Spomenik ozloglašenom ratnom zločincu i vođi dijela četnika iz Crne Gore Pavlu Đurišiću nije uvezen u posljednjih nekoliko mjeseci već se više od 20 godina nalazio u Gornjem Zaostru gdje su ga krili mještani toga sela, saznaje Pobjeda. Sudbina spomenika ozloglašenom ratnom zločincu i četničkom vođi koji je 8. avgusta ove godine „osvanuo“ na povećem postolju za njega napravljenom na privatnom imanju, i dalje je neizvjesna i kao predmet krivičnog djela.
Nakon što je Ministarstvo kulture i medija zvanično naložilo Opštini Berane da je ukloni, bronzana statua je završila u obližnjoj Crkvi Svete mati Paraskeve. Zvanično je i dalje tu iako ima glasina da bi mogla da bude pomjerena i preseljena na drugu lokaciju.
Uslijedila je tužilačko-pravna zavrzlama gdje se prebacuje loptica ko je nadležan da zaplijeni statuu kao predmet krivičnog djela, pa će i sud možda imati problem da ga trajno oduzme. Na potezu su policija i tužilaštvo koji očigledno ne žele da uđu u crkvu ako se kip Đurišića uopšte tamo i nalazi.
Istorija spomenika
S obzirom na više od dvije decenije iskustva, iako visoka skoro dva metra, ova statua će teško biti ,,pronađena“ jer očigledno ne postoji spremnost da državni organi uđu u seosku crkvu. Uostalom, ona je u okolinu Berana, prema našim saznajima, stigla još 2002. ili 2003. godine, za vrijeme Savezne Republike Jugoslavije, odnosno zajedničke države Srbije i Crne Gore – što znači da nikada nije prešla državnu granicu i da joj nije moguće ući u trag preko carinskih izvještaja sa granice.
Spomenik Đurišiću je prvi put je otkriven 2003. godine, takođe bez odobrenja nadležnih institucija, zbog čega je brzo uklonjen po nalogu tadašnjih vlasti. Do 8. avgusta ove godine, u više navrata su sljedbenici četničkog pokreta u Crnoj Gori – i šire – pokušavali da ponovo postave ovu statuu, ali bez uspjeha.
Ipak, 2013. godine je na privatnom posjedu podignut spomen-kompleks i stavljen postament za spomenik Đurišiću, koji su pripadnici Specijalne antiterorističke jedinice dva puta rušili bagerom na osnovu naredbe koja je stigla iz Ministarstva kulture.
To očigledno nije previše uticalo da tadašnji organizatori događaja kojima se veličaju četnička zlodjela - Vojvodski savjet Ujedinjenog ravnogorskog pokreta, uz pomoć nevladine organizacije „Srpska stvar“ – zastanu u svojim namjerama. Naprotiv, krenulo se još agresivnije, pa je 2017. godine Goran Kiković, tadašnji predsjednik Skupštine opštine Berane i član Odbora za podizanje spomenika, najavio podizanje čak dva obilježja Đurišiću. Ovaj profesor istorije i funkcioner Nove srpske demokratije (NSD) potpisao je inicijativu da se spomenici nađu u Gornjem Zaostru, selu u kome je bilo sjedište Đurišićevog četničkog štaba, te u centru Berana blizu postojećeg spomenika Đoku Pajkoviću, jednom od organizatora Trinaestojulskog ustanka. I tom prilikom Kiković je priznao da spomenik u beranskom selu već postoji.
Aktuelni potpredsjednik Vlade za obrazovanje, nauku i odnose s vjerskim zajednicama Budimir Aleksić (NSD) je 2019. godine sa pozicije poslanika javno pozvao tadašnju vlast da se u Beranama zvanično podigne spomenik ovom zločincu, nosiocu Gvozdenog krsta kojim ga je odlikovao lično Adolf Hitler.
I u narednih pet godina, poštovaoci Đurišića su sa dijelom sveštenika Srpske pravoslavne crkve (SPC) svake godine 8. avgusta organizovali događaje na kojima bi slavili četnički pokret i njihove vođe. Ove godine su, pak, odlučili da još jednom odu korak dalje i ponovo pokušaju da postave spomenik zločincu iz Drugog svjetskog rata. Na pritisak javnosti, Ministarstvo kulture i medija je donijelo odluku o uklanjanju statue.
Crna Gora je zakonski obavezana da spriječi podizanje spomen-obilježja licima koja su propagirala fašizam, nacizam i šovinizam, ili bila saučesnici u ratnim zločinima. Uz to, i ranije je Ministarstvo kulture upozoravalo kako bi „svaki pokušaj rehabilitacije četničkog pokreta kroz spomeničku simboliku predstavljao direktno kršenje Zakona o spomen-obilježjima i Ustava Crne Gore, koji se temelji na antifašističkoj borbi“.
Pobjeda je prva najavila ovogodišnje postavljanje spomenika osvjedočenom ratnom zločincu. Riječ je o brižljivo planiranoj akciji koju su inicirala udruženja koja baštine četničku ideologiju, uz pomoć mještana. Cilj je bio da se konačno obezbijedi šira institucionalna podrška za trajno dopuštenje da na ovaj način bude odata počast liku i djelu Pavla Đurišića.
Najnoviji pokušaj
Strah dijela javnosti da bi čak i privremeno postavljanje spomenika moglo izazvati tenzije i podjele - što pojedinim političkim akterima, poznatim po oslanjanju na nacionalnu retoriku, može politički odgovarati – pokazao se kao opravdan.
Nedugo nakon što je Đurišić „stigao“ na mjesto koje slavi njegove najteže ratne zločine, predsjednik opštine Berane Đole Lutovac (Pokret Evropa sad) morao je da pronađe kompromisno rješenje sa stanovnicima Gornjeg Zaostra oko uklanjanja spomenika Đurišiću. Tome se suprotstavio lično Metodije, toga dana aktivni učesnik proslave tokom koje je održao parastos i otkrio spomenik ozloglašenom četničkom komandantu.
„Ova crkva nikad nije osveštana 20 godina od kako je izgrađena. Da se sabiramo ovdje u Pavlovo ime, a onda ćemo ovdje da pravimo tribine i predavanja, da dovedemo eminentne istoričare od nauke. Prvo spomenik utvrditi u srcima. Stavićemo spomenik u crkvu, pa nek ruše crkvu. Spomenik mu neće biti samo ovdje, nego i u centru Berana, ako Bog da“, kazao je Metodije tom prilikom.
Time je, u stvari, ponovio sve ono što dio vlasti i u Beranama i na državnom nivou ima kao zvaničnu agendu još od 2019. godine. Ujedno je najavio kako će sačuvati statuu zločinca tako što će je staviti u crkvu „pa neka onda sruše crkvu“.
„Ne bojimo se mi sile njihove, koja ne može ni red na ulice ove zemlje da uvede. Došli su da ruše spomenike najvećih srpskih vitezova. Došli su da ispune naredbu nečiju. To rade mladi momčići obučeni u fina odijela koji su zauzeli visoke političke i državne pozicije i misle da sa tog mjesta mogu da rade kako oni hoće. Nikad ga neće moći srušiti, jer što više vrijeme prolazi sve je veće ime i slava generala Dragoljuba (Mihailovića) i vojvode Pavla“, naveo je Metodije tokom otkrivanja spomenika u Gornjem Zaostru.
Spomenik je istog dana oko 14 sata zaista premješten u pomenutu crkvu, podignutu takođe na privatnom imanju, a zatim je veći dio učesnika događaja napao fotoreportere i novinare Pobjede i Vijesti koji su jedva uspjeli da se spasu većeg fizičkog napada.
Mitropolit SPC Metodije za to je optužio predsjednika opštine Berane, smatrajući ga „najodgovornijim za sve što se dešavalo“. Takođe je ukazao kako je predsjedniku beranske opštine, kao i gradskom sekretaru i predsjedniku Opštinskog odbora SNP-a Ivanu Radeviću namjera „progon srpskog naroda, srpske istorije i srpske crkve“.
S druge strane, Lutovac je istakao kako je „smirivao tenzije i učinio da ne dođe do sukoba“, te da „Metodije nije pokazao konstruktivnost i odgovornost kao druga sveštena lica“, uz podsjećanje na svoju izjavu kako „živimo u sekularnoj državi“ čiji se „zakoni moraju poštovati“. Stavove i ponašanje predsjednika beranske opštine podržale su kolege iz PES-a - počev od predsjednika partije i premijera Milojka Spajića - kao i građani Berana.
Biografija zločinca
Pavle Đurišić je bio jedan od najozloglašenijih četničkih komandanata u Crnoj Gori i širem regionu. U brojnim dokumentima, uključujući i njegov lični izvještaj Draži Mihailoviću, priznaje se odgovornost za pogrom nad muslimanskim civilima u Sandžaku, Bosni i Hercegovini i Crnoj Gori. Njegove jedinice bile su odgovorne za smrt hiljada nevinih ljudi – žena, djece i staraca – u cilju stvaranja etnički „čistih“ teritorija.
Upravo je Đurišić, po pisanju istoričara Radoja Pajovića, prije napada na bihorski kraj i Pljevlja boravio u Gornjem Zaostru, odakle je pošao na pohod u kojem je ubijeno na hiljade Muslimana.
„Prema do sada poznatim i proučenim četničkim dokumentima i poslijeratnim spiskovima, jedinice Đurišića su na području Crne Gore, Sandžaka i istočne Bosne likvidirale oko 15.000 Muslimana“, avodi istoričar Radoje Pajović.
Najveći zločin nad Muslimanima od Đurišićevih četnika izvršen je u čajničkom i dijelu pljevaljskog sreza, februara 1943. godine. Tom prilikom je, prema depeši Pavla Đurišića, koja je poslata Dragoljubu Mihailoviću, poginulo oko 1.200 naoružanih Muslimana, a više od 8.000 nevinih muslimanskih stanovnika je ubijeno, mnogi na svirep način. Osim već navedene Bukovice (563), tom prilikom je ubijen i 481 građanin Meljaka i 384 žitelja Boljanica.
Prema poslijeratnom popisu žrtava četničkog terora u pljevaljskom srezu, ubijena su 1.534 građanina, od čega 1.501 Musliman, navodi istoričar Radoje Pajović.
O ulozi Đurišića u ratovanju na strani okupatora govore i činjenice da ga je predsjednik marionetske vlade u Srbiji Milan Nedić lično unaprijedio u potpukovnika i povjerio mu dužnost pomoćnika komandanta Dobrovoljačkog korpusa. Nakon toga, prema pisanju crnogorskog kolaboracionističkog lista „Lovćen“ iz 11. oktobra 1944. godine, od Vrhovne komande njemačkih oružanih snaga za „naročito priznanje za svoje vojničke vrline“ primio je „Željezni krst“ (Eisernes Kreuz), orden koji je dodjeljivao lično Adolf Hitler.
Gvozdeni krst je jedno od najpoznatijih vojnih odlikovanja nacističke Njemačke, koje su dobili istaknuti oficiri i saradnici fašističkog režima širom okupirane Evrope. Prema istorijskim podacima, dodjeljivan je isključivo za zasluge u borbama, što znači da je Hitler smatrao ovog četničkog vođu za jednog od svojih ključnih ljudi na terenu.
