Nije isto dovesti asfalt do jezera u Švajcarskoj ili u Crnoj Gori, tj. u uređenom i neuređenom sistemu, upozorava Vuk Iković iz Preokreta povodom polemike u javnosti koju je izazvalo asfaltiranje puta tik uz obalu Kapetanovog jezera na Lukavici.
Kako kaže, put je dio osnovne infrastrukture i trebaju nam putevi do katuna.
– Najvredniji su oni katuni koji imaju svoju vodu, zato je i najviše koliba bilo baš na takvim katunima, ali nikada u blizini jezera – podsjeća Iković za Pobjedu na činjenicu da su preci znali da čuvaju resurs od kojeg žive.
Prethodnih dana oprečni stavovi prate asfaltiranje puta do katuna na Lukavici, ne zbog samih katuna, koliko zbog činjenice da dionica puta prolazi samom ivicom jezera i nije ni ambijentalno niti strateški uklopljena u prepoznatljivi pejzaž. Ekolozi se pribojavaju da će bitumenom prekriven ranije probijeni put sada postati utabana staza za dalju nekontrolisanu gradnju kojom je već devastiran ovaj kraj, dok lokalne vlasti i političari poentiraju da su olakšali stočarima tog kraja život i izdizanje. Svaka kritika doživljava se kao oponiranje interesima mještana.
Linija manjeg otpora
Prema Ikovićevim riječima, put do planinskog jezera povećava broj posjeta, broj parkiranih vozila, količinu otpada, buku i količinu ulja i izduvnih gasova od vozila koji se usljed kiše spiraju u jezero, a često je to i početak urbanizacije jezera.
- Prostor oko jezera je vodopropustan, pa otpadne vode završavaju u jezero jer septičke jame najčešće nijesu vodonepropusne. Sve ovo smanjuje kiseonik u jezeru, povećava temperaturu vode i širenje biljaka, a time se ubrzava zarastanje jezera, pretvaranje u baru i još mnogo toga, npr. jezero gubi svoje originalne boje – kaže sagovornik.
On ističe da zbog prevencije ovih štetnih uticaja, često pored planinskih jezera na Alpima nije dozvoljeno parkiranje vozila dok je, kako kaže, u Crnoj Gori usred Nacionalnog parka „Biogradska gora“ pored samog jezera parking. Sve što je trebalo uraditi, prema Ikoviću, je organizovati autobuski prevoz od ulaza u nacionalni park do jezera.
– U jednoj uređenoj državi poput Švajcarske, bilo gdje pa i oko planinskih jezera, prošao asfalt ili ne, neće doći do bilo kakve gradnje koja može napraviti štetu jezeru. Kod nas ne postoji sistem kontrole, i pojedinci su često motivisani funkcionerima koji žive po modelu - da završim ja prvo moj posao. Tako pojedinci izgrade objekat u jako osjetljivom dijelu prirode, a nakon toga uđu u proces legalizacije. Institucija ide linijom manjeg otpora i legalizuje objekat. Ovo izaziva revolt kod ljudi koji godinama koriste jezero i onda se pokreće talas gradnje na osjetljivim mjestima prirode – upozorava Iković.
On podsjeća da oko naših planinskih jezera nije bilo gradnje stotinama godina.
-Naši preci su bili svjesni da đubrivo i mokraća od stoke škode jezeru, a onda i stoci i njima. Zato su kolibe i torovi postavljani na pristojnoj udaljenosti od potoka i jezera radi zdravstvene bezbjednosti – kaže Iković.
Sagovornik ističe da 172 naučne publikacije objavljene od 1970. do 2020. godine potvrđuju da putevi izazivaju stres malim planinskim jezerima. Taj stres se, navodi on, ogleda u zagađenju jezera, pojavi stranih vrsta životinja u jezeru, kao što su alge i rakovi, zbog kojih nestaju prirodne vrste, voda postaje nepitka, a životinje koje koriste jezero stradaju na tom putu.
- U jednom istraživanju korisnika alpskih jezera, 40 odsto ispitanika ima stav da izbjegavaju jezera oko kojih su stambeni i ugostiteljski objekti i gdje je prisutan veliki broj turista, dok 12 odsto posjetilaca izbjegava jezera oko kojih postoje ceste i žičare. Zato su originalna, neuprljana planinska jezera sa svojim katunima velika šansa razvoja katuna, sela i ekoturizma u Crnoj Gori. U ovom pomenutom istraživanju, koje su sproveli profesori sa Univerziteta u Insbruku, 52 odsto ispitanika žele planinariti do jezera duže od četiri sata, dok ostali žele stići do jezera za kraće vrijeme. Interesantno je da najviše korisnika posjećuje planinska jezera zbog posmatranja prirode, a najmanje zbog roštilja, pecanja i vožnje čamca – kaže Iković.
Koja je ciljna grupa
Prema njegovim riječima, zato kada se radi jedan put do jezera treba da znamo kako želimo koristiti to jezero i ko je ciljna grupa kojoj ga želimo plasirati.
– U slučaju Kapetanovog jezera očigledno je da se radi o promociji političara i to novcem građana, a ne o stvaranju nove vrijednosti. Da nije
tako, funkcioneri Opštine Nikšić bi se bar konsultovali sa kolegama Opštine Kolašin na čijoj je teritoriji Kapetanovo jezero. Da ne govorimo o tome da put treba biti urađen tako da traje, tj. da je održiv, okolne vode treba usmjeriti tako da ne oštete put i tako da ne dođe po poremećaja vodnog režima jezera i potoka Lukavice, plus uklopiti put u pejzaž Lukavice. Zato se put pažljivo dizajnira uz konsultaciju više stručnjaka – napominje sagovornik.
Naglašava da put treba biti dio strategije razvoja planine i katuna, a ne infrastruktura koje će uzrokovati propadanje jezera jer nije jezero tu samo da bi neko izašao do njega jedan vikend već da bi trajalo i služilo nam vjekovima.
-Planinska jezera su mjesta za odmor, rekreaciju, liječenje, obrazovanje, kulturno nasljeđe, mjesto za promociju zajednice i jednog grada. Zato treba mudro dizajnirati sve što može uticati na naše gorske oči jer su one jedan od najosjetjivijih djelova naše prirode – zaključuje Iković.
