Od prvog dana ruske invazije na Ukrajinu decenijska hladnoratovska retorika demonizacije političkih i vojnih suparnika i aktivizam kroz koji se ona manifestuje, su dostigli nove emotivne nivoe. Ako zanemarimo njenu političku upotrebljivost u ratnom periodu, ta retorika ima malo dodirnih tačaka s onim sto društvene nauke znaju o Rusiji i sa stvarnošću u kojoj se odvija ratna drama u Ukrajini.
Fatalna privlačnost simboličke snage koncepta kao što je fašizam zasljepljuje mnoge domaće i strane analitičare ruske agresije i ratnih zločina koje njena vojska čini u Ukrajini. Ova privlačnost je zanijela i neke od svjetski poznatih istoričara pa se odnedavno razvila debata o tome da li je Putinova Rusija fašistička ili nije. Stiče se utisak da nije dovoljno obznaniti, dokumentovati i pravno procesuirati ratne zločine i genocidnu namjeru, već je neophodno sva ta dešavanja uviti u analitičku zavjesu ideologije koja je proizvela Dahau, Lidice, Jasenovac i druga stratišta.
REDUKCIONISTIČKE TEHNIKE
Ovakvo kontekstualizovanje motiva za rusku agresiju pokazuje zabrinjavajuće ignorisanje postojećeg stručno utemeljenog znanja o Rusiji.
Umjesto oslanjanja na obimnu literaturu o ruskom društvu, mnogi analitičari se fokusiraju na istorijske analogizme i personalizaciju rata u Ukrajini. Tako se, umjesto objašnjenja kompleksnih geopolitičkih, vojnih, ekonomskih, socioloških, ideoloških i istorijskih faktora, javnosti nudi portret neuravnoteženog tiranina koji se, potom, uokvirava kolekcijom primamljivih i medijski upotrebljivih analogija. Radi se, u stvari, o redukcionističkim tehnikama koje proizvode ne samo neutemeljene zaključke i konfuzne analize, već i pogrešne političke odgovore.
OPASNE GENERALIZACIJE
Takve analize se oslanjaju na generalizaciju da je Rusija zarobljena u mitu o sopstvenom imperijalnom zlatnom dobu, i na konstataciju da je proslava Dana pobjede, u stvari, manifestacija ,,kulta mrtvih“, pošto je lako prepoznati ,,kult vođe“ koji definiše prirodu savremene Rusije.
Oni koji se podrobno bave istraživanjem ruskog društva znaju da je, kao administrator i politički lider, Vladimir Putin uvijek bio ambivalentna figura i da nikada nije živao neograničenu i bespogovornu podršku ni među glasačima partije koju vodi. Naravno, može se govoriti o poštovanju i lojalnosti glasača, uključujući i one koji mogu imati određene moralne primjedbe na Putinov manir vladanja.
No, to nije kult vođe. Kao što su drugi već primijetili, takozvani politički tehnolozi su morali da kreiraju veliku medijsku kampanju za Putina, pošto je njegova harizma zahtijevala dodatnu medijsku ,,kubikažu“. Činjenica je da bez te PR mašine Putin nikada ne bi mogao da kreira masu sljedbenika kakvu je kreirao Donald Tramp, na primjer.
Kada je u pitanju tvrdnja o ,,kultu mrtvih“, važno je reći da analize ovog fenomena ostaju u okvirima opasnog kulturalizma koji konstatuje da Rusi visoko vrednuju nasilje i nasilnu dominaciju, te da posjeduju genetske ,,azijatske“ predispozicije za nipodaštavanje vrijednosti ljudskog života.
UPOTREBA ,,BESMRTNOG PUKA“
Praksa komemoracija ratnih žrtava, kakva je ona zvana Besmrtni puk, je često korišćen primjer fašizacije Rusije. To je započelo kao lokalni projekat trojice novinara koji su radili u okviru Medijske grupe iz Tomska.
Oni su u inicijalnom obraćanju tvrdili da su frustrirani političkim, komercijalnim i militarističkim tonovima standardnih komemoracija, te da žele da kreiraju alternativu uobičajenim vojnim paradama koje slave državu i njene lidere, a ne obične ljude koji su se borili u ratu. Ova inicijativa je dijelom bila utemeljena u svijesti o tome da što je više državnih spomenika oslobodiocima, to je brže zaboravljanje individualnih iskustava učesnika rata, jer su neki od ovih spomenika dio korpusa koji je Svetlana Bojum nazivala ars oblivionalis – umjetnost nasilne amnezije koja kreira lažne sinonime kako bi time osvojila javni i privatni prostor sjećanja.
Kolona građana koji nose fotografije svojih predaka poginulih u ratu se teško može opisati kao izraz patriotizma. Vjerovatnije je da se radi o rijetkoj mogućnosti da se iskažu sjećanje i bol povodom ličnog gubitka.
Uprkos činjenici da je inicijalni impuls za kreiranje ove organizacije bio kritički stav prema postojećoj državnoj praksi obilježavanja ratnih žrtava, Besmrtni puk je medijski projektovan kao jedan u nizu simbola rastućeg fašizma u Rusiji. Takva projekcija je moguća jer su analitičari zanemarili činjenice o ideji i prirodi projekta, a svoj fokus usmjerili na napor države da kooptira ovu inicijativu.
IGNORISANJE ISTRAŽIVANJA
Analitičari koji plove ovakvim medijskim maticama kulturalizma ignorišu značajna sociološka istraživanja koja su, pored ostalih, radili i publikovali Manfred Hetling, Azat Bilalutdinov, Robert Horvat i Miša Gabović (Manfred Hettling, Azat Bilalutdinov, Robert Horvath; Mischa Gabowitsch) o Besmrtnom puku i Strategiji 31, njihovim deklaracijama o apolitičnosti i autonomiji djelovanja u odnosu na državne organe.
Da ne bi bilo zabune, ne želim da sasvim delegitimizujem tvrdnje o ,,kultu vođe“ i elementima koji podsjećaju na ,,kult mrtvih“. Ono što želim da naglasim jesu dvije stvari.
Prva je da je ovakav analitički diskurs fokusiran isključivo na kvadraturu koju zauzima vladin kompleks u Kremlju i na nekolicinu problematičnih ideologa čiji je uticaj na donosioce odluka ionako upitan. Ono što je očigledno jeste da ovakav analitički diskurs potpuno zanemaruje Rusiju.
Druga je da se model Putinove vladavine ne uklapa potpuno u osnovne postulate dviju definicija fašizma koje su ponudili Jan Keršou (Ian Kershaw) i Robert Grifin Robert (Roger Griffin Robert), a koje su prihvaćene kao stručni standardi u procjenjivanju elemenata te ideologije. Svi oni koji zaista žele da razumiju razloge onih Rusa koji podržavaju agresiju na Ukrajinu bi trebali da pročitaju knjigu koju je Keršou napisao o njemačkom društvu tokom Drugog svjetskog rata.
Njegova definicija je jednostavna: fašizam se temelji na hipernacionalizmu koji je nasilan prema svim političkim protivnicima i koji je isključiv, rasistički, mačo, disciplinatorski i militaristički. Osim ovih karakteristika, Keršou smatra da fašizam nerijetko pokazuje i snažnu želju za društvenim ,,preporodom“ koji se oslanja na romantizovano utopijsko viđenje zajednice, kao i karakteristike iredentizma, antikapitalizma i korporativizma.
Očigledno je da određene osobine ruskog režima odgovaraju nekim od fašističkih elemenata koje je Keršou nabrojao. Ipak, ti elementi su u direktnoj suprotnosti sa etnicizacijom Ukrajinaca. Ne treba zaboraviti da je centralna tačka Putinovog iredentizma njegovo vjerovanje da Ukrajinci nijesu ništa drugo nego frustrirani i zabludjeli Rusi. Takođe je važno pomenuti da je od početka vojne agresije dehumanizacija ,,drugog“ jednako prisutna i među Rusima i među Ukrajincima.
PUTINOV NELIBERALIZAM
Rodžer Grifin smatra da je fašizam ,,revolucionalno-utopijska forma nacionalizma“ i da zahtijeva anti-moderni mit obnavljanja zajednice. To obnavljanje se može ostvariti jedino kroz uništenje neprijatelja. Neprijatelji su pozicionirani u rasne kategorije kroz mehanizam ideološke doktrine koja služi kao katalizator za masovnu mobilizaciju. Takva mobilizacija omogućava da se ostvari potpuna dominacija nad svim neprijateljima: onima unutar države, kao i onima izvan nje. Kao što je primijetila Marlen Laurel (Marlene Laurelle), sudeći po ovim kriterijumima Putin nije čak ni savremena inkarnacija Pinočea, a kamoli Hitlera ili Musolinija.
Ona vjeruje da je ispravnije Putinov model vladavine nazvati ,,neliberalizmom“ (iliberalizmom). To je politička paradigma koja želi da iznova uspostavi pravo takozvane ,,tihe većine“, tako što insistira na političkoj, ekonomskoj i kulturnoj suverenosti. Neliberalizam potcenjuje i nastoji da delegitimiše nadnacionalne i multinacionalne institucije globalizma, a zalaže se za striktnu autonomiju nacionalne države na uštrb međunarodne saradnje. Osim toga, neliberalizam promoviše ekonomski protekcionizam i odbacuje multikulturalizam i manjinska prava kao bezvrijedne ili čak štetne.
Ovakav model političkog uređenja postoji i u drugim državama, pa ni Crna Gora nije pošteđena neliberalnih ,,blagodeti“. Naime, mnoge od ovih elemenata možemo prepoznati u javnom diskursu u Crnoj Gori, odnosno u političkom narativu lidera DF i PZP.
Jedna od posljedica neliberalizma je i rastuća politička i socijalna demobilizacija građana Rusije. Ovim se kreira paradoksalna situacija. Originalna optužba o fašizaciji Rusije je promašaj, jer ilustruje svu manjkavost fokusiranja na trenutnu elitu koja ima malo ili nimalo veza sa većinom stanovništva. S druge strane, politička demobilizacija građana Rusije može, u određenom trenutku, da posluži kao legitimno uporište tvrdnji o fašizaciji ruskog društva.
Ne treba zaboraviti da se fašizam manifestuje i kao lagana erozija koncepta građanina i ostvarivanje totalitarnih ciljeva kroz birokratske procedure. Radi se o takozvanom ,,post-fašističkom“ fašizmu. Analize društvenih i političkih kretanja u Velikoj Britaniji, državama Zapadne Evrope i u Sjedinjenim Američkim Državama mogu poslužiti kao značajno upozorenje o opasnostima ovog erozivnog procesa.
