da se sultan nalazio ‘pod gradom’ februara 1427. godine. U tom neobičnom zimskom ratovanju, opkolio je grad, ali nije uspeo da ga zauzme. . . Ostavio je čete koje su pljačkale po srpskoj zemlji, uništavajući pred sobom i one koji su se suprostavljali i one koji nisu pružali otpor. Baš u toj, najtežoj situaciji, umro je despot Stefan. . . Tursko haranje trajalo je tokom cele 1427. godine i zahvatilo je ne samo kraj oko Novog Brda, već gotovo celu Srbiju. Svet je stradao u dolini Morave, u Braničevu i u Rudničkom kraju, gde su se Dubrovčani sklanjali u tvrdu Ostrovicu. Ali nije mogao svako u gradove. Zato su najveće patnje pale na narod, koji je na glas da dolazi sultan, bežao glavom bez obzira. Kada se proneo glas da će car stići u Kruševac ‘narod koji je bio [u njemu] ustremio se da beži iz grada’. . . Ali nije uspeo svako da se spase. Pouzdano se zna da su neki našli smrt pod sabljama turskih azapa, a neki su dopali ropstva. Bilo je vreme kada ‘svako smrt i grabljenje već očekivaše’, kada ‘zemlja naša smutila se’, kako izričito pišu savremeni srpski pisci.”
Turci su ponovo 1437. upali u Srbiju, Spremić piše o Muratu II, pa kaže: „Takav nestrpljivi osvajač, nastavljao je ratovanje u Srbiji. Posle pohoda 1437. i 1438. godine, ona je bila opljačkana i popaljena. Stradali su krajevi koji su dotle bili pošteđeni, na primer oblast oko Rudnika. . . Rezultat ratovanja iz te dve godine, po rečima letopisca bili su ‘plač i ridanje’ i ‘porobljena srpska zemlja’.” (ista knjiga)
Spremić o 1439. godini u Srbiji kaže: „Inače, Srbija je 1439. strahovito poharana i opljačkana. Stanovništvo je, dobrim delom pobijeno, jer su Turci pri osvajanjima obično odmah ubijali ugledne i bogate, želeći da najpre obezglave narod koji su pokoravali. Ostalo su odvodili u roblje, koje su trgovci, po dozvoli sultana preprodavali po trgovima i varošima..." (ista knjiga)
Izvori iz tog vremena stalno svjedoče kako su Turci odvlačili ogromno roblje iz zemalja koje su pokorili. U vezi sa tim Momčilo Spremić u istoj knjizi piše: "Takvo roblje povedeno je i posle pada Srbije put Skoplja i Jedrena. Procenjivano je na dve stotine hiljada duša ili, prosto rečeno, bilo je ‘bezbrojno’. Turski hroničar Ašik-paša Zade priča da je u ratu u Srbiji dobio devet robova, koje je prodao u Jedrenu po ceni od 200 do 300 aspri po glavi. U to vreme je toliko mnogo bilo roblja da se dečak od četiri godine u Skoplju prodavao za svega dvadesetak aspri, dok je uobičajena cena odraslog roba bila devet stotina aspri. Po izričitim svedočanstvima izvora, najlepša robinja mogla se u Skoplju kupiti za par čizama." (ista knjiga)
Osim što su ubijani i odvođeni u roblje Sloveni/Srbi su i bježali iz Srbije, piše Spremić: "Da bi izbegao smrt i ropstvo, narod je, razumljivo, bežao na sve strane. Srpske seobe dobile su na jačini još od Maričke bitke 1371. godine. Sada je srpski živalj napuštao i severnu Srbiju, prelazi Savu i Dunav i naseljavao Ugarsku. Već je stizao dosta daleko na sever. . . Živalj iz južnog dela despotovine bežao je prema jadranskoj obali. Naišavši na zatvorene kapije primorskih gradova, živeo je po pećinama, hraneći se travom i korenjem. Neki su tu pomrli, a neki su uspeli da se prebace u Italiju. Naseljavali su se u Venetu, Romanji, Ankonitanskoj Marki, Abrucu, Apuliji" (ista knjiga)
Turci su 1439. god. uspjeli da osvoje Srbiju, a despot Đurađ Branković je preko Zete i Dubrovnika pobjegao u Mađarsku. Međutim, grad i tvrđavu Novo Brdo Turci nijesu uspjeli da zauzmu sve do juna 1441. godine. Spremić piše: „...’Primi Hodam paša Novo Brdo’, zabeležili su skoro svi srpski letopisci, doduše navodeći različite datume pada. . . Ubistva, roblje, pljačka, ponavljali su se tih godina u Srbiji. Bezimeni pojedinci propadali su bez traga; nestajao je ceo jedan narod.” (ista knjiga)
Spremiću, koji je decenije proveo po arhivima, jasno je da je tada nestajao srpski narod, jasno mu je ono što se danas pažljivo krije od srpske javnosti, koju SPC i djelovi SANU "hrane" nebuloznim mitovima. U 15. vijeku je, kako kaže akademik SANU Momčilo Spremić, nestajao, umirao, pravi srpski/slovenski narod koji je živio u Srbiji. Drugim riječima: današnji Srbi nijesu potomci srednjevjekovnih Srba, koji su, kako reče Spremić, već u prvoj polovini 15. vijeka „nestajali”, odumirali.
Jula 1454. moćni i surovi sultan Mehmed II Osvajač je sa velikom vojskom upao u Srbiju, i konačno je osvojio. Spremić piše: „Podeljena u više delova Sultanova vojska brzo je preplavila Despotovinu, pljačkajući sve što se moglo opljačkati, paleći sve što se moglo zapaliti. Počela su neviđena zverstva. Po izričitim svedočanstvima izvora, ubijan je svaki muškarac stariji od 14 godina, a žene i deca odvođeni su u roblje. Prema jednom izveštaju oblast oko Save i Dunava tako je opustošena i poharana, da se mogla videti samo hrišćanska krv kako se suši. Strahovito je stradao zbeg ‘omoljski’. Kratko rečeno, vrlo brzo ‘porobi car Mehmed srpsku zemlju’. . . Uporedo sa sultanovim sistematskim osvajanjem Srbije, od 1454. godine, izbile su gladi i bolesti. Još u proleće 1453. letopisac je zabeležio: ‘pade slana vsudu i oznobi vsu zemlju’ i ‘ubi slana zemlju’. Posledice nerodne godine brzo su se osetile. Glad je harala u zemlji Stefana Vukčića i njegovi podanici su krajem 1453. masovno napuštali ognjišta, hrleći prema primorskim gradovima, naročito prema Dubrovniku, koji je stalno vodio brigu o snabdevenosti žitom sopstvenog stanovništva. . . Kada su gladne izbeglice navalile na grad, Dubrovčani su zabranili ulaz, zatvorili kapije i pojačali straže. Bio je srećnik onaj ko je uspio sa nekom barkom da se prebaci u Apuliju. Većina u tome nije uspela, pa se, živeći po pećinama, hranila travom i korenjem. Mnogi su tu i pomrli.” (ista knjiga)
Spremić ubjedljivo piše kakve su katastrofe snašle Ilirik (zapadni Balkan) u to doba. Sve ove katastrofe koje su snašle hrišćane Ilirika, ubjedljivo najviše su pogodile Slovene–srblje, jer su oni živjeli u ravnicama i jer je njihova poljoprivredna proizvodnja najviše stradala od strane Turaka. Iz ubjedljivog Spremićevog prikaza katastrofe koja je zadesila Srbiju u 15. vijeku, možemo da zaključimo, bez nekih dilema, da su Srblji već u 15. vijeku bili praktično uništeni, gro Srba je već u 15. vijeku pobijen i raseljen. 
Robci i nemoć Slovena: U vrijeme haosa koji su na Iliriku izazvale Osmanlije krajem 14-tog i u prvoj polovini 15. vijeka, pojavili su se domaći ljudi koji su hvatali ljude i prodavali ih u roblje. Takvi ljudi nazvani su robci, dakle – ljudi koji robe druge ljude i o njima ima dosta dokumenata u dubrovačkom arhivu. Akademik Sima Ćirković u knjizi „Stefan Vukčić Kosača i njegovo doba“ (Beograd, 1964), piše: „Skoro bez izuzetka svi poznati ‘ropci’ su Vlasi. Ima ih iz velikih i poznatih katuna (Banjani, Maleševci, Bobani, Zupci), a mnogo više je takvih za koje se samo kaže da su Vlasi.“
Vjerovatno su Vlasi robili i druge Vlahe, ali nema sumnje da su opet najviše stradali obični Sloveni-Srbi jer su, kao neboračko stanovništvo opterećeno mnogobrojnim radnim obavezama, bili daleko manje vični ratovanju od Vlaha i Arbanasa.
Stvari su u suštini vrlo logične. Kad su na Iliriku Osmanlije uništile hrišćansko plemstvo, njihovo zavisno seosko stanovništvo je ostavljeno na milost i nemilost i Osmanlijama i domaćim robcima. Čvrsti feudalizam hrišćanskih država na Iliriku - mnogo primitivniji društveni sistem od Osmanlijskog (đe je čoek mogao da napreduje od običnog seljaka do Velikog vezira), presudno je doprinio da su obični Sloveni-Srbi bili potpuno nesposobni da se samoorganizuju. Još im je u Dušanovom Zakoniku, u članu 69. strogo zaprijećeno: „Zbora sebrova da ne bude, a ako se ko nađe kao sabornik, da mu se uši otseku, a da se osmude pokretači.” (www.dusanov-zakonik.com)
Nemanjići su Srbima/sebrima davno prije Osmanila ukinuli pravo na političko organizovanje, razmjenjivanje političkih mišljenja i komunikaciju. Zato, kad su propali njihovi feudalni gospodari odmah su propali i srblji, nije imao niko da ih brani i spašava od nedaća.
Vlasi i Arbanasi nijesu ulazili u kategoriju sebara, oni su bili slobodni ljudi u planinama, odgovorni samo vladaru.
Nijesu samo Turci harali po Srbiji: Srbija je još dugo poslije pada pod Turke 1459. bila poprište sukoba, naročito śeverni dio Srbije. Naime, Turci su iz Srbije upadali u Srijem – ugarsku teritoriju i pustošili je, ali to isto su radili i ugarski plemići sa svojom vojskom – upadali su u Srbiju i pustošili je (Srbija više nije bila hrišćanska država već pośed Osmanlija). Sima Ćirković piše kako je Turcima uzvraćao ugarski kralj Matija Korvin: „Iz kraljevih pisama i izveštaja njegovih zapovednika jasno se vidi da su prodori kraljeve vojske na teritoriju pod kraljevom vlašću stvarali pustoš kao i upadi akindžija. Među ratne uspehe ubrajali su plenjenje i predavanje ognju svih naselja koja su bila u domašaju. Jegarski biskup je prenosio papi mišljenje poznavalaca prilika, po kome je despot Vuk Grgurević u februaru 1476. naneo Turcima toliku štetu da veća ne bi mogla biti sve da su i 100 milja duboko prodrli na tursku teritoriju. Za hrišćansko stanovništvo pod turskom vlašću ovi pohodi predstavljali su isto toliko veliki izvor nesreća i patnji kao i turske provale. . . Uništavajući plodna polja, razarajući i paleći naselja i pleneći imovinu, nije se mislilo na neposredne žrtve, već na štetu koja se nanosi sultanu. . . kralj Matija je rano počeo da svoje vojne akcije povezuje sa iseljavanjem stanovništva sa turske teritorije. U svakom slučaju, kralj Matija je, po sopstvenoj izjavi, želeo da ljudima koje je odvodio s neprijateljskog tla naseljava svoje opustele teritorije. . . U velikim pohodima u Srbiju 1480. i 1481. kraljevi zapovednici Pavle Kinjiži, despot Vuk Grgurević, Jovan Jakšić i drugi, nisu se protivili kraljevoj kolonizacionoj politici, već su je svesrdno sprovodili... " (Istorija srpskog naroda, Druga knjiga, Doba borbi za očuvanje i obnovu države (1371-1537), Beograd, 1994, strane 432 i 433)
Dakle, Mađari su upadali u Srbiju, harali, palili, pljačkali i odvodili sa sobom hrišćansko stanovništvo da bi povećanim hrišćanskim ljudstvom imali bolju zaštitu od Turaka.
Sloveni su uništeni jer su u ravnicama bili na udaru Osmanlijama: Srbija je bila poprište sukoba i poslije pada pod Turke, stanovništvo Srbije se masovno raseljavalo. Sima Ćirković još piše: „U turskom popisu provedenom u Hercegovini 1477. godine, još su se razlikovali slojevi populacije, pa su neka sela zabilježena ‘u posjedu Vlaha’, a druga, većinom pusta, upisana su kao ‘stanište Srba’. Seobama u tursko doba, prostrana planinska područja postala su vlaška i kontrolirale su ih katunske organizacije i njihovi starješine.” (Sima Ćirković, Srbi među europskim narodima, Zagreb, 2008)
Zavod za udžbenike i nastavna sredstva iz Beograda je 2006. objavio Istorijski atlas koji je potpisalo 12 srpskih naučnika, među kojima i neki akademici SANU. Iz atlasa evo karte koja nosi naslov "Seoba Srba u XIV i XV veku": http://i43.tinypic.com/2uyqbnn.jpg
Nijedna na karti nacrtana strelica, ni mala ni velika, ne vodi prema srednjevjekovnoj Zeti - teritoriji današnje Crne Gore.
Turci su sa nelagodom išli u brda i planine čak i kad su bili na vrhuncu moći. Postoji dokument iz avgusta 1500. godine u kojem se navodi da haračlija nije htio da ide u Drobnjake jer se nije osjećao sigurnim, već je tražio da se porez donese u Skadar. Dokument je objavljen u knjizi "Sazdanje Cetinja" (Titograd, 1984)
Srbija u 18. vijeku prazna: Iako su Sloveni sa Ilirika počišćeni praktično još u 15. vijeku, njihovi ostaci zadržali su se u Srbiji do kraja 17. i početka 18. vijeka, kada je Srbija poslije dvije Seobe Srba 1690. i 1739., ostala pusta zemlja. Već dva puta sam na ovom portalu citirao dva srpska akademika - Čubrilovića i Samardžića koji tvrde da je Srbija 1739. imala sveukupno - ne više od 50.000 ljudi, cijela Srbija ne računajući samo Srbe!
Poslije druge seobe koju je vodio patrijarh Šakabenta, na besplatnu zemlju počinju u Srbiji da se naseljavaju ljudi iz crnogorskih plemena, Bugari i Makedonci, Hercegovci, Albanci, Vlasi iz Bosne i Dalmacije, Romi iz Rumunije, Turske, Banata...
Današnji srpski narod - po porijeklu, kulturi, mentalitetu... po svom identitetu, nije nasljednik i nema skoro nikakve veze sa srpskim narodom iz srednjeg vijeka. Sloveni su nam ostavili jezik, ali mi nijesmo Sloveni, kao na primjer što ni Škoti nijesu Englezi, iako je skoro svim Škotima maternji engleski jezik. Uništenje Slovena na Iliriku (zapadnom Balkanu) krajem srednjeg vijeka je ključna karika za razumijevanje nastanka savremenih naroda-nacija na ovom prostoru. Turci su krajem srednjeg vijeka napravili haos na Iliriku i etnički ga pretumbali. Ovo kod nas razumije samo nekoliko naučnika npr. - Momčilo Spremić koji je za Srbe napisao da su nestajali još u prvoj polovini 15. vijeka. Ovo je itekako razumio i Sima Ćirković koji je u knjizi "Srbi među europskim narodima" (Zagreb, 2008) napisao da su promjene u etničkom sastavu Srba u periodu od 9. do 19. vijeka "zahvaćale i ono za što se misli da čini ‘bit’."
Ćirkoviću je sasvim jasno da se bit (srž) Srba promijenila. Između ostaloga Ćirković još kaže da treba da se prisjetimo na: "temeljitu promjenu vjerskih odnosa, golema pomicanja stanovništva iseljavanjem s toga prostora i doseljavanjem na taj prostor.” (ista knjiga).
Od srednjeg vijeka pa sve do 20. vijeka jedina prepoznatljivost nekoga ko bi se izjasnio kao Srbin bila je ta što je išao u crkvu koju su osnovali Nemanjići. Oznaka Srbin je od kraja 15. vijeka (čak i ranije) - do 20. vijeka, za sve ljude na Balkanu bila konfesionalna oznaka. Ako bi Cincarin, ili Bugarin, ili Makedonac, ili Rom, ili Crnogorac, ili Albanac, ili dalmatinski Morlak... bilo ko, počeo da upražnjava srpski vjerski obred - on je u vjerskom smislu postajao Srbin. I za ovo ima mnogo dokaza, i to je posebna priča.
Krajem 19. i u 20. vijeku mase počinju u školama da uče lažnu etno-istoriju, koja je bila u skladu sa politilčkim željama i ciljevima Beograda. Lekcija u udžbenicima o tome - kakva se katastrofa još prije 600 godina sručila na prave Srbe i Slovene, nikada stvarno nije doprla do šire javnosti.
