Pandemija virusa korona otkrila je da Americi kroz prste izmiče liderstvo svijeta ne samo zbog trgovinskih ratova sa Kinom ili izvlačenja iz bliskoistočnih intriga, već zbog sve očiglednije nekompetencije njenog predsjednika. Jedino što drži Evropsku uniju je – strah od raspada.
SAD su sve manje zainteresovane za svijet, oslabljena Evropa pokušava da se presabere i da spase šta se može spasti.
Da li je to smrtonosni udarac globalizaciji i svjetskom poretku koji počiva na liberalnim vrijednostima, ljudskim pravima i slobodnom tržištu, kako priželjkuju nacionalisti i populisti?
Nova globalizacija
Spekulacije o smrti globalizacije su preuranjene, a vjerovatnoća da je uništi jedan virus je slaba. Ali, ako su prvom globalizacijom dominirali SAD i EU, ima li kandidata koji bi da dominira svjetskim sistemom i piše nova pravila? Ima. Dok korona mijenja svijet, Kina bi da preko zdravstva predvodi drugu globalizaciju, uz sve što to podrazumijeva. Prije svega kroz autoritarnost koja škodi ljudskom zdravlju koliko i korona.
Kineska Vlada se u početku krize oslonila na kombinovanu tehniku iz sovjetskih udžbenika i černobiljske recepture: prikrivanje sopstvenih promašaja uz ofanzivno širenje dezinformacija koje su jasno bile motivisane ideološkim i finansijskim razlozima.
Ubrzo je, ipak, izašlo na vidjelo kako je provincija Hubei sa oko 60 miliona ljudi pretvorena u najveći karantin u istoriji, kako je policija po 11-milionskom Vuhanu upadala u stanove ili zavarivala ulazna vrata kuća. Kako su se tajili i falsifikovali podaci, a hapšeni ljekari koji su sredinom decembra upozoravali na patogen koji je izmicao kontroli.
Uslijedio je talas kritika kako u zemlji tako i u svijetu. Trebalo je nešto učiniti. Komunistički dogmatici morali su da se pomire sa činjenicom da je virus moćniji od kampanje organizovanog ćutanja. Peking je u veliki pohod krenuo samo četiri mjeseca od kako je misteriozni virus počeo da kosi živote po Vuhanu.
Respiratori kao sredstvo
Kada je 11. marta proglašena globalna pandemija, kada je otvorena frenetična trka za respiratorima i zaštitnim maskama, najveći proizvođač medicinske opreme na svijetu shvatio je da stiže njegovih pet minuta. Dok su Evropljani mislili svako za sebe, Kina je prepoznala brisani prostor.
Peking je zarazu kod kuće polako počeo da stavlja pod kontrolu, a slanje pomoći otvorilo je šansu da se popravi imidž. Predsjednik Si Đinping angažovao je sofisticiranu propagandu mašineriju koja će od njega napraviti lidera koji je trijumfovao tamo gdje su drugi posrnuli.
Doniranje zaštitne opreme stavljeno je u funkciji geopolitičkih ambicija i za popularizaciju visoko centralizovane vlasti koja je pokazala sposobnost da obezbijedi sistemski razrađene mehanizme nadgledanja i kontrole. Peking svoj politički model predstavlja u najboljem svjetlu.
Zapad je, zatečen krizom koja je razotkrila njegovu dezorganizovanost, brzo odustao od kritika kineske vlasti zbog autoritarnosti i kršenja ljudskih prava. Američki predsjednik Donald Tramp prestao je da priča o "kineskom virusu" koji je "izvezen" za SAD i zahvaljivao se Si Đinpingu. Fox News je odustao od objašnjenja da svijet boluje od pandemije zato što KP Kine ne može da nahrani svoje ljude koji "jedu žive slijepe miševe i zmije".
Beograd je pristao da bude PR kineskih propagandnih napora. Koliko će Kina pandemiju iskoristiti da ojača svoje pozicije u regionu? Zapadni Balkan je gladan investicija, ali koja je njihova cijena? U Crnoj Gori je javni dug skočio na više od 70 odsto BNP-a poslije zaduženja kod Kineza od 809 miliona eura za izgradnju auto-puta.
Domišljata kineska kampanja odmah je počela da daje djelotvorne rezultate. Avioni sa kineskim ljekarskim timovima i tovarima medicinske pomoći krenuli su po oko 90 država svijeta, uključujući i SAD.
Sa oduševljenjem su dočekani u Italiji, jedinoj članici G-7 koja se pridružila velikoj kineskoj investicionoj inicijativi "Jedan pojas jedan put".
Majka Kina
Pomoć koja se dijeli je u direktnoj funkciji nove verzije Puta svile. Kina se globalizuje i traži nova tržišta. Od luka do elektrana, od fudbalskih klubova do finansijskih kompanija, kineske investicije su nova realnost Evrope. Od Norveške do Portugalije, od Grčke do Francuske.
Iako 70 odsto direktnih investicija na Zapadni Balkan dolazi iz EU, Kini je region važna tranzitna ruta. Peking je stekao većinski udio u grčkim lukama i modernizuje željeznicu između Beograda i Budimpešte. U Hrvatskoj kineska kompanija podiže Pelješki most. U BiH se sa 614 miliona eura finansira proširenje termoelektrane na ugalj u Tuzli. U Srbiji su Kinezi kupili željezaru u Smederevu i Rudarsko topioničarski basen Bor uz nalazišta bakra i zlata. Grade puteve i mostove. Potpisan je ugovor o izgradnji fabrike automobilskih guma vrijedan 994,4 miliona dolara.
Srbija je jedna od ključnih uporišnih tačaka proboja kineskih investicija prema EU, pa ne čudi što je Aleksandar Vučić lično sredinom marta dočekao kineske ljekare i opremu na beogradskom aerodromu. Euforija "čeličnog prijateljstva" bila je spontano organizovana. Predsjednik zemlje koja je kandidat za članstvo u EU je gotovo patetično zahvaljivao "bratu Si Đinpingu" i oštro kritikovao Uniju "čija je solidarnost bajka na papiru".
To što je troškove leta od Pekinga do Beograda platila EU, to što je kasnije Unija Srbiji otvorila kanale pomoći u iznosu od blizu 100 miliona eura, to što je u posljednje dvije decenije u srpski zdravstveni sektor ubrizgala 450 miliona eura, ni iz bliza nije dobilo publicitet kao pomoć Kine.
Maćeha Evropa
"Evropska pomoć se u Srbiji tradicionalno doživljava kao pomoć bogate maćehe, koja daje mnogo manje nego što bi mogla, a zvoca mnogo više nego što bi trebalo", kaže vanredni profesor Fakulteta političkih nauka u Beogradu Filip Ejdus.
Da li je kovid-19 lakmus spoljnopolitičkih naklonosti države čiji predsjednik i ne krije koliko su mu draži autoritarni "prijatelji" sa Istoka od liberalnih "partnera" sa Zapada? Beograd je pristao da bude PR kineskih propagandnih napora.
Koliko će Kina pandemiju iskoristiti da ojača svoje pozicije u regionu? Zapadni Balkan je gladan investicija, ali koja je njihova cijena?
Kineski projekti se finansiraju nimalo jeftinim kreditima kineske državne banke. Kineske državne firme izvode ih često sopstvenim građevinskim radnicima. Za zemlje korisnice tih kredita to je opasno.
U Crnoj Gori je javni dug skočio na više od 70 odsto BNP-a poslije zaduženja kod Kineza od 809 miliona eura za izgradnju auto-puta. Kina bi u slučaju da Podgorica ne može da otplati kredit imala pravo da preuzme kontrolu nad crnogorskim zemljištem kao jamstvom, pisao je londonski Financial Times.
Nema sumnje da su zemljama regiona potrebni projekti. EU i SAD su pomogli u ekonomskom poletu, ali uvijek postavljaju pravila koji moraju da se poštuju. Kinu ta pravila ne zanimaju, što ohrabruje autokrate, nacionaliste, populiste i korupciju i ugrožava ono demokratije koliko Zapadni Balkan ima.
Kina se, koristeći korona virus kao moćan instrument svoje spoljne politike, nudi kao alternativa. "Diplomatija zaštitnih maski" je investicija za budućnost. Nije to ništa posebno novo. Amerika je Maršalov plan obnove zapadne Evrope poslije Drugog svjetskog rata iskoristila da cementira svoj uticaj. Pitanje je drugo: Da li korisnici pomoći žele kineski politički uticaj? Da li prepoznaju Trojanskog konja pred zidinama regiona?
Pandemija će proći, a pred Zapad i Zapadni Balkan će se ponovo postaviti pitanje o rastućem uticaju Kine i globalnim ambicijama Pekinga koji humanitranu pomoć – za svaku zahvalnost – koristi za ostvarivanje sopstvenih interesa i slabljenje svjetske demokratije – što je predmet brige.
"Period evropske naivnosti" oko Kine mora da se okonča, upozorio je marta 2019. francuski predsjednik Emanuel Makron. Američki državni sekretar Majk Pompeo je prošlog oktobra, tokom posjete Podgorici i Skoplju, pozvao zemlje Zapadnog Balkana da se odupru "štetnom uticaju kineskog podmićivanja".
Čuvajte se Danajaca i kad darove nose.
