Bio je to, naravno, dio velike jugoslovenke kinematografije – a već duže je u pitanju film koji nosi epitet jednog od legendarnih. Naravno, riječ je o ostvarenju Radomira Šaranovića „Trinaesti jul“.
Film snimljen u produkciji nekadašnjeg Zeta filma i RTV Titograd bio je to dotad najveći poduhvat u istoriji crnogorske kinematografije. Pritom, do ovog dana to ostaje i najskuplji crnogorski film svih vremena.
Rad na scenariju trajao je gotovo tri godine, a u tome su, uz Šaranovića, učestvovali i Ratko Đurović, Borislav Pekić, Milo Đukanović, Mirko Kovač, Puniša Perović i Vukašin Mićunović. Zanimljivo je i to da je Šaranoviću u režiji asistirao Emir Kusturica.
Snimanje, dugo tri mjeseca, počelo u ljeto 1981. Pošto je postprodukcija završena, vlasti su odlučile da upravo „Trinaesti jul“ bude naš predstavnik na eminentnom festivalu u Karlovim Varima.
Premijera u Čehoslovačkoj upriličena je 13. jula. I naročito je zanimljivo što je početak projekcije naknadno pomjeren za kasni večernji termin, i to – zbog finala Svjetskog prvenstva između Italije i Zapadne Njemačke.
Projekcija je tako okončana nakon ponoći, a u punom gledalištu na kraju je uslijedio višeminutni aplauz.
Premijera u Titogradu upriličena je upravo 13. jula, na Dan ustanka, a pored toga, film je prikazan i na festivalima u Puli i u Čikagu.
Zanimljivo je i da je u julu 1982. posebna projekcija filma upriličena kod spomenika na Lazinama kod Danilovgrada.
Prava za bioskopsko prikazivanje, kako je to u knjigi „Crnogorska kinematografija i filmovi o Crnoj Gori“ zapisao Gojko Kastratović, otkupilo je osam evropskih i azijskih država.
Teško je nabrojati sva izuzetna glumačka imena koja su bila u postavi, ali pokušajmo – Miki Manojlović, Rade Šerbedžija, Petar Božović, Bata Živojinović, Petar Banićević, Veljko Mandić, Bata Stojković, Miša Janketić, Pavle Vujisić, Ljiljana Kontić, Ljiljana Dragutinović, Voja Brajović, Dušica Žegarac, Josif Tatić, Boro Stjepanović, Faruk Begoli, Sonja Jauković, Slobodan Aligrudić, Aleksandar Berček, Bato Dedivanović, Boro Begović, Mima Karadžić, Drago Malović, Marko Baćović i tada mladi Žarko Laušević.
Ne treba izostaviti ni to da je muziku, koja gotovo da je bila posebna cjelina, radio Borislav Tamindžić, a da je Marjan Meglič u Puli dobio Zlatnu arenu za ton.
