Nije bilo reakcija, bar ne u domaćoj štampi, na nedavni (prije mjesec dana) govor američkog državnog sekretara Entonija Tonija Blinkena na Univerzitetu ,,Džons Hopkins“ u Vašingtonu. Opterećeni domaćim temama i problemima, često ne obratimo pažnju na izjave i poruke koje nam dolaze iz ,,bijelog svijeta“, a koje se, makar i posredno, mogu ticati Zapadnog Balkana i naše Crne Gore.
Državni sekretar SAD je, naime, govoreći o konstelaciji i trendovima na međunarodnoj sceni, ponovio i potencirao izraz koji je nedavno iskoristio sam predsjednik Bajden: svijet je stigao do „inflection point“, odnosno do tačke u kojoj prestaje jedna epoha, ili bar jedan globalni trend, pravilo i logika, i počinje nešto novo – novo doba i nove relacije.
Za potrebe ovog teksta to bismo preveli kao ,,tačka preloma“, jer nam se čini da se povratak iz ,,posthladnoratovskog doba“ u nove/stare vode ne može preći bez teških i dramatičnih promjena. I lomova, svakako.
Ruska zločinačka agresija na Ukrajinu je, svakako, momenat u kojem je svijet počeo da se dramatično mijenja, ne samo na ukrajinskim prostranstvima, već i na raznim tačkama Globusa. Promjenu smo osjetili i na Zapadnom Balkanu, jer su naši partneri i prijatelji, suočeni sa ukrajinskom dramom i tragedijom, počeli da sa više pažnje posmatraju procese u našem regionu koji sliče ponašanju Rusije u vremenu koje je prethodilo agresiji.
Pored toga - zločinački teroristički napad Hamasa i brutalni odgovor Izraela u kojem stradaju i nedužni Palestinci i njihova djeca u Gazi, nas vraća i u globalne konfrontacije: na strani Hamasa su, pod firmom podrške Palestincima, isti oni koji su ravnodušni na rusku agresiju na Ukrajinu ili je otvoreno podržavaju i pomažu.
Posthladnoratovska era je prošla – i evo nas opet u blokovskim vodama, koje sada imaju druge linije razdvajanja, ali nose istu logiku u odnosima velikih, za koju smo mislili da je pad Berlinskog zida zauvijek poslao u prošlost.
,,NOVA“ AMERIČKA LOGIKA?
Prerano je, sigurno, da se sada govori o nekakvoj novoj doktrini američke vanjske politike.
Ali, s druge strane, nije pretjerano govoriti o novoj logici u diplomatskom nastupu Vašingtona, u kojem će „real politik“ pristup biti mnogo više zastupljen i vidljiv nego u periodu iza nas. Ne računajući, naravno, Trampovu administraciju, koja se otima klasifikacijama, ali čiji se ,,dometi“ i namjere itekako osjećaju u aktuelnoj američkoj diplomatiji - bar u dijelu Evrope kojem mi pripadamo. Ne samo zbog toga što, sada u ulozi lobista i promotera politike zvaničnog Beograda, vidimo nekadašnje američke ambasadore i visoke zvaničnike, koji bez zazora brane i pomažu Vučićevoj Srbiji čak i u situaciji poslije terorističke akcije na sjeveru Republike Kosovo.
Neko je dobro primijetio da takva nova logika znači i napuštanje ,,politike vrijednosti“ i prelazak (ili, čak, povratak - ako se vratimo malo više u prošlost - baš do perioda Hladnog rata) na politiku koja će biti podređena jednom cilju: oslabiti drugu stranu. Interesi manjih su tu manje bitni, a onih još manjih - još manje važni… Na toj ljestvici prioriteta i relevantnosti male balkanske zemlje - prevashodno Bosna i Hercegovina, Crna Gora i Kosovo, ali i Sjeverna Makedonija - imaju i povoda i razloga za brigu.
BALKANSKI ODJECI
Puno je pokazatelja da nova ,,real-politik“ - i sa američke, ali i sa evropske strane - ima svoje odjeke i u našem regionu.
Teroristička akcija koja se završila u Banjskoj, za koju samo supernaivni ili finansijski zainteresovani posmatrači i učesnici mogu javno vjerovati da nema veze sa zvaničnim Beogradom, pokazala je nedostatak volje na zapadnim stranama da se preduzmu odgovarajuće (čitaj: jasne i hitne) mjere prema Vučićevom režimu.
Evropske diplomate, bar za sada, ne mare previše za nedvosmislene stavove i poruke iz rezolucije Evropskog parlamenta o Srbiji i o Kosovu. I sam komesar za proširenje i dobrosusjedske odnose, naš stari prijatelj g. Oliver Varhelji, je to zorno pokazao prošle sedmice u Beogradu. Njegovo saopštenje o evropskoj agendi Srbije kao da je došlo iz nekog paralelnog svijeta - u kojem se pokušaj izazivanja sukoba širih razmjera na Kosovu nije ni dogodio.
Taj nesrećni utisak je samo pojačan bizarnom situacijom koju su zabilježile kamere tokom obraćanja javnosti od strane ,,velike petorke“ tokom posjete Prištini.
,,Sufliranje“ savjetnika njemačkog kancelara specijalnom izaslaniku EU Miroslavu Lajčaku - da na pitanje o terorističkoj akciji kaže nešto što je već rekao! - nije dezavuisalo samo iskusnog slovačkog diplomatu i značaj njegovog angažmana, već je bacilo i tamnu sjenku na cio proces pregovora EU i SAD sa Kosovom i Srbijom. Takva poruka - izbjegavanje odgovora o istrazi za terorističku akciju ne šalje samo lošu - tačnije: vrlo pogrešnu poruku Kosovu i prištinskim vlastima, nego i cijelom regionu.
Pozicija Srbije je neupitna, povlađivanje i popuštanje se nastavlja... Uspostavljanje sankcija Srbiji nema podršku najvećih zemalja, a oslobađanje Kosova od tereta nekih ograničenja nije na vidiku. Konfuzija povodom (nezgrapne) izjave predsjednika Makrona, koja je kasnije korigovana, u vezi viznog režima za građane Kosova, pokazala je da kritike zbog dvostrukih aršina Brisela na relaciji Kosovo – Srbija nijesu bez osnova.
SRBIJA NA ISTOKU
Odnos prema Srbiji ostaje centralno pitanje politike Zapada prema Zapadnom Balkanu.
,,A ko bi zamijenio Vučića, da su sjutra izbori?“ je (retoričko) pitanje koje neke zapadne diplomate, s obje strane Atlantika, postavljaju s pravom. Kao što je ispravno da se odgovori da činjenica što u Srbiji ne postoji kredibilna nenacionalistička i proevropska opozicija, koja bi mogla da dovede u pitanje Vučićev režim vjerovatno ima veze i sa dugogodišnjom politikom prema zvaničnom Beogradu.
Popuštanje Beogradu, bez obzira na pretpostavljene i proklamovane dobre namjere i želje - nije dalo rezultata. Ono je, zapravo, dvostruko pogrešno i štetno.
Prvo - nije pomoglo Srbiji da se oslobodi od balasta mučne prošlosti, niti da se približi priznanju realnosti na Kosovu i povodom Kosova. Drugo - i jednako značajno za sve nas koji živimo na Zapadnom Balkanu - takav površan i kontra-produktivan odnos prema Vučiću/Srbiji je ugrozio stabilnost i bezbjednost, demokratske procese i evropske perspektive u susjednim zemljama. Bosna i Hercegovina, Kosovo i Crna Gora su posebno na udaru.
Nepostojanje progresa bi se moglo i trpjeti, ali su degradacija političkih prilika, urušavanje svih segmenata stabilnosti i bezbjednosti naših zemalja i neporecivo nazadovanje u kontekstu evropskih integracija (čime je najviše pogođena Crna Gora) procesi koji dovode u pitanje suverenitet, cjelovitost i održivost tih društava i država.
Dejtonski sporazum u BiH je odavno stega za suštinski razvoj te zemlje, na svim poljima. Crna Gora je u regresiji - ugrožene su njene osnovne funkcije i dovedeno u pitanje postojanje kao građanske i demokratske države. Kosovo je suočeno sa opasnošću eskalacije sukoba - koja je zamalo izbjegnuta u Banjskoj i, bar za sada, povlačenjem srpskih trupa sa „administrativne linije“, pošto su prethodno bile u rasporedu koji je neodoljivo podsjećao na ruske vojne „manevre“ prije agresije na susjednu Ukrajinu.
Ili, ako je tako preglednije: Crna Gora se gura u podjele koje liče na dejtonsku Bosnu i Hercegovinu, koja se cijepa po šavovima sa jasnim planom za Republiku Srpsku, a Kosovo hoda ivicom sukoba, u kojem je recept - podjela po ugledu na BiH!
PROKLAMOVANI CILJEVI U CRNOJ GORI I - REZULTATI
Zajednički imenitelj svih tih problema je - Srbija. To jest - to je sastojak koji se pojavljuje u sva tri slučaja.
U Crnoj Gori se to prisustvo posljednjih godina najviše osjeća, ne samo u kontekstu projektovanog popisa. Aleksandar Vučić je prije tri noći pokazao kako se to Srbija ,,ne meša“. Jedino što je njegovom obraćanju na proslavi SNS u Nišu nedostajalo - da bi utisak o miješanju u unutrašnje stvari Crne Gore, uz uobičajene uvrede i podmetanja - je što je i zaista bilo na teritoriji Srbije. Utisak bi bio potpun da je srpski predsjednik došao u Pljevlja ili u Berane i rekao to isto.
Reakcija na njegovu ,,odbranu srpstva“ u Nišu nema sa diplomatskih adresa. Vučićeve eskapade su postale opšte mjesto, nešto što se podrazumijeva. Nedostojne reakcije iz zvanične Crne Gore nećemo pominjati - jer se očigledno ne objašnjava.
Ono što ostaje da se, na kraju, pomene i istakne, u vremenu najavljenih preloma - jeste blaga reakcija i Vašingtona i Brisela na odluku mandatara Spajića da u novu vladu (a, s tim povezano, i na čelo Skupštine) pozove i postavi partije i političare koji su - da ne nabrajamo sada sve njihove epitete i podvige - najbliži Aleksandru Vučiću i njegovoj politici.
Tako je prividni apsurd (jer: u diplomatiji nema apsurda, nego su, ponekad, lo-gika, motivacija i stvarne namjere manje vidljive) doveden do kraja.
Ponovićemo nešto o čemu smo već pisali: Vučić je neupitan u Srbiji, još uvijek podoban i nezamjenljiv, a njegovi najbliži saveznici, pobornici i pratioci u Crnoj Gori su bili „neprihvatljivi“. Bili su, dakle. Sada nije više tako. ,,Izražavanje zabrinutosti“ i ,,ponavljanje očekivanja“ da će Crna Gora ,,nastaviti sa svojom evropskom agendom“ ne zvuči posebno ohrabrujuće ni u regularnim okolno-stima, kojih u Crnoj Gori nema od avgusta 2020.
Zato je centralno pitanje današnje Crne Gore za naše saveznike i prijatelje iz evroatlantske zajednice dramatično u svojoj jednostavnosti. Ono se ne odnosi na upit da li će Crna Gora nastaviti da gubi svoje istorijsko vrijeme u kontekstu evropskih integracija. Jer hoće. Pravo pitanje je što je stvarna agenda Zapada - dakle: SAD i velikih evropskih zemalja - povodom Zapadnog Balkana?
Ili: da li u našem regionu postoji šest nezavisnih zemalja, sa svojim autentičnim i legitimnim interesima i aspiracijama, ili postoje dvije, važnije od drugih, i preostale četiri, čija je budućnost samo funkcija dvije nepomenute, povezana sa konceptom „smirivanjem regionalne situacije“ i idejom zadovoljenjem apetita, odnosno kompenzacijom za promašaje i poraze tokom devedesetih godina prošlog stoljeća.
Pitanje, kao što znamo, ne može biti pogrešno. Odgovori mogu.
