Jedna od najznačajnijih političkih fotografija novijeg vremena snimljena je tokom samita G7 u Kanadi 2018. Nagnuta naprijed preko uskog stola, raširenih ruku, namrštenog lica Angela Merkel suočava se sa Donaldom Trampom, koji sjedi skrštenih ruku, odbijajući da s njom uspostavi kontakt očima sa njom. S jedne strane Emanuel Makron, a sa druge japanski premijer Šinzo Abe stoje pored njemačke kancelarke dok ona ljutito gleda na američkog predsjednika.
Dok se gospođa Merkel sprema da se povuče sa mjesta kancelarke nakon izbora u Njemačkoj sljedeće nedjelje, nakon 16 godina, slika sumira njenu nedavnu ulogu bedema liberalnih vrijednosti u turbulentnim vremenima.
Usred oživljenog nacionalizma i duboke političke polarizacije na Zapadu, najdugovječnija i najuticajnija evropska liderka 21. vijeka bila je vitalni nosilac standarda za sporazumno vođenje politike zasnovane na pravilima na svjetskoj sceni.
Na domaćem planu, merkelizam je postao sinonim za ekumensku i upravljačku politiku centra
Političke vrline koje je otjelotvorila tokom svoje duge vladavine – strpljenje, tolerancija, nedostatak strogosti i odbojnost prema upečatljivosti – došle su na svoje, jer se ratovi kultura šire na sve strane. Njena čuvena odluka da njemačke granice budu otvorene za sirijske izbjeglice 2015. pokazala je velikodušnost i saosjećanje kojima treba da teže sve zapadne demokratije.
Ali, osim preokreta posljednjih godina, cjelokupno nasljeđe prve njemačke kancelarke je složenije i zagonetnije. Na domaćem planu, merkelizam je postao sinonim za ekumensku i upravljačku politiku centra. Globalna finansijska kriza je ublažila neoliberalne ekonomske instinkte gospođe Merkel, a tokom 12 od 16 godina koliko je bila kancelarka vodila je „veliku koaliciju“ demohrišćansko-socijaldemokratskih stranaka.
Ovo je omelo pokušaje njenih protivnika lijevog centra da se predstave kao posebna alternativa i omogućilo joj da ubere političke poene za uspješne poteze, poput novog obračuna minimalne zarade, što je bio uslov SPD za ulazak u koaliciju 2013.
Iako je bilo teško utvrditi politička ubjeđenja gospođe Merkel, izvjesna nejasnoća, fleksibilnost i proračunata blagodat postala su tajna njenog uspjeha. Četiri pobjede na saveznim izborima svjedočile su o efikasnosti inherentno opreznog pristupa. Međutim, to nije doprlo do siromašnijeg istoka, gdje su desničarski nacionalisti AfD-a uživali značajan uspjeh usred sve većeg razočaranja.
Namjerno skromni stil donio je uspjeh u mnogim krizama koje su se našle na putu gospođe Merkel. Ali neki izazovi mogli su da budu korisniji od mašte i strateških ambicija. U Evropi su njene vještine stvaranja konsenzusa uglavnom bile ogromna prednost, posebno u obezbjeđivanju fiskalne solidarnosti između država članica Evropske unije tokom pandemije Covid-19.
Namjerno skromni stil donio je uspjeh u mnogim krizama koje su se našle na putu gospođe Merkel
Ali kaznena mjera štednje nametnuta južnoevropskim državama tokom evropske dužničke krize početkom 2010-ih, na čemu su insistirale gospođa Merkel i njen tadašnji ministar finansija, Volfgang Šojble, bila je duboko pogrešno vođena i antidemokratska i nije uspjela da otkloni stvarne nedostatke u ekonomskoj arhitektura eurozone. Reakcija je pomogla u pokretanju ere političkih turbulencija i populističkih pobuna i vratila nacionalizam u modu.
Nedavno su protivnici zelene stranke gospođe Merkel bili u pravu kada su kritikovali sporost u okončanju zavisnosti zemlje od uglja i nedostatak finansijske moći da bi se omogućila poštena zelena tranzicija. U odnosu na Kinu, čiji je apetit za njemačkim izvozom potkrijepio njen ekonomski model, ona je vodila politiku profitabilnog smiještanja, koja nije djelovala kao da je u skladu sa geopolitičkom promjenom.
Ipak, status gospođe Merkel kao jednog od najstrašnijih, najvještijih i najsigurnijih političkih lidera modernog doba ne dovodi se u pitanje. Nijedan drugi lider 21. vijeka joj se ne približava.
Otkad je radila kao kvantni fizičar u bivšoj Istočnoj Njemačkoj, bila je veliki obožavalac istorijskih knjiga. Tokom dugog mandata koji je poboljšao samo Oto fon Bizmark, imala priliku da oblikuje svoje vrijeme više nego što je to činila. Ali njeno ohrabrujuće stabilno i konstruktivno prisustvo u politici Zapada će jako nedostajati.
