„Crkve i manastiri svakako jesu u svojini Mitropolije Crnogorsko-primorske, kao pravnog lica u Crnoj Gori. Država je vlasnik kulturnih dobara kao što su muzeji, galerije, biste i spomenici revolucije“, zapisao je prije dva dana u Pobjedi podgorički paroh Velibor Džomić, polemišući sa istoričarem Novakom Adžićem.
Je li baš tako? Portal Analitika će ponuditi dokaze koji sklapaju drugačiji mozak i govore o zakulisnim vezama crnogorske države i srpske crkve tokom posljednje decenije prošlog vijeka.
Skorašnje vlasništvo: Mitropolija crnogorsko-primorska je postala vlasnik značajnog broja pravoslavnih bogomolja u Crnoj Gori, kako tvrde poznavaoci materije, od 1992. godine naovamo. To je postala jednostavnim ispravkama postojećih katastarskih knjiga po katastarskim opštinama u Crnoj Gori.
A o tome da li je Mitropolija crnogorsko-primorska pravno lice ili nije, postoje dileme i sporenja čak i među pravnicima, iako bi trebalo da je riječ o jednostavnom pravnom pitanju.
Oni koji joj to svojstvo osporavaju, tvrde da vjerska zajednica u Crnoj Gori, da bi to svojstvo dobila, mora, prije svega, biti prijavljena u MUP-u. Pri tome se pozivaju na Zakon o vjerskim zajednicama iz 1977, godine, koji je - iako donesen u vrijeme „velike“ Jugoslavije - još uvijek važeći u Crnoj Gori. Osim toga, kažu osporavaoci, predstavnik vjerske zajednice u ovom slučaju ne bi mogla biti Mitropolija, već jedino - Srpska pravoslavna crkva.
I o tome ko unutar jedne vjerske zajednice, u ovom slučaju SPC, može biti titular svojine pred državom, postoje različita tumačenja, za čije je procjenjivanje validnosti potrebno temeljno poznavanje i crkvenog ustava i državnih zakona.
Još 1998. godine, mitropolit Amfilohije Radović zatražio je od Vlade Crne Gore mišljenje o pravnom statusu Mitropolije. Stav Vlade koji je tada izrečen, jedan je od argumenata koje Mitropolija danas izvlači kad hoće da potkrijepi svoje tvrdnje da jeste pravno lice i da je, kao takvo, i subjekt pravnog prometa u Crnoj Gori. Laički rečeno – da može biti i vlasnik nepokretnosti.
Mitropolija ima i jedan bitan formalni dokaz o svom statusu pravnog lica - matični broj u Zavodu za statistiku - 02246414.
Crkvene tvrdnje i državni pečati: Dakle, Mitropolija i mitropolit dobili su odgovor od Sekretarijata za zakonodavstvo, koji je potpisao ondašnji sekretar Rajko Milović.
Portal Analitika došao je do tog dokumenta.
Što u tom odgovoru piše?
Pozivajući se na već pomenuti Zakon o vjerskim zajednicama iz 1977. godine, kaže se da „vjerska zajednica, pa i Pravoslavna crkva ima svojstvo građansko-pravnog lica, a time i legitimitet da kao pravno lice bude subjekt pravnog prometa, u granicama utvrđenim zakonima i drugim važećim aktima“. Pri tom se ne pominje koje su, i kojim zakonima i aktima utvrđene granice do kojih vjerska zajednica može biti subjekt pravnog prometa.
Dio odgovora zasigurno je u posljednjm pasusu pomenutog mišljenja Vlade u kojem se precizira sljedeće:
„Saglasno navedenom, smatramo da crkva ima sva svojinska ovlašćenja, koja proizilaze iz svojstva pravnog lica, u pogledu svoje imovine, osim imovine koja je posebnim zakonskim propisima proglašena spomenicima kulture ili istorijskim spomenicima u odnosu na koje se svojinska ovlašćenja ostvaruju na način propisan posebnim zakonom.“
Prevedeno na svakodnevni jezik: Sekretarijat jasno kaže da su svojinska ovlašćenja ograničena ukoliko je riječ o spomeniku kulture ili istorijskom spomeniku. Po članu 12 Zakona o zaštiti spomenika kulture, pravo vlasništva nad spomenicima kulture može se i ograničiti, ako je to u opštem interesu. Svi spomenici kulture, bez obzira u čijem su vlasništvu, zaštićeni su ovim zakonom (čl.3), a djelatnost i politiku njihove zaštite obavlja država – preko Zavoda za zaštitu spomenika kulture.
U Crnoj Gori je ukupno 207 sakralnih objekata sa statusom spomenika kulture, od čega su najveći broj pravoslavne bogomolje. Od pravoslavnih, najznačajniji su manastir Ostrog i Cetinjski manastir.
Još neokončani posao: Iako Džomić tvrdi da su sve pravoslavne crkve i manastiri u Crnoj Gori u vlasništvu Mitropolije – to nije tačno. Mitropolija nije stigla da pod svoje vlasništvo prevede baš sve, 571 crkvu i 60 manastira sa podrazumijevajućim zemljištem i zgradama profane namjene. U javnosti se tvrdi da je to uradila sa desetinama pravoslavnih vjerskih objekata u opštinama Podgorica, Kotor, Budva, Herceg Novi, Pljevlja, Nikšić, Bar, Cetinje i Danilovgrad, na čijoj je teritoriji i manastir Ostrog, ali započeti proces, pod nesumnjivim okriljem države, nije okončala.
Primjera radi, iako je i dobar dio vjerskih objekata u opštini Cetinje na pomenuti volšeban način prešao u svojinu Mitropolije, ona nad Cetinjskim manastirom ima samo pravo korišćenja, što se jasno vidi iz lista nepokretnosti Uprave za nekretnine, br. 915, katastarska opština Cetinje I.
U suštini, možemo samo nagađati iz kojih je motiva mitropolit Amfilohije tražio mišljenje vlade o pravnom statusu Mitropolije. Za šta mu je ono trebalo ako je Mitropolij već imala status pravnog lica? Ili je, možda, trebalo opravdti već započeti prepis vlasništva?
U to vrijeme, proces preimenovanja sakralnih objekata po Crnoj Gori, ako je vjerovati onima koji tvrde da je započeo '92–'93. godine, mora da je bio poodmakao. Da li je to trebalo s autoritetom državnog pečata legalizovati prebacivanje ogromnog kulturnog i materijalnog blaga Crne Gore na ime Mitropolije? I postaviti formalno-pravne temelje za nastavak toga posla, do potpunog okončanja?
Sinhronizovni niz poteza: Mnogo je nepoznanica u cijeloj ovoj raboti, ali je nesumnjivo riječ o sinhronizovanom nizu poteza koje su zajednički i u saglasju odradili Mitropolija i odgovarajući državni organi, moguće i pod okriljem neke jake personalne političke zaštite.
Tek da se konstatuje - 1998. godine premijer je bio Filip Vujanović. Stupio je na dužnost nekoliko mjeseci prije pomenute prepiske Vlada (Sekretarijat) – Mitropolija. I ostao do novembra 2002.
Ogromno kulturno i materijalno blago godinama se sistematski prebacivalo i upisivalo u vlasništvo Mitropolije. Takav posao nije se mogao obavljati bez amaneta nekog iz crnogorskog političkog vrha. Nekog, ko je, možda, početkom toga pozamašnog posla, samo morao da šuti i da ništa ne vidi. A onda se čekao najpovoljniji trenutak (ili najpovoljnija ličnost) kada će se pod politički naklonjenim okriljem, potezom pera riješiti sve pravne nedoumice i nedorečenosti koje stoje na putu velikom crkvenom imovinskom transferu. Država je u tom transferu odigrala najznačajnu ulogu, ne mareći za zakone koje je sama donosila, za mišljenje o statusu pravog lica Mitropolije koje ja sama formirala, kao ni za spomenike kulture o kojima bi, takođe po zakonu, trebalo da brine.
Gordana Borović
