Ostaci velike kamene nekropole – tumula, najvjerovatnije iz bronzanog doba - i drevne gradine iz istog perioda nalaze se pored puta na nekoliko kilometara od Podgorice, u Kučima, ali te spomenike iz praistorije nećete naći ni na jednoj turističkoj mapi ili karti.
Tumul ili mogila, lokalno poznat na ovom podneblju kao gomila, nalazi se sa desne strane puta koji od Podgorice vodi ka Medunu. Lako je dostupan i vidi se tokom uspona. A kada se popnete uočavaju se tragovi devastacije: vršni dio, ili kalota, je pretumban, nedostaje kamena cista, laički rečeno „sarkofag“, koji je prije dvadesetak godina bio uočljiv na vrhu.
Mnogo je sličnih tumula u Kučima zbrisano sa lica zemlje tokom vremena, bilo iz neznanja ili nemara jer niko nije „udarao na trag“, kako bi se to reklo u ovim krajevima.
Drevne nekropole
''Na osnovu prečnika koji je u osnovi 20-25 metara ubraja se u veće tumule ovog tipa'' pojašnjava arheolog Miloš B. Petričević, koji je polovinom novembra sa ekipom Pobjede obišao ovaj nijemi svjedok praistorijskog vakta.
Iako se gomila nalazi na poznatoj panoramskoj ruti „Krug oko Korita“ - nije označena, niti do nje vodi ikakav putokaz. Tumul je prepušten vremenu i, očigledno, hobi tragačima za keramikom ili ostacima prošlosti, a može da „posluži“ i kao usputni majdan ako kome prifali kamena za gradnju...
Dok pravi snimke iz drona, koji je nezaobilazna alatka u arheologiji, Petričević napominje da je šteta što se ovakvi lokaliteti tretiraju samo kao puke gomile kamenja. Smatra da bi trebalo da promijenimo odnos prema ostacima prošlosti koji mogu biti valorizovani, i naučno i turistički.
''Tumule karakteriše precizan koncept slaganja kamena, spiralno ređanog, a ovakve nekropole nerijetko imaju po nekoliko slojeva sahranjivanja'' ističe arheolog.
Impozantne dimenzije i količina upotrijebljenog kamena ukazuju da je, navodi Petričević, na ovoj lokaciji sahranjen neko bitan, odnosno moćan u tadašnjoj zajednici.
''Obično se primarna grobnica nalazi u osnovi, a na vrhu se nekada mogu pronaći takozvane ciste sa sekundarnim sahranjivanjem. Uporedo postoje i zemljani tip nekropola, takozvanih gruda, koje su takođe locirane na potezu od Primorja do Durmitora'' kazao je on.
Prema njegovim riječima, donja istorijska granica pojave ovog tipa nekropola je bronzano doba. Hipoteza je, ističe on, da se pojavom kamenih tumula, uporedo javljaju i gradine kakva je fundinska, udaljena koji kilometar istočno od gomile.
Gradina na Fundini
Kada od Podgorice, preko Meduna, Dučića ili Ubala, krenete ka Orahovu, a onda do Kučkih Korita, panoramski put se nastavlja kroz Zatrijebač odakle vodi ka Fundini, ispod koje se ponovo uključuje na cestu ka Podgorici, čime se zatvara taj saobraćajni prsten.
Nekoliko stotina metara sa glavnog puta kroz Fundinu je krak koji vodi do tačke sa koje se pješke stiže do gradine. Ovaj praistorijski objekat na nekih 600 metara nadmorske visine ne krase kiklopske ili monumentalne zidine, ali njegova pozicija, širina suvomeđe i gabariti ukazuju na značaj.
Kako smo se uvjerili na terenu, riječ je o ostacima zidina, tačnije obzida, kako precizira Petričević, koji je već opisan u literaturi, ali slabo poznat van stručne javnosti.
''Radi se o gradini takozvanog lingularnog (jezičastog tipa) koja obzidom zatvara najugroženiji dio, dok se na drugim segmentima naslanja na prirodnu topografiju, odnosno stijene koje služe kao štit'' kaže Petričević.
Gradina je pozicionirana na uzvišenju koje je prirodna „predstraža“ fundinskim stranama, dok se sa nje pruža odličan pregled Ćemovskog polje i korita Cijevne. Uočava se jasno i niži Dečić na jugoistoku, na kojem se takođe nalaze ostaci sličnog utvrđenja.
Prema njegovim riječima, distribucija takvih gradina pokazuje da su smišljeno pozicionirane i mogle su igrati važnu ulogu u kontroli agrarnog potencijala tog vremena.
''Logičnost u distribuciji je prisutna kako u Dalmaciji, tako i kod nas, ali i u kontinentalnoj Evropi'' pojašnjava Petričević.
Značaj i mogućnosti
Obje lokacije koje smo posjetili, tumul na putu ka Kučima, i Fundinska gradina, zaslužuju više od toga da tavore bez znaka i markacije. Za poznavaoce praistorije oni su značajni tragovi prošlosti kakvi širom zemlje nestaju pod naletom gradnje, neznanja ili tek puke nebrige.
Primjer da su za takve „gomile kamenja“ pokazali interesovanje istraživači iz Evrope ukazuje da ovi krši kriju možda mnogo više nego pretpostavljamo. Budući da istraživanja stare DNK na ovim prostorima tek treba da pokažu ko su bili ovašnji starosjedioci, valjalo bi da ih posmatrati kao potencijalne „razbijače mitova“ kakvima je preplavljena naša istoriografija.
Za početak - istraživanje ruiniranih i zaštita donekle očuvanih tumula, prvi su koraci. Tabla sa recimo QR kodom, lako bi mogla, kako predlaže Petričević, da turistima ponudi osnovne podatke o mogilama. Ujedno i pomogne da ovi spomenici prošlosti, sveta mjesta ljudi iz bronzanog doba i njihove strateške gradine, kad su već pretekle tokom nekoliko hiljada godina, prežive i ovo naše doba.
