Ni Agencija za investicije (AZI) koja sprovodi program ekonomskog državljanstva, ni Ministarstvo ekonomskog razvoja i turizma (MERT) nadležno za taj program, nemaju objedinjenu bazu podataka o realizovanim ulaganjima niti evidenciju finansijskog uticaja samog programa.
Ovo je utvrdila Državna revizorska institucija (DRI) u kontroli finansija i pravilnosti poslovanja AZI, dajući duplo negativno mišljenje za 2021. godinu. Direktor AZI je do polovine oktobra 2021. godine bio Dejan Medojević, kada ga je zamijenio Mladen Grgić. Krajem jula te godine Vlada je promijenila Savjet, pa je za predsjednika izabrala Janka Odovića, a za članove Ivanu Malović, Draganu Jović, Milenu Žižić i Gorana Čabarkapu.
Za ovakvo mišljenje bila je odlučujuća razlika od 3,5 miliona eura u podacima o prihodu od tog projekta. Naime, u glavnoj knjizi trezora Ministarstva finansija se navodi da je od tog projekta prihodovano 20,4 miliona eura, dok je u elektronskoj evidenciji AZI 23,95 miliona. Revizori su na osnovu dokumentacije za 95 lica koja su stekla državljanstvo u 2021. godini, utvrdili da je investitorima uplaćeno 26,15 miliona, dok je u softveru AZI prikazano 24 miliona, odnosno 2,1 milion manje. Na računu AZI od realizacije programa bilo je 9,5 miliona, dok je u softveru iskazano 8,6 miliona, 900.000 eura manje od iznosa utvrđenog revizijom. Revizori nijesu mogli tačno utvrditi koliko je od ukupno prihodovanih 37,6 miliona eura od početka uvođenja ovog programa 2019, uplaćeno investitorima, jer softver nije prikazivao pouzdane podatke o isplatama sa eskrou računa namijenjenih njima.
DRI ukazuje da je na uzorku od pet razvojnih projekata, na osnovu kojih stranci apliciraju za crnogorsko državljanstvo, u jednom utvrdila da MERT nije provjerilo nalaz nezavisnog kontrolora projekta kojeg angažuju investitori, a o čemu je dužno izvijestiti Vladu. Zato su revizori ukazali MERT da vodi računa da ovu obavezu ispunjava bez izuzetka dodajući da su pojedini projekti realizovani u nekim od najrazvijenijih opština. Zato je u reviziji ukazano da za realizaciju programa od značaja opredjeljuju razvojne projekte u skladu sa stepenom razvijenosti opština kako bi se obezbijedio ravnomjereniji regionalni razvoj.
Prema podacima AZI iz 2021. godine, na listi je bilo 17 razvojnih projekata, od kojih je za investicije uplaćeno 33,4 miliona eura, dok se na eskrou računima nalazilo 160 miliona. Prema posljednjim podacima iz novembra prošle godine, ukupno stanje na ovom računu je 197,6 miliona, od čega je 139,4 miliona predviđeno investitorima razvojnih projekata, 46,9 miliona su donacije za manje razvijena područja, a 11,3 miliona su donacije za razvoj inovacione politike. Procedura predviđa da aplikant otvara eskrou račun na koji polaže sredstva do ispunjenja uslova za sticanje ekonomskog državljanstva. Nakon što institucije utvrde da su uslovi za prijem aplikanta i njegove porodice u državljanstvo ispunjeni, dužan je da sa tog računa prenese sredstva u fond za razvoj manje razvijenih opština i investitoru koji realizuje projekat.
Neusklađenost poslovanja sa više propisa iz oblasti obaveza iz rada, poreza i doprinosa, unutrašnjih kontrola, javnih nabavki, imovine i njenog popisa, rezultiralo je negativnim mišljenjem i na pravilnost poslovanja. AZI i Ministarstvo za mjesec moraju da pošalju plan aktivnosti za realizaciju 16 preporuka, a za pola godine izvijesti DRI o postignutim rezultatima. Zbog duplog negativnog mišljenja, nalaz će, osim VDT-u, biti dostavljen i Ministarstvu finansija, skupštinskom odboru za ekonomiju, zaštitniku imovinsko-pravnih interesa te Nacionalnom savjetu za borbu protiv korupcije.
AZI je 2021. godine potrošila pola miliona eura, od čega 405 hiljada, odnosno 82 odsto na bruto plate. Imaju sistematizovano 50 radnih mjesta, a na kraju 2021. godine bilo ih je stalno zaposleno 30 ljudi.
Izjašnjenje AZI
Izjašnjavajući se na preliminarni nalaz DRI-ja, iz AZI-ja su naveli da softver za evidenciju ekonomskih državljanstava nije knjigovodstveni, te da je od odstupanja od 3,5 miliona eura rezultat odluke da će program trajati do kraja 2021. godine. Zbog toga je, kako navode, najveći broj zahtjeva bio predat u decembru, a softver je po automatizmu obračunao predviđene troškove u skladu sa brojem članova porodica koje su aplicirale.
"Odstupanje je nastalo jer određeni broj aplikanata u trenutku predaje zahtjeva nije uplatio administrativne takse za sebe i članove porodica, imajući u vidu da je vremenski period koji su imali na raspolaganju pred kraj programa bio kratak i da su to namjeravali uraditi tokom obrade aplikacije, što je i bio slučaj. Razlika u navedenom iznosu je kasnije uplaćena na centralni račun državnog trezora i evidentirana kroz naknade izvještaje", stoji u izjašnjenju Mladena Grgića.
