U ovom tekstu treba obratiti pažnju na nesporne činjenice. Stavovi autora u vezi sa nespornim činjenicama, koji vam mogu izgledati problematični, zlonamjerni, glupi ili genijalni, ne mogu promijeniti značenje činjenica.
Evo činjenica: Na popisu u Crnoj Gori 1991. godine, 61 odsto stanovnika nacionalno se izjasnilo kao Crnogorci, a 9 odsto kao Srbi. Na popisu 2003. godine pripadnicima crnogorske nacije smatralo se 40 odsto stanovnika Crne Gore, a srpske 30 odsto . Ove činjenice ukazuju na postojanje jednog fenomena u savremenoj istoriji Crne Gore, a taj fenomen je: drastičan pad crnogorskog nacionalnog opredjeljenja u relativno kratkom periodu.
Institucionalna podrška crnogorskom identitetu: Prije nego što analiziramo neke uzroke ovog fenomena, treba navesti još neke nesporne činjenice. Najprije, da smanjivanje broja pripadnika crnogorske nacije nije posljedica pritiska ili nasilja. Zatim, da je u vrijeme popisa 2003. godine, vlast podržavala političke ideje i identitet crnogorske nacije, da su dva, od tri, vodeća dnevna glasila, kao i najuticajniji elektronski mediji, bili naklonjeni crnogorskoj političkoj ideji i posvećeni afirmaciji crnogorske nacije.
Činjenica je da su najvažnije institucije nauke i kulture, kao i najuticajniji intelektualci, 2003. godine bili naklonjeni crnogorskoj ideji. Nijesu bile bez uticaja ni brojne nevladine organizacije i udruženja, koja su za afirmaciju ideje državne nezavisnosti i afirmaciju identiteta crnogorske nacije, dobijali udarni medijski prostor.
Dakle, uprkos ovoj institucionanoj podršci, udio većinske nacije u nacionalnoj strukturi Crne Gore između dva popisa, smanjio se sa 61 na 40 odsto. Što se sve navodilo kao uzrok ovog fenomena?
Istorija (ni)je uzrok: Neki intelektualci, koji su bili glavni promoteri crnogorske nacionalne ideje, posredno su, kao uzrok ovog “velikog pada Nacije”, naveli manipulaciju, tj. zavođenje nacionalno nedovoljno svjesnih građana od strane srpskih političkih stranaka u Crnoj Gori i Srpske pravoslavne crkve.
Neka bude da je partijsko-crkvena manipulacija uzrok ovog velikog preobraćanja, i da je jedan dio građana, koji su se ranije nacionalno izjašnjavali kao Crnogorci, podlegao srpskoj propagandi. Ali, zar u tom slučaju nije logično postaviti pitanje: zbog čega ovaj dio građana, koji su neotporni i naivni kada je u pitanju manipulacija, nije podlegao crnogorskoj propagandi?
Znamo da je, uslovno rečeno, crnogorska propaganda bila jača i prisutnija u javnom i medijskom prostoru, a tzv. “crnogorski kadrovi” na čelu većine vodećih institucija? Kako to da jedan dio nacionalno labilnih građana pokazuje otpornost na jači, a neotpornost na slabiji propagandni uticaj?
Neuvjerljivo objašnjenje ovog fenomena dao je i jedan pjesnik, ujedno predsjednik uticajne nacionalne institucije, koji je kao razlog velikog pada Nacije, naveo nepoznavanje osnovnih i nespornih činjenica iz istorije Crne Gore. Prema njegovom rezonu, ako ništa ne znate o istoriji Crne Gore, ili znate sve same laži, onda se na popisu lako izjasnite kao Srbin, a ako znate pravu i cjelovitu istinu, onda ste stameni Crnogorac.
Naravno da je ovo netačno, jer je za obične ljude istorijska istina samo ona istina koja im je zbog nekog ličnog razloga bliska i prihvatljiva. Čak i ako je ta “istorijska istina” – laž. Istoričar, bio on akademik ili nobelovac, ne može određivati što će biti čija istina, jer je Istorija za običnog čovjeka, kao i svako drugo sjećanje uostalom, lična svojina!
Zbog toga izgleda neuvjerljivo objašnjenje da nepoznavanje “prave” istorije može biti jedan od važnih razloga za drastičan pad procenta crnogorskog nacionalnog korpusa. Da je “prava” istorija uistinu toliko moćna, broj ljudi koji se nacionalno izjašnjavaju Crnogorcima upravo bi u periodu popisa drastično porastao, jer se nikada ranije nije toliko pričalo i pisalo o “crnogorskoj” istoriji Crne Gore.
Uticaj Srbije: Uzrokom drastičnih promjena u srpsko-crnogorskoj nacionalnoj strukturi, ne može se smatrati ni jedan od važnih “spoljnih faktora” – Srbija, s kojom je Crna Gora u vrijeme popisa bila u zajedničkoj državi. U vrijeme popisa, političke, intelektualne i medijske strukture iz Srbije bile su prisutne u Crnoj Gori, ali njihov uticaj nije bio dominantan. Neka bude da je - bio značajan.
Ako prihvatimo da je uticaj iz različitih struktura Srbije u znatnoj mjeri opredijelio građane da se umjesto kao Crnogorci, nacionalno izjasne kao Srbi, onda moramo postaviti pitanje: zbog čega Srbija ima toliki uticaj? Jedan od odgovora bio bi da ovaj dio građana Crne Gore Srbiju smatra bliskom i dobronamjernom. Ali onda moramo postaviti pitanje: zbog čega ovaj dio građana ne doživljava Crnu Goru na takav način? Zar nije neobično da na jedan dio građana Crne Gore, koji pri tome Crnu Goru smatraju svojom državom, veći uticaj ima zemlja u kojoj ne živi, od one u koju su rođeni i u kojoj živi?
Naravno, teško je sporiti da se u Crnoj Gori lako primaju srpske nacionalne i političke ideje. Uzmimo kao primjer prevrat 1988/89. godine. Četrdeset godina nakon apsolutne vladavine komunističke ideologije, odjednom je u Crnoj Gori 1988/89. godine buknula najprimitivnija srpska nacionalistička ideologija i izvela na ulicu sto hiljada ljudi. Kako to da se ideologija koje je faktički četrdeset godina bila uklonjena iz javnog života, odjednom vrati takvom snagom? Neuvjerljivo je objašnjenje da su je “dakićevci” i razni šolevići vratili u život. Prije će biti da ona među stanovništvom pravoslavne vjeroispovijesti u Crnoj Gori, nikada uistinu i nije umrla.
Plodno tlo ideologije: A zbog čega nije umrla? Pa zbog istog razloga zbog kojeg nakon četrdeset godina komunizma ova ideologija nije umrla ni u Srbiji, ili zbog istog razloga zbog kojeg hrvatska nacionalna ideologija nije umrla u Hrvatskoj. A taj razlog je lako dokučiti: nije umrla, jer je iskonski njihova! Uostalom, uzalud bi Srbija potpirivala srpstvo po Crnoj Gori, da za tu ideologiju ovdje nije imala plodno tlo. Da je srpska nacionalna ideologija bila strano tijelo u crnogorskom biću, teško da bi takva ideologija mogla da preživi više od četrdeset godina pod oklopom komunizma. Nasuprot tome, istoričari koji se budu bavili suverenističkom idejom i suverenističkim partijama iz ranih devedesetih, objasniće na kakvo je tlo pala, i kako se “primila” crnogorska ideja. Brojke i procenti iz tog perioda dovoljno govore.
Da se u Crnoj Gori odvija veliko prepobraćanje u svijesti najdominantnije nacionalne grupacije, ne potvrđuju samo rezultati popisa iz 2003. godine, već i rezultati referenduma o državnoj nezavisnosti Crne Gore iz 2006. godine.
Referendumske naznake: Upravo rezultati referenduma ukazuju da se nastavlja trend velikog smanjivanja crnogorskog nacionalnog korpusa, a rasta srpskog. Ako se za zajedničku državu Crne Gore i Srbije izjasnilo na referendumu 44,5 odsto glasača, onda Srba u Crnoj Gori nema 30 odsto, kako pokazuju rezultati popisa iz 2003. godine, već više od 40 odsto.
Referendumska kampanja koju je vodio blok za zajedničku državu, apsolutno je bila posvećena afirmaciji “srpskog karaktera” Crne Gore i ideji svesrpskog jedinstva, s jasnom porukom da za njihovu opciju treba da glasaju oni koji se u nacionalnom smislu smatraju Srbima. Takvo stanovište bilo je i logično, jer što bi za ovaj klasični “srpski projekat” glasali oni koji to nijesu?
Shodno tome, zvanični rezultat referenduma pokazao je koliko u Crnoj Gori ima onih koji se nacionalno osjećaju Srbima – više od 40 odsto.
Nužnost uopštavanja podataka: Činjenice koje smo naveli u vezi sa ovim fenomenom nacionalnog preobraćanja, ukazuju na neophodnost kompleksnijih i istraživački utemeljenijih analiza. Mislim da smo se naslušali teorija zavjere i optužbi da se glavni krivci za ovu pojavu nalaze u okolnim državama i njihovim institucijama. Dobro bi bilo da se ove zaludne opsjednutosti najprije oslobode oni koji su u ovom procesu nacionalnog preobraćanja slabija strana.
Sviđalo se to nekome ili ne, crnogorska i srpska nacija imaju svoje prirodno stanište na prostoru Crne Gore, bez obzira da li je njihovo utemeljenje posljedica nasilnog nametanja, zablude ili zavjere. One postoje, i što je još važnije, imaju uslove da postoje. Iako tendencija mijenjanja njihovog međusobnog procentualnog omjera u posljednjih petnaestak godina, i to uvijek u istom pravcu, ne mora da bude neminovna i trajna, ona je u ovom trenutku realnost. A realnost možete prihvatiti ili je osporiti i prećutati, već prema procjeni što je u tom trenutku za vas pametnije. Ako realnost prihvatite, veoma je važno koji će biti vaš sljedeći potez. Ako se opredijelite da realnost osporavate ili prećutkujete, sasvim je nevažno koji je vaš sljedeći potez i da li će ga uopšte biti.
