Stvari bi trebalo da budu jednostavne, bar u teoriji: vanjska je politika izraz unutrašnje.
U crnogorskom slučaju, onom kojem svjedočimo od kraja avgusta prošle godine, ta prosto ,,pravilo“ dobija nove izuzetke. Odnosno - daje nam razloga da ga malo pažljivije razmotrimo.
Elem: septembarska zajednička izjava predstavnika nove parlamentarne većine, iako, po svemu sudeći, diktirana sa jedne ili više relevantnih evropskih adresa (da izbjegnemo uobičajena tumačenja: hvala im na tome, s tačke gledišta i u ime evropske i građanske Crne Gore), uspostavila je jednu vidljivu, ali rijetko pominjanu anomaliju u tom simplifikovanom poretku stvari kojim je započet ovaj tekst.
ANOMALIJA POLITIKE ,,POBJEDNIKA“
Naime, u opštem oduševljenju zbog ,,oslobođenja“, ,,prve demokratske vlade“ i sličnih iskaza trijumfalizma, sve tobože u ime ,,naroda“, potpisnici tog lijepog i korisnog diktata su prenebregli činjenicu da je njihov juriš i politička ,,revolucija“ diskontinuiteta i istorijski nove i originalne vladavine, zasnovana na kontinuitetu sa najboljim dijelom politike onih političkih struktura i činilaca - i kolektivnih i pojedinačnih - koju su, konačno, i uz presudnu pomoć srpske crkve, uspjeli da pobijede sa 41:40.
Upravo tako: raskid sa politikom čiji najbolji dio slijedite u svim glavnim tačkama trojnog sporazuma nove vlasti! Formalno i zvanično, naravno, ali je u politici, da i to ne zaboravimo, bitno i ono što je javno i ono što je formalno.
Pretpostavićemo da su potpisnici te izjave bili svjesni da potvrđuju kako će, kada je riječ o vanjskoj politici, slijediti najbolje politike one vlasti za koju nemaju baš niti jednu pozitivnu riječ. Odnosno: potpisali su taj papir-sporazum vjerujući da će biti prilike i mogućnosti da se ta pitanja privremeno stave pod tepih, a da će se već naći načina, kada se učvrsti vlast, da se sve te obaveze, jedna po jedna, marginalizuju, obesmisle i napuste - uz malu pomoć inostranih prijatelja. Onih kojima EU i, posebno, NATO - nijesu na listi prijateljskih adresa.
Slika i primjera za ovu situaciju ima napretek, a ođe ćemo pomenuti onu priliku koja je, neizbježno i logično, mnogima najmanje prijatna za pominjanje. Sjećamo se svi govora aktuelnog premijera, ali i iskaza njegovih bvših/sadašnjih političkih istomišljenika, kod spomenika nedužnim i slučajnim žrtvama NATO intervencije, u Murinu - mada tamo piše jedna druga riječ - prije nego što i on i nova ministrica odbrane u Briselu ponove saveznicima u Alijansi ono što se očekuje da kažu ovlašćeni predstavnici Vlade.
Na Zapadu se to zove „lip service“ - kada govorite ono što se od vas očekuje da kažete, a vi to nikako ne mislite, niti u to vjerujete. Nešto kao ,,izmijevanje zuba“, u našim krajevima.
Ta temeljna kontradikcija i očigledna nelogičnost dugo nije smetala, bar ne na javnoj ravni, novoj Vladi i njenom resoru koji bi trebalo da se bavi diplomatijom. Papir trpi sve, pa iskazi privrženosti strateškoj evro-atlantskoj orijentaciji naše zemlje, potvrda i podrška politici prema regionu i prema susjedima, uključujući, za novu vlast posebno bolno, priznanje Kosova i prihvatanje zajedničke evropske politike prema Ruskoj Federaciji, mogla je, u većini prilika, da prođe ,,ispod radara“, čak i kod onih koji su bili protiv crnogorskog članstva u NATO, ili su imali bitnija posla kada se o tome glasalo.
Crnogorska se diplomatija, još i prije smjena ambasadora i nedostojnih radnji i hajke koja je pratila taj postupak, pretvorila u gotovo automatizovano izgovaranje fraza, u repetitivne iskaze privrženosti vrijednostima, standardima i ciljevima kojima je svakodnevno djelovanje i odluke onih koji izgovaraju te mantre, unutar MVP i u samoj Vladi, oduzelo i ono malo smisla koje su, možda, imale. Tema za jednokratnu upotrebu i aktivnosti koja ostavljaju trajne negativne posljedice.
Jednačina je, dakle, jednostavna: što duže bude trajala aktuelna Vlada, posljedice za našu diplomatiju će biti sve teže i kompleksnije.
SAOPŠTENJA SA ,,BUMERANG EFEKTOM“
Pomenuti privid usaglašenosti onoga što nova Vlada (ne)radi na unutrašnjem planu i preuzetih pozicija i obaveza na nivou vanjske politike nije mogao dugo trajati. Region kojem pripadamo je, nažalost, opterećen mnogim novim problemima i pogoršanim situacijama, uglavnom sa starim uzrocima i naslijeđenim opterećenjima.
Crnogorski izuzetak postoji i u ovom smislu, ali ga sada ne možemo razglabati. U suštini: kod nas je pokvareno i ono što je ranije bilo najbolje, kao i ono što je bilo dobro, pa i ono što je bilo podnošljivo.
U tom vrtlogu i zbrci, nova crnogorska vlast se neumitno suočila sa sopstvenim likom u zrcalu, da iskoristimo riječ iz Njegoševog stiha, i sa adresom koja je i njoj - novoj Vladi u Crnoj Gori, ali i ukupnoj javnosti, ne samo kod nas i na Zapadnom Balkanu - takođe pokazala svoje pravo lice.
Rašomonijada u vezi tzv. Temeljnog ugovora, noćni let aktuelnog crnogorskog premijera za Beograd, u sjedište SPC, i sve ono što je tome slijedilo, izazvali su zvaničnu i nezvaničnu Srbiju i njihove saveznike na svim adresama, pa i na lokalnim, crnogorskim, da reaguju bez milosti i bez ukrivanja.
Tako su, ne samo u postojećem vođstvu MVP, već i na svim nivoima koalicione vlasti, spoznali gorku istinu kako se ponaša onaj od kojeg zavisite - direktno i posredno - kada se na bilo koji način poremeti očekivani tok stvari i pretpostavljena, odnosno očekivana subordinacija.
Uslijedila su dva nemušta i izvinjavajuće-samooptužujuća saopštenja Ministarstva vanjskih poslova. U njima je, bar u prvom, više pažnje bilo posvećeno pokušaju odbrane lika i djela premijera Krivokapića, zbog njegovih zgoda i nezgoda u komunikaciji sa novim prvosveštenikom SPC, ali i sa sopstvenim političkim partnerima. Tek na kraju, i stidljivo, diplomate novog MVP pominju brutalno miješanje u crnogorske unutrašnje stvari od strane srpskog predsjednika Vučića, čija je najnovija zemjena teza vezana za poređenje položaja ,,srpskog naroda“ u Crnoj Gori sa pripadnicima albanske zajednice u Sjevernoj Makedoniji i, još gore i opasnije, svojatanje crnogorskih građana srpske nacionalne denominacije kao srpskih podanika, o kojima g. Vučić intenzivno brine.
Odgovor iz Beograda je bio nemilosrdan. Ne po argumentaciji i snazi rezona i logike, već po prostoj činjenici da su srpske diplomate prepoznale suštinsku slabost i manjkavost zvanične crnogorske pozicije. Drama je opet pokazala svoje farsično lice: oni koji su ostvarili tijesnu pobjedu na krilima velikosrpskog nacionalizma, obilato pomognuti (vođeni, čak!) od strane srpske crkve i srpske države, sa političkim i ideološkim narativom koji se bazira na ,,ugroženosti svega srpskog“ u našoj zemlji, dobili su nalog da reaguju na pljuske iz bratskog Beograda.
Situacija je postala još otužnija u ponovljenom pokušaju: provala bijesa iz zvanične Srbije, ali i sa svih dirigovanih medijskih i drugih instanci, povodom usvajanja Rezolucije o Srebrenici u crnogorskom parlamentu, pa sve uz glasove opozicionih stranaka, uz dugo razvlačenu i odlaganu smjenu g. Leposavića, nagnala je crnogorsko MVP da opet piše Beogradu.
Teško je izvlačiti citate iz konteksta tog slabašnog teksta, čiji stil ne dopire do nivoa ozbiljne kritike, a čija će sadržina ostati u analima crnogorske diplomatije (nažalost, ne kao jedini uradak tog tipa - jer su prazni ili šupljikavi kominikei bili prisutni i u mandatu MVP prethodne Vlade - naročito kada je adresat bila Srbija), ali će, sigurni smo, to biti jedina i definitivna korist tog sočinjenija. Buduće crnogorske diplomate treba da uče i na greškama svojih prethodnika.
Ne treba posebno napominjati - unison i orkestriran odgovor iz glavnog grada Srbije je otklonio svaku sumnju, ako je i bilo, o čemu se radi na relaciji zvaničnog Beograda i sadašnje zvanične Podgorice.
Srpskim diplomatama i zvaničnicima se može mnogo toga (i s pravom) prigovoriti, ali u njihovu sposobnost da prepoznaju slabe tačke partnera ne treba sumnjati.
Otežavajuća okolnost za aktuelno vođstvo MVP CG i za autore njihovih saopštenja (koje je čak i g. Dačić prepoznao!) je vezano za kontradikciju koju smo na početku pomenuli: jedno je proklamovana politika, a sasvim drugo suština politike i vrijednosnog i ideološkog sistema kojem pripadate. Zato su odgovori iz Beograda ostali bez replike.
Što reći - kada vjerujete u isto? A teško je javno zamoliti javno ,,najbliže“, ,,najvažnije“, ,,najprijateljskije“ susjede da iskažu zrnce milosti. Ta milost traži poslušnost - ne načelnu, pretpostavljenu i podrazumijevajuću - već jasnu, javnu, bespogovornu i definitivnu.
Tako je to kada nemate samostalnu politiku. Onda nemate ni samostalnu diplomatiju. Lekcija za građane Crne Gore, ophrvane brojnim i narastajućim problemima, posredno vezanim za upravo ove teme i relacije, bi mogla biti korisna. Nema ravnopravnosti, niti je može biti, ako jedan partner/susjed/prijatelj očekuje poslušnost, uvijek i stalno.
Lekcija za nove crnogorske vlasti je istovjetna. Da li im je dovoljno jasna - drugo je pitanje.
DIPLOMATIJA NA ČEKANJU
Pomenute teme i dileme nas navode na zaključak koji, u svojoj jednostavnosti, ne treba nikoga da uvrijedi, već da upozori. Nadamo se da je takva recepcija moguća, čak i na pomenutim crnogorskim diplomatskim i političkim adresama.
Aktuelna crnogorska diplomatija je antiteza vanjske politike jedne nezavisne i samostalne države. Naravno, ovaj iskaz uzima u obzir kompleksnost crnogorske državne pozicije - i prije promjena od 30. avgusta - kao i kontekst u kojem se stvari razvijaju, i u Crnoj Gori i u njenom okruženju, ali i na udaljenim, ali važnim adresama, od Vašingtona, do Brisela, Pariza i Berlina. Nema nezavisne diplomatije u ,,bezvazdušnom prostoru“ van granica zemlje o kojoj se radi, ali niti u ispražnjenoj i ugroženoj socijalnoj, ekonomskoj i političkoj stvarnosti u samoj Crnoj Gori.
Autentična evro-atlantska i dobrosusjedska vanjska politika ne može biti zasnovana na urušavanju građanskih i demokratskih vrijednosti, na potiranju najbolje tradicije crnogorskog društva, na unižavanju i ponižavanju multikulturalnosti i zajedničkog života u našoj zemlji. Posebno ne - na opštem napadu na crnogorsko kulturno i nacionalno biće, identitet i integritet crnogorskog naroda.
Ako je o tome postojalo sumnje, ne samo u Crnoj Gori i u regionu, nego i na pomenutum evro-atlantskim adresama, posljednja dešavanja zorno ukazuju da se to ne može i ne smije ignorisati.
Sadašnje diplomate i političari na visokim pozicijama mogu sricati unaprijed pripremljene iskaze i fraze evropskog i atlantskog mirisa, ali će ih sadržina i posljedice njihovog činjenja i nečinjenja svakog dana, sve jasnije i jače, podsjećati da diplomatija koja se svodi na ritual i prazne izjave postaje sopstvena suprotnost. Non-diplomatija, dakle, da ostanemo u okvirima pominjanih ,,non-pejpera“ - dokumenata koji to nijesu.
Non-diplomatija, tj. diplomatija koja to nije.
Loše za Crnu Goru i za sve nas. Uključujući one koji su promoteri i izvođači te neslavne rabote.
