Poslanici političke partije Demokrate Momo Koprivica i Dragan Krapović, stranke koja je konstituent nove vlasti, na konferenciji za novinare prošle sedmice saopštili su da „sudije koje su ispunile formalni uslov za prestanak sudijske funkcije moraju otići sa te pozicije“ i istakli da je, prema njima dostupnim podacima, predsjednica Vrhovnog suda Vesna Medenica pravo na penziju stekla u oktobru 2018, kada je, kako kažu, u skladu sa Ustavom, trebalo da joj prestane sudijska funkcija, ali ne samo njoj već i znatnom broju ostalih sudija od osnovnih do Vrhovnog i Apelacionog suda. Ukazali su da je i v.d. vrhovnog državnog tužioca Ivica Stanković, te još nekoliko tužilaca, takođe, trebalo već da budu penzionisani.
Prema njihovom tumačenju, sudije i tužioce na to je obavezivao i Ustav.
Dr Maja Kostić-Mandić, redovna profesorica Pravnog fakulteta Univerziteta Crne Gore i potpredsjednica Udruženja pravnika, za Pobjedu je u subotu ocijenila da se na sudije primjenjuje ustavna norma i norma Zakona o PIO, što, prema njenom tumačenju, znači da ispunjenjem uslova za penziju sudije više ne mogu da obavljaju tu funkciju, ali mogu da rade druge poslove za koje su kvalifikovani.
- Jer, javna funkcija nije isto što i radni odnos – kazala je ona.
Zakon o PIO
Vuksanović-Stanković podsjeća na Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju od 12. avgusta, koji, između ostalog, propisuje posebne uslove za odlazak u starosnu penziju.
- Osiguranik stiče pravo na starosnu penziju kad navrši 66 godina života (muškarac), odnosno 64 godine života (žena) i najmanje 15 godina staža osiguranja (čl.17 st.1). Zakon o radu (,,Sl. list CG“ br.74/2019) od 30. 12. 2019, kao sistemski zakon u čl.164 st.1 tačka 1 propisuje opšti uslov za prestanak radnog odnosa: ,,Radni odnos prestaje po sili zakona kad zaposleni navrši 67 godina života i najmanje 15 godina staža osiguranja, danom dostavljanja konačne odluke zaposlenom“. Ako uporedo tumačimo ove dvije pravne odredbe iz dva zakona, izvodimo zaključak da zaposleni po izmjenama i dopunama Zakona o PIO, ima pravo, ali ne i obavezu da ode u starosnu penziju sa 66 godina života (muškarac), 64 godine života (žena) – kategorična je ona.
Prema njenim riječima, zaključak je jasan – „ukoliko zaposleni želi da ostvari svoje pravo iz prethodno citirane odredbe, on može otići u starosnu penziju sa 66, odnosno 64 godine života i radni odnos mu prestaje danom dostavljanja konačne odluke kao zaposlenom“.
- Imperativna norma o prestanku radnog odnosa propisana je u Zakonu o radu u čl. 164 st.1. I tada radni odnos prestaje po sili zakona. Od tog momenta više nemate pravo da birate da li ćete ostvariti pravo na starosnu penziju, već je Zakon imperativno odredio prestanak radnog odnosa po sili zakona – ističe Vuksanović-Stanković.
Ustav
Komentarišući Ustav, član 121 stav 2 koji propisuje: ,,da sudiji prestaje funkcija ako to sam zatraži, kada ispuni uslove za ostvarivanje prava na starosnu penziju i ako je osuđen na bezuslovnu kaznu zatvora“, ocjenjuje da ako bi se ova norma Ustava tumačila kao obaveza odlaska sudija u starosnu penziju, „onda bismo imali potpunu suprotnost oba prethodno navedena zakona sa Ustavom kao najvišim pravnim aktom, i nemogućnost primjene normi zakona u pravni sistem“.
- Jer, ono što je suprotno Ustavu kao najvišem pravnom aktu, ne može biti zakonito i samim tim nema pravno dejstvo. Ispuniti uslove za ostvarivanje prava na starosnu penziju u kontekstu Zakona o izmjenama Zakona o PIO podrazumijeva pravo sudije da ispunjenjem posebnih uslova odluči da li će to svoje pravo na penziju ostvariti ili ne (ako je napunio 66, odnosno 64 godine života). Ako odluči da želi ostvariti to svoje pravo po Zakonu o PIO (u pogledu godina života), onda shodno Zakonu o radu, radni odnos prestaje danom dostavljanja konačne odluke zaposlenom. Ukoliko ne želi ostvariti to svoje pravo, po sili zakona radni odnos mu prestaje, shodno citiranoj odredbi Zakona o radu sa 67 godina života, i tada (figurativno rečeno), htio ili ne, ima obavezu da ,,ode u penziju“, jer mu radni odnos prestaje po sili zakona – pojašnjava naša sagovornica.
Pravilnim tumačenjem normi Ustava i dva zakona, kategorična je ona, u pravnom smislu riječi, razlog za prestanak radnog odnosa po sili zakona ne treba miješati sa sticanjem ili ostvarivanjem ili ispunjenjem uslova za odlazak u starosnu penziju.
- Ako tumačimo zakonske odredbe, uslovi su formalno pravne prirode, a ostvarenje tih uslova je materijalno-pravna sadržina koja ima dva aspekta iz kojih je proizašla, između ostalog, i podjela pravnih normi na dispozitivne i imperativne. Norme Zakona o izmjenama Zakona o PIO su dispozitivne prirode, a norme Zakona o radu (u kontekstu analiziranog) su imperativne prirode – navodi Vuksanović-Stanković.
Presuda
Naša sagovornica ukazuje na presudu Vrhovnog kasacionog suda Srbije (Rev2 2912/2018, od 23. 5. 2019), koja u jednom dijelu obrazloženja navodi:
,,U konkretnom slučaju, tužilji je radni odnos prestao nezakonito, jer nije ispunjavala opšte zakonske uslove za odlazak u starosnu penziju po sili zakona (kod nas 67 godina života po Zakonu o radu). Tačno je da je tužilja ispunila poseban uslov u pogledu godina života predviđen Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju, ali nižestepeni sudovi su pravilno zaključili da se taj osnov ne može primijeniti u spornom radnopravnom odnosu, jer nije bilo ličnog zahtjeva tužilje upućenog poslodavcu za odlazak u starosnu penziju po ovim posebnim uslovima“.
- Ukoliko sudija podnese zahtjev za odlazak u starosnu penziju sa 64, tj. 66 godina života (jer je po Zakonu o izmjenama i dopunama Zakona o PIO ispunio formalne uslove u pogledu godina života), prestaje mu radni odnos po Zakonu o radu, danom dostavljanja konačne odluke zaposlenom, a ukoliko taj zahtjev ne podnese sa 66, tj. 64 godina života, onda po Zakonu o radu radni odnos prestaje po sili zakona sa 67 – ističe ona.
Tužioci
Pravna situacija je, prema riječima Vuksanović-Stanković, slična sa državnim tužiocima.
- Samo, za razliku od sudija, oni u navedenom kontekstu nijesu prepoznati u Ustavu, već u Zakonu o državnom tužilaštvu. U čl.103 navedenog zakona u st.1. tač. 3 navodi se da državnom tužiocu prestaje funkcija ,,ispunjenjem uslova za starosnu penziju“. Shodno prethodnoj analizi, i citiranom dijelu obrazloženja iz presude Vrhovnog kasacionog suda Srbije, proizilazi zaključak da se kao i u slučaju sudija, prestanak radnog odnosa po sili zakona ne može miješati sa sticanjem, ispunjenjem ili ostvarenjem uslova za odlazak u penziju. Tužilac je u pogledu godina života ispunio uslove za starosnu penziju, zaradio je svoju penziju, ali to pravo ne želi da ostvari sa 64, 66 godina života, već mu Zakon o radu, kao sistemski zakon, daje mogućnost da ode u penziju sa 67 godina života, što je i imperativ s obzirom na to da tada po sili zakona mora otići u penziju – objašnjava ona.
Funkcija
Ona smatra da, „možda namjerno ili nenamjerno buni neke subjekte u javnosti riječ - funkcija, koja se veže i u Ustavu i u zakonima iz oblasti sudstva i tužilaštva za sudije i tužioce, pa se u pravnom saobraćaju koristimo izrazima sudijska i tužilačka funkcija“.
- Ako bismo se isključivo vezali za riječ - funkcija, i za ono što u javnosti možemo čuti o izboru na sudijske i tužilačke funkcije, analogno tome imenovana i izabrana lica su i ministri i poslanici (zamislimo one poslanike koji su se profesionalno opredijelili da obavljaju funkciju poslanika, tj. za obavljanje funkcije ostvaruju zaradu), onda niko preko 64, odnosno 66 godina života, ne bi mogao obavljati te javne funkcije. Znači da poslanik i ministar koji napune 64/66 godina života, ako za obavljanje funkcije ostvaruju zaradu, ne mogu biti poslanik i ministar, jer su i oni, pored ostalih, na javnim funkcijama, po Zakonu o izmjenama i dopunama Zakona o PIO, u čl. 10 st. 1 tačka 3 određeni kao osiguranici zaposleni – upozorava ona.
Dodaje da se u Priručniku za primjenu propisa iz penzijskog i invalidskog osiguranja tačno precizira ko su osiguranici zaposleni i svrstavaju se u tri grupe (Pajović Jovo, Penzijsko i invalidsko osiguranje u Crnoj Gori, str. 22-27, Podgorica 2020).
- Ako idemo u dalje tumačenje pravnih normi, onda anologno znači da lica iz čl. 197 Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o PIO moraju u penziju sa 61. godinom života. Jer, ne možemo tumačiti čl. 17 kao obavezu, a nezavisno od čl.197đ, tj. kao alternativu. To je suprotno pravilima sistematskog tumačenja pravne norme, odnosno da se značenje jedne norme utvrđuje dovođenjem u vezu sa ostalim pravnim normama. Ali sve citirane norme onda ne mogu važiti samo za sudije i tužioce, već za sva postavljena i imenovana lica iz grupe tri citiranog priručnika, jer su to lica na funkcijama i obavljanjem tih funkcija ostvaruju zaradu (ako se profesionalno opredijele za te funkcije) i samim tim su shodno članu 10 Zakona o PIO, osiguranici zaposleni. Znači - poslanici, ministri i druga imenovana i izabrana lica su isto kao sudije i tužioci u grupi tri – kategorična je sagovornica Pobjede.
Državna i javna funkcija
Ukazuje i na to da ima mišljenja da državnu i javnu funkciju ne treba miješati.
- Državu čine tri konstitutivna elementa - narod, vlast i teritorija. Ako uzmemo da pravno analiziramo vlast, nju čine zakonodavna, izvršna i sudska (zakonodavna - Skupština koja vrši vlast preko izabranih predstavnika-poslanika, izvršna - Vlada preko ministara, sudska - sudovi preko sudija). Ne smijemo zaboraviti da, iako se riječ funkcija nespretno tumači, da se za tu istu riječ vezuje stalnost sudijske i tužilačke funkcije, što se može posredno tumačiti kao radni odnos koji zasnivaju sudije i državni tužioci izborom na sudijsku i tužilačku funkciju i time dobijaju status osiguranici zaposleni iz grupe tri i ostvaruju zaradu vršenjem sudijske i tužilačke funkcije. Sticanjem određenih godina života prestaje im sudijska i tužilačka funkcija, samim tim i radni odnos. Ako su odlučili sa 64 (žene), 66 (muškarci), jer tada mogu da ostvare to svoje pravo ili po sili zakona sa 67 godina života – zaključuje Vuksanović-Stanković.
Apsurd
Komentarišući tumačenja da sudijska i tužilačka funkcija moraju prestati sa 64 godine za žene, odnosno 66 godina života za muškarce, ali da mogu da nastave da rade u sudu/tužilaštvu, Draginja Vuksanović-Stanković ih ocjenjuje apsurdnim.
- Zamislite da dugogodišnji sudija Vrhovnog suda prestane biti sudija i onda nastavi da radi u sudu?! Na kojim poslovima?! Sudskog savjetnika, kao i neko ko je tek položio pravosudni ispit – pita ona.
Ističe da je saglasna sa stavom Unije slobodnih sindikata u odnosu na inicijativu Udruženja sudija Crne Gore Ustavnom sudu da su ,,pogrešno targetirane odredbe Zakona o PIO“.
Tri i više mandata neprihvatljivi
Vuksanović-Stanković naglašava i da njeno tumačenje uslova za odlazak u penziju sudija i tužilaca nikako ne treba dovoditi u vezu sa brojem mandata predsjednika sudova.
- Mojim stav je jasan u tom slučaju i javno izrečen - predsjednica Vrhovnog suda i svi predsjednici sudova (u mandatima tri i više puta), funkcije vrše suprotno Ustavu. Isto važi i za članove Sudskog savjeta iz reda uglednih pravnika kojima je po Ustavu istekao mandat od četiri godine – kategorična je ona.
