„Činjenica je da je Božidar Vuković bio štampar i Podgoričanin, a manje je važno da li piše da je bio Crnogorac, Srbin, Italijan, kazao je za Portal Analitika Hamdo Kočan, sekretar za kulturu i sport Glavnog grada, povodom toga što na bisti Božidaru Vukoviću Podgoričaninu, u tek otvorenom Kraljevom parku u Podgorici stoji natpis: „Prvom Srbinu štamparu i izdavaču“ i dodao: “Bilo je to osjetljivo pitanje, ali ispoštovali smo zakon. A prema zakonu, nismo mogli da prepravljamo nešto što je davno urađeno i kao takvo – zaštićeno.“
Gradonačelnik Miomir Mugoša je, prilikom otvaranja parka, sada nazvanog Kraljevim, preko puta srušenog hotela Crna Gora, kazao da je on kosmopolita, te da nije nacionalno opterećen čovjek.
- To mi ne smeta jer sam po tom, kao i drugim pitanjima, kosmopolita, kazao je Mugoša, dodavši da je oko teksta na postamentu razgovarao sa predsjednikom SNP-a, Srđanom Milićem, pa su se njih dvojica, kako je istakao „bez grabljenja političke slave“ i „nakon iznošenja argumenata“, „opredijelili za prvobitni natpis“! Tako je javnost saznala da je cijelu polemiku i prašinu koja se digla oko novog teksta koji je trebalo da bude isklesan - a koji je glasio „prvom ćiriličnom štamparu na slovenskom jugu“ – prelomio predsjednik Socijalističke narodne partije! Izgleda sa jakim argumentima, budući da je gradonačelnik Podgorice poznat kao neko ko najradije uvažava - svoje mišljenje i argumente.
No, Kočanova priča o zakonom zaštićenom autorskom djelu ima mnogo rupa koje su gradski oci, na čelu sa gradonačelnikom Mugošom popunjavali, reklo bi se, u hodu, i uz tajne političke kompromise. Naime, originalna bista Božidara Vukovića - djelo još jednog izuzetno značajnog Podgoričanina, Rista Stijovića - napravljena je 1938. godine i postavljena godinu kasnije. Prije nekoliko godina original biste je ukraden, potom je izlivena nova po, srećom, sačuvanom odlivku koji se nalazio u depou gradskih „Muzeja i galerija“.
Uprava Glavnog grada nekako se nerado prisjeća još jednog, za ovu priču, veoma važnog detalja: 1954. godine, kada je obilježavana 400 godišnjica od smrti Podgoričanina, urađen je – i novi postament. A upravo tom rekonstrukcijom, iz 1954, godine, izmijenjen je autentični izgled spomen obilježja, jer je na bisti iz 1939. godine, stajao i žig – pečat Božidara Vukovića Podgoričanina i tabla na kojoj su bila utisnuta ćirilična slova kakvima je štampao. E takav, već izmijenjeni spomenik, zaštićen je potonjim zakonom, kojeg se danas gradski oci tako „dosljedno“ drže.
Gradski oci su prećutali, nadajući se da je i to zaboravljeno, da je postament od bijelog kamena slomljen u avgustu ove godine prilikom demontiranja spomenika (govorili su – samo radi čišćenja) i da ovaj novi, napravljen od ružičastog mermera – nema nikakve veze sa zakonom zaštićenim „originalom“ iz 1954. godine.
Ukratko: na sadašnjem spomen-obilježju ništa nije originalno, ni postament niti bista!
Tek kasnije će se ispostaviti da se planirao pomenuti novi natpis, pa stari postament od bijelog kamena nije više bio ni bitan.
Dosljednosti radi, valja primijetiti da gradski oci toliko drže do „zakonom zaštićenih originala“, da je čak i pozicija table sa naspisom promijenjena, kako bi se „slagala“ sa onom na bisti azarbejdžanskoh pjesnika Džavida Huseina, koji Vukoviću pravi društvo na nekoliko metara daljine, a čiji je postament, pogađate, od istog ružičastog mermera. Dakle, nova tabla postavljena je tik ispod biste, dok je „originalna“ bila na nekoliko desetina santimetara ispod nje.
Za gradske oce, istorija postamenta počinje 1954. godine, a ne onda kada je napravljen i postavljen, prije Drugog svjetskog rata. Jer, kad toliko drže do autentičnosti, otkud da niko nije razmišljao da se, možda, vrati Božidarov pečat i Božidarova slova?
No, to je tako u ovdašnjem maniru - što rekonstrukcija iskrivi, to vrijeme ne ispravi.
Postavlja se pitanje: da li su gradski oci i oni u gradskom Sekretarijatu za kulturu znali za zakon onda kada se na ružičasti mermerni postament postavljala folija sa novim natpisom “Prvom ćiriličnom štamparu na slovenskom jugu”?
Nesumnjivo, jesu.
Ali, kao u nekom lošem krimi romanu, osvanula je fotografija u ovdašnjim medijima, prvi put 24. avgusta, na kojoj se ispod zaštitne folije ukazuju slova novoga natpisa, i počele su lamentacije o „proganjanom srpstvu“. Nastala je bura među političarima i u dijelu javnog mnjenja (jasno je kojeg), dok je ona veća bura, oko hotela Crna Gora, još zapljuskivala obale crnogorskog javnog mnjenja. Nastala je i trka - da se na brzinu, na tim talasima, odradi još kakva politička trgovina. Vremena za ponovno klesanje privremeno zaboravljenog "zakonom zaštićenog natpisa" bilo je dovoljno. Kao i za pripremu obrazloženja za javnost.
Tema je bila tako “zgodna” da je i beogradska Politika, samo dan prije otvaranja parka objavila tekst : “Skandal u Podgorici - Prvi Srbin štampar prekršten u Južnog Slovena! Zamjenom oštećenog postamenta spomenika Božidaru Vukoviću Podgoričaninu skriva se da je bio srpske nacionalnosti!” Ovdašnji dopisnik potrudio se da dobije i jedno burno i emotivno političko reagovanje. Funkcioner Nove srpske demokratije Jovan Vučurović je povodom događaja - koji se, kako se pokazalo, nije ni desio - kazao da je “šovinističkim ispadima u Vukovaru i Podgorici antisrpstvo zajednička ideologija!” Osim toga, Vučurović je “podsjetio” da se upravo po Podgoričaninu novi park zove „Kraljev park” (sic), te da je “preko puta Karađorđev park, a sa druge strane Nemanjina obala”. Jer, po Vučuroviću i beogradskoj Politici, jedan Podgoričanin mora biti Srbin, ako u njegovom rodnom gradu postoji park nazvan po Karađorđu ili ulica nazvana Nemanjinom obalom (nebitno je sada kada, kako i zašto tako nazvanim).
Ispada, ponavljamo, da je zakonom zaštićena samo sadržina natpisa, bez obzira što je riječ o istorijskom falsifikatu, jer Božidar Vuković je sam sebe legitimisao dodajući svom imenu i prezimenu odrednicu „Podgoričanin“. Sada se svi pozivaju na poštovanje „autentičnog natpisa“ autora biste, Rista Stijovića, kao da je vajar bio taj ko je o natpisu odlučivao. Te 1938. godine, makar toliko znamo iz istorije, Crne Gore nije ni bilo na mapi: urušena i osramoćena nakon 1918. godine, Crna Gora u Karađorđevićevoj Jugoslaviji – nije postojala ni kao geografski pojam. No, tekst iz 1939. i 1954. uzima se kao sveto pismo, zanemarujući istorijske okolnosti.
Uostalom, mali cinizam neka bude dozvoljen – gradski oci toliko se brinu o zaostavštini Rista Stijovića i njegovom istinski monumentalnom djelu, da nisu u stanju da zaštite od urušavanja i obilježe njegovu rodnu kuću u Staroj varoši, ni da je ogromna višespratnica, a ne skromna prizemna kuća.
Priča o kosmopolitizmu u kontekstu natpisa pod bistom Božidaru Vukoviću Podgoričaninu tako je potvrdila svoje ovdašnje, izvrnuto značenje – toliko smo kosmopolite, da se odričemo najznačajnijih imena naše istorije i rado ih ustupamo drugima! Toliko smo kosmopolite, da nije problem ako nam drugi prisvajaju i našu istoriju i naše nacionalno blago!
Pa ko smo uopšte, ako je to tako?
Gordana BOROVIĆ
P.S. Za one koji ne znaju. Božidar Vuković je rođen 1460. godine u Đurićima kod Podgorice. Bio je glavni činovnik, odnosno, glavni pisar i rukovodilac Državne Kancelarije na dvoru Ivana Crnojevića na Cetinju. Godine 1519. nakon pada Zete pod tursku vlast, emirgira u Veneciju 1519. godine đe ostaje skoro 20 godina, do svoje smrti 1539. godine. Sahranjen je u Manastiru Sv. Bogorodice na ostrvu Starčevo, na Skradarskom jezeru.
Štampao je “Službenik”, “Psaltire”, “Molitvenik”, “Oktoih petoglasnik”, “Trebnik”, “Praznični minej”... O sebi je zabilježio ovo: "...Темже и аз Христу раб, Божидар Вуковић, отачаством от града нарицајемаго Подгорица, јеже јест ва странах Диоклитијских..." ili u prevodu:"...Stoga i ja, Hristov sluga, Božidar Vuković, porijeklom iz grada zvanog Podgorica, koja je u zemlji Dukljanskoj..."
Prvi ćirilični štampar u južnih Slovena, koji leži, po sopstvenoj želji, pod crkvom Svete Bogorodice, na ostrvu Starčeva glavica, na Skadarskom jezeru, dobio je novi postament - od ružičastog mermera koji je zamijenio raniji bijeli kamen.
