Vlada Crne Gore je na sjednici u utorak ovlastila ministra finansija Aleksandra Damjanovića da u njeno ime sa ministrom finansija Srbije Sinišom Malim potpiše ugovor kojim će od Vlade Srbije prihvatiti donaciju licence softvera za „centralizovanu platformu za slanje, prijem, upravljanje i čuvanje elektronskih faktura pravnih lica i preduzetnika“.
ZA BEOGRAD
Krajem januara ove godine delegacija crnogorskog Ministarstva finansija, na čelu sa ministrom Damjanovićem, boravila je u posjeti Ministarstvu finansija Republike Srbije, kada su njihovi predstavnici, kako piše u informaciji koju je Vlada usvojila u utorak, „izrazili spremnost da, između ostalog, izađu u susret Ministarstvu finansija Crne Gore u cilju implementacije sistema elektronskih faktura u crnogorski fiskalni sistem“.
Nakon toga, Ministarstvo finansija Crne Gore je 11. aprila tim povodom uputilo dopis Ministarstvu finansija Srbije, čime je formalizovana saradnja na tom planu, a dvije sedmice kasnije iz Beograda je stigao dopis kojim se obavještava da je kompanija Asseco See d.o.o, ovlašćeni isporučilac i distributer licenciranog softvera, obezbijedila saglasnost proizvođаča softverskog rješenja za proširenje važenja licence na teritoriju Crne Gore, bez naknade, na period od tri godine.
Vlada Crne Gore je potom na sjednici od 1. juna 2023. godine razmotrila i usvojila informaciju o namjeri uvođenja sistema elektronskih faktura u okviru crnogorskog fiskalnog sistema, da bi na sjednici 5. septembra i donijela konačnu odluku o prihvatanju „donacije“.
Ono što je Pobjedinim sagovornicima sa dugogodišnjim iskustvom u javnoj upravi privuklo pažnju u informaciji koju je Vlada usvojila je i činjenica da je, istovremeno uz ovlašćenje Damjanoviću da sa Malim potpiše ugovor o donaciji licence za softver, Ministarstvo finansija zaduženo da, nakon potpisivanja ugovora, formira radnu grupu za pripremu prijedloga zakona o elektronskoj fakturi i preduzme ostale neophodne aktivnosti za implementaciju sistema elektronskih faktura.
Prema ocjeni naših sagovornika iz sektora javne uprave, ali i iz crnogorske industrije informacionih tehnologija (IT), ovaj potez praktično znači da se bez zakonskog osnova i tenderske procedure, na mala vrata, na tržište Crne Gore uvodi inostrana kompanija u veoma vrijedan posao.
ZAGRLJAJ ANAKONDE
Iako se u informaciji Vlade navodi da je riječ o donaciji licence, to je suštinski samo put da se kompaniji Asseco See d.o.o. iz Beograda, bez tržišne utakmice, omoguće unosni poslovi implementacije, integracije, održavanja i ažuriranja sistema, čime se stvara nelojalna konkurencija, ali i slabi domaći IT sektor koji je privredna grana sa najvećim potencijalom rasta u crnogorskoj ekonomiji.
Da je riječ o danajskom daru iz Beograda, govori i klauzula iz Nacrta ugovora u kojoj se, osim toga da „Vlada Crne Gore sa zahvalnošću prihvata predmet ustupanja“ istovremeno obavezuje i da obezbijedi sve tehničko-tehnološke, ali i „finansijske resurse neophodne za dalju implementaciju sistema na teritoriji Crne Gore“.
Poznavaoci načina na koji funkcioniše multinacionalna kompanija Asseco See, i njena beogradska podružnica, nazivaju ga „zagrljajem anakonde“, jer kada jednom implementirate njihova IT rješenja postajete zavisni o njihovim veoma skupim dodatnim uslugama.
Jedan od slikovitih primjera „zagrljaja anakonde“ je situacija kada je Asseco, čiji je direktor tada bio brat srpske premijerke Igor Brnabić, zbog programa podrške privredi koji je usvojila Vlada Srbije, za usklađivanje softvera sa funkcionalnostima elektronske pisarnice naplatio preko 190 hiljada eura.
BEZBJEDNOSNI RIZICI
No, ni tu nije kraj liste potencijalnih problema ukoliko se namjera vlada Dritana Abazovića i Ane Brnabić realizuje kroz „velikodušnu“ saglasnost kompanije Asseco See koju je dala Ministarstvu finansija Republike Srbije za proširenje važenja licence na teritoriju Crne Gore na period od tri godine, a koju će nam država Srbija, bez naknade, ustupiti.
Suština ovakvog centralizovanog softverskog rješenja je da na jednom mjestu budu dostupni apsolutno svi podaci o trgovini u Crnoj Gori, što predstavlja i bezbjednosni izazov jer je Uprava prihoda dio kritične infrastrukture.
Ono što predstavlja potencijalnu opasnost je da bi, ukoliko bi kroz svjesno implementiran maliciozni kod druga država imala pristup svim izlaznim i ulaznim fakturama crnogorskih privrednih društava, u svakom
trenutku mogla uticati na našu ekonomiju uz pomoć insajderskih informacija o obimu i tipu prodaje/kupovine određene vrste robe, tvrde sagovornici Pobjede.
U tom smislu, posebno je interesantan član Nacrta ugovora u kojem se navodi da se za potrebe vođenja eventualnog spora, Vlada Crne Gore odriče prava na pozivanje na jurisdikcioni imunitet, te da strane potpisnice ugovaraju, kao isključivo mjerodavno, pravo (zakonodavstvo) Republike Srbije, te stvarnu i mjesnu nadležnost suda u Republici Srbiji, u slučaju da eventualna sporna pitanja koja mogu proizići iz tog ugovora ne budu riješena „ugovorno, međusobnim konsultacijama i dogovorima“.
Upravo ova klauzula i budi sumnju u potencijalne bezbjednosne rizike, jer iako svako softversko rješenje može imati „rupu“, ukoliko bi crnogorske kompanije na tenderu dobile ovakav posao, podlijegale bi i zakonodavstvu Crne Gore.
Ovoga su itekako bili svjesni u Ministarstvu finansija Srbije, pa su kada su raspisivali tender za ovo softversko rješenje 2019. godine, kao obavezan uslov za učešće u postupku javne nabavke zahtijevali da pravno lice mora biti registrovano u Srbiji.
Kompanija Asseco See d.o.o. iz Beograda dobila je tada na tenderu posao nabavke centralizovane platforme za slanje, prijem, upravljanje i čuvanje elektronskih faktura pravnih lica i preduzetnika, u konrurenciji sa kompanijom Informatika AD Beograd, „težak“ oko 2,8 miliona eura.
KOMPANIJA
Ono što dodatno govori o potencijalno štetnom poslu je činjenica da je brat srpske premijerke bio jedan od direktora beogradskog ogranka kompanije Asseco od 2016. do pred kraj 2020. godine kada se pod pritiskom javnosti, zbog objelodanjivanja brojnih afera u srpskim medijima, povukao sa te pozicije, ali i, sudeći prema njegovom profilu na Linkedinu, ostao u bordu kompanije.
Prema pisanju beogradskih medija od prije nekoliko godina, premijerkin brat je kao mlad prodavac započeo karijeru u firmi Pexim koju su formirali on, kao manjinski partner, i osnivač Mihail Petreski.
Većinsko vlasništvo Pexima, oko 60 odsto, su kasnije prodali poljskom Assecu. Igor Brnabić na mjesto direktora ogranka za Srbiju dolazi 2016. – godine kada je njegova sestra izabrana za ministarku za lokalnu samoupravu.
Za njegovo ime godinama unazad vezivale su se mnoge afere, u kojima je, kako su mediji navodili, po slovu zakona, ali potpomognut porodičnim vezama, na račun budžeta Republike Srbije ostvario enormnu korist, mjerenu desetinama milionskih ugovora. Potpredsjednica Stranke slobode i pravde Marinika Tepić optužila je u septembru 2020. godine brata premijerke Srbije da je preko kompanije Asseco samo iz Elektroprivrede Srbije isisao oko 20 miliona eura.
Samo u 2019. godini multinacionalna kompanija Asseco prihodovala je 881 milion poljskih zlota, od čega 250 miliona iz Srbije (preko 55 miliona eura), odnosno više od četvrtine godišnje zarade ove firme koja, prema podacima sa njihovog sajta, posluje u preko 20 država svijeta.
