Ovakve vijesti ponavljaju se svake godine. Sa kliničkim toksikologom u Kliničkom centru Crne Gore dr Sandrom Đuranović razgovarali smo o tome zašto se takve tragedije događaju i ponavljaju, da li mogu biti spriječene i šta ugljen-monoksid radi organizmu.
Đuranović je, u intervjuu za PR Centar, kazala da je trovanje ugljen monoksidom jako često, pogotovo u Sjedinjenim Američkim Državama.
Uglavnom se radi o, kako je pojasnila,zadesnim trovanjima ugljen monoksidom koji godišnje čine čak 50 odsto svih trovanja.
„Najčešće je riječ o zadesnim trovanjima, ali ima i trovanja u cilju samoubistva. Ugljen monoksid nastaje nepotpunim sagrijevanjem uglja, drveta, nafte, gasa kao i kontaktom sa nekimorganskim rastvaračima putem kože, ingestijom ili inhalacijom (metilen hlorid i metilen bromid koji prilikom svog metabolizma u jetri oslobađaju ugljen monoksid). Trovanje ugljen monoksidom najčešće se dešava u zimskom periodu. Dešava se u stanovima gdje se ljudi griju na plin, drvo, naftu ili koriste plin u domaćinstvu“, objasnila je Đuranović.
Pojasnila je da početna klinička slika trovanja ugljen monoksidom podsjeća na virusnu infekciju, zbog čega nije lako prepoznati o čemu se radi.
„Početni simptomi trovanja ugljen monoksidom su nagon za povraćanjem, slabost u mišićima, glavobolja ali bez prisutne temperature. Ljudinajčešće ne znaju da to prepoznaju. Ta trovanja mogu biti akutna i hronična. Ugljen monoksid je gas bez boje, mirisa, ukusa i zbog tih karakteristika i sličnosti sa drugim oboljenjima, mi ljekari možemo da pogriješimo ne znajući odmah o čemu se radi“, kazala je Đuranović.
Vrijednost ugljen-monoksida u krvi koju ljudski organizam može da toleriše je 3-5 odsto, kod pušača taj procenat može čak biti i do 10 odsto.
„Ljudi koji su oboljeli od hemolitičke anemije i novorođenčad mogu imati i do osam procenata karboksi-hemoglobina u krvi. Ulaskom u ljudski organizam ugljen monoksid se veže za hemoglobin koji se nalazi u krvi stvarajući karboksihemoglobin prilikom čega treba navesti da je afinitet vezivanja CO za hemoglobin 200-250 puta većiu odnosu nakiseonik koji je potreban za normalno funkcionisanje svake ćelije u organizmu. Međutim 15% ukupnog CO u ljudskom organizmu prilikom trovanja se preuzima od drugih tkiva. Najčešće je riječ o mioglobinu koji se nalazi u mišićnom tkivu. Sam mioglobin ima afinitet 60 puta veći za vezivanje CO u odnosu na kiseonik. Zbog toga pacijenti i imaju osjećaj obamrlosti, slabosti, bolova u mišićima kao i bola u grudima. Usled toga mogu da dobiju poremećaj rada srca, anginozne tegobe pa čak iinfarkt miokarda“, objasnila je Đuranović.
Od trovanja ugljen-monokisidom, kako je pojasnila, u organizmu prvo strada centralni nervni sistem.
„Zbog toga, iako se pacijent, nakon trovanja ugljen-monoksidom oporavi, on će imati neurološke posljedice, bilo da se radi o ranim ili kasnim sekvelama. One mogu da se jave od prvog dana, ali i pedesetog, šezdesetog dana nakon trovanja ugljen-monokisidom i mogu se zadržati doživotno. U zavisnosti od toga koliko dugo je pacijent bio izložen ugljen-monoksidu, zatim koliki je bio procenat ugljen-monoksida u krvi kao i vrsti i vremenu primjenjivane terapije zavisi težina kliničke slike i sami oporavak pacijenta koji nakon toga može imati prolazno ili trajno oštećenje centralnog nervnog sistema“, rekla je Đuranović.
Prvi simptomi trovanja se javljaju već poslije prisustva pet procenata karboksi-hemoglobina u krvi.
„U suštini, akutna trovanja nastaju na vrijednostima iznad 10, 12 do 15 procenata karboksi-hemoglobina u krvi. Kada se oslobodi velika količina ugljen-monoksida i kada karboksi-hemoglobin u krvi bude 50 procenata, teško da čovjek može da se izvuče. Ali dešava se i to, ukoliko neko na vrijeme reaguje. Ta osoba može biti spašena, ali će imati posljedice“, ispričala je Đuranović.
Istakla je da u Crnoj Gori ne postoji statistika o tome koliko je godišnje smrtnih slučajeva od trovanja ugljen-monoksidom.
Đuranović je kazala da u svijetu uglavnom u skoro svakom domaćinstvu ili na radnom mjestu postoje detektori za dim, i da bi to trebalo svi da imamo u stanovima i na radnom prostoru.Takođe je bitna adekvatna ventilacija, tj. mogućnost otvaranja prozora.
„Pogotovo je to potrebno za stanove u kojima se koristi plin ili čvrsta i tečna goriva za grijanje. Osim toga poznato je da se u automobilima ugrađuju plinske boce gdje, ukoliko sam sistem nije pravilno ugrađen ili testiran dolazi i do eksplozije automobila. Takođe, može da nastane hronično trovanje ljudi koji voze ta kola, jer taj plin nije dobro postavljen“, objasnila je Đuranović.
Kad se desi akutno trovanje ugljen-monoksidom osobu treba iznijeti iz te prostorije i uputiti u zdravstvenu ustanovu.
„Da bi se liječilo akutno trovanje ugljen-monoksidom najbolje je da postoji hiperbarična komora. Ako nemate hiberbaričnu komoru onda se koristi stopostotni kiseonik“, kazala je Đuranović.
Osvrćući se na epidemiju koronavirusa, a što se tiče nošenja zaštitnih maski potrebno je, kako je rekla, uraditi analizu krvi na spektrofotometru koja će pokazati da li stvarno nošenje maski smanjuje saturaciju kiseonika ili ne.
„Tu studijuniko u svijetu za sada nije uradio. Moram istaći da se u ovom slučaju radi ne o ugljen- monoksidu, već koncentraciji ugljen-dioksida u krvi koji normalno oslobađamo prilikom disanja.O nečemu se priča, ali nije dokazano. Da bi se moglo govoriti o tome treba uraditi jednu veliku studiju, na ogromnom broju pacijenata, prateći nivo ugljen-dioksida u krvi, saturaciju kiseonikom kao i druga oboljenja pacijenta koja mogu da utiču i na osnovu dobijenih podataka reći da li stvarno zaštitna maska smeta ili ne. Sve dok se to ne uradi, možemo govoriti o tome samo kao pretpostavci, bez naučnog utemeljenja“, jasna je Đuranović.
