Spomenik Pavlu Đurišiću, ozloglašenom ratnom zločincu i vođi dijela četnika iz Crne Gore, premješten je iz beranskog sela Gornje Zaostro u Manastir Đurđevi stupovi u Beranama. Vijest je prvobitno objavila Radio-televizija Srbije, a informacije Pobjede iz lokalnih izvora ukazuju da je akcija izvedena pod okriljem noći, i u organizaciji mitropolita Metodija i mještana.
Kako saznaje taj portal, razlog za premještanje spomen-obilježja čije je podizanje zakonom zabranjeno, bila je bojazan pomenutog mitropolita budimljansko-nikšićkog Srpske pravoslavne crkve (SPC) da bi, navodno, spomenik mogao biti uništen ili, pak, ukraden.
S druge strane, izvori tvrde da je razlog potencijalna zapljena statue od strane policije ili tužilaštva, s obzirom na to da predstavlja „sredstvo izvršenja krivičnog djela“. Time je kip, koji se prethodno nalazio na privatnom imanju i izazivao žestoke kontroverze u javnosti, dospio unutar zidina Manastira – objekta pod zaštitom države kao nepokretno kulturno dobro – i to bez saglasnosti nadležnih institucija.
Nakon što je spomenik ozloglašenom ratnom zločincu i četničkom vođi 8. avgusta otkriven na postamentu koji je za njega napravljen na privatnom imanju, Ministarstvo kulture i medija zvanično je naložilo Opštini Berane da bude uklonjen. Bronzana statua istog dana je završila u obližnjoj Crkvi Svete mati Paraskeve, ali se tu očigledno nije dugo zadržao.
Istovremeno, pokrenuta je cijela tužilačko-pravna zavrzlama, odnosno „prebacivanje loptice“ oko toga u čijoj je nadležnosti zapljena sporne statue, s obzirom da je riječ o predmetu krivičnog djela. S obzirom na to da se spomenik zločincu Đurišiću sada, najvjerovatnije, nalazi unutar kompleksa Manastira Đurđevi stupovi, koji je zakonom zaštićen kao kulturno dobro, a ujedno je sjedište Eparhije budimljansko-nikšićke na čijem je čelu mitropolit Metodije, sud može imati velikih problema da trajno oduzme sporni predmet.
S obzirom na više od dvije decenije iskustva, iako visoka skoro dva metra, ova statua će teško biti ponovo ,,pronađena“. Tim prije što nadležne institucije u ovom slučaju već dugo „zaboravljaju“ koje su njihove nadležnosti, kao i zakonom utvrđene obaveze.
Naime, kip nije uvezen u posljednjih nekoliko mjeseci – kako se spekulisalo - već se više od 20 godina nalazi u Gornjem Zaostru, gdje su ga krili mještani toga sela. Preciznije, u okolinu Berana je stigao još 2002. ili 2003. godine, za vrijeme Savezne Republike Jugoslavije, odnosno zajedničke države Srbije i Crne Gore – što znači da nikada nije prešao državnu granicu i da kipu nije moguće ući u trag preko carinskih izvještaja.
Spomenik Đurišiću je prvi put je otkriven 2003. godine, takođe bez odobrenja nadležnih institucija, zbog čega je brzo uklonjen po nalogu tadašnjih vlasti.
Do 8. avgusta ove godine, sljedbenici četničkog pokreta u Crnoj Gori – i šire – u više navrata su pokušavali da ponovo postave ovu statuu, ali bez uspjeha. Ipak, 2013. godine je na privatnom posjedu podignut spomen-kompleks i stavljen postament za spomenik Đurišiću, koji su pripadnici Specijalne antiterorističke jedinice dva puta rušili bagerom u skladu s naredbom iz Ministarstva kulture.
To očigledno nije previše uticalo da tadašnji organizatori događaja kojima se veličaju četnička zlodjela - Vojvodski savjet Ujedinjenog ravnogorskog pokreta, uz pomoć nevladine organizacije „Srpska stvar“ – zastanu u svojim namjerama. Naprotiv, krenulo se još agresivnije, pa je 2017. godine Goran Kiković, funkcioner Nove srpske demokratije (NSD)tadašnji predsjednik Skupštine opštine Berane i član Odbora za podizanje spomenika, najavio podizanje čak dva obilježja Đurišiću: u Gornjem Zaostru i u centru Berana – priznajući da kip već postoji u pomenutom beranskom selu.
I aktuelni potpredsjednik Vlade za obrazovanje, nauku i odnose s vjerskim zajednicama Budimir Aleksić (NSD) je 2019. godine sa pozicije poslanika javno pozvao tadašnju vlast da se u Beranama zvanično podigne spomenik ovom zločincu, nosiocu Gvozdenog krsta kojim ga je odlikovao lično Adolf Hitler. Od tada, poštovaoci Đurišića sa dijelom sveštenika SPC svake godine 8. avgusta slave četnički pokret i njihove vođe – s tim što su ove godine odlučili da još jednom odu korak dalje i ponovo pokušaju postavljanje spomenika zločincu iz Drugog svjetskog rata. Na pritisak javnosti, Ministarstvo kulture i medija je donijelo odluku o uklanjanju statue.
Crna Gora je zakonski obavezna da spriječi podizanje spomen-obilježja licima koja su propagirala fašizam, nacizam i šovinizam, ili bila saučesnici u ratnim zločinima. Uz to, i ranije je Ministarstvo kulture upozoravalo kako bi „svaki pokušaj rehabilitacije četničkog pokreta kroz spomeničku simboliku predstavljao direktno kršenje Zakona o spomen-obilježjima i Ustava Crne Gore, koji se temelji na antifašističkoj borbi“.
Pobjeda je prva najavila ovogodišnje postavljanje spomenika osvjedočenom ratnom zločincu. Podsjećamo, bila je to brižljivo planirana akcija koju su inicirala udruženja koja baštine četničku ideologiju, uz pomoć mještana. Cilj je takođe bio da se konačno obezbijedi šira institucionalna podrška za trajno dopuštenje da na ovaj način bude odata počast liku i djelu Pavla Đurišića.
Strah dijela javnosti da bi čak i privremeno postavljanje spomenika moglo izazvati tenzije i podjele - što pojedinim političkim akterima, poznatim po oslanjanju na nacionalnu retoriku, može politički odgovarati – pokazao se kao opravdan. Pozitivna stvar u svemu tome bila je reakcija predsjednika opštine Berane Đola Lutovca (Pokret Evropa sad) koji je sa stanovnicima Gornjeg Zaostra pronašao privremeno, kompromisno rješenje oko uklanjanja spomenika Đurišiću. Tome se suprotstavio lično Metodije, toga dana aktivni učesnik proslave tokom koje je održao parastos i otkrio spomenik ozloglašenom četničkom komandantu. Mitropolit SPC je najavio kako će se i dalje u Gornjem Zaostru „sabirati u Pavlovom ime“, „praviti trbine i predavanja, dovoditi eminentne istoričare“, ali i podići još jedan spomenik u centru Berana. No, kako je potcrtao, prvo će postojeću statuu staviti u crkvu, „pa nek ruše crkvu“. Time je, u stvari, samo ponovio sve ono što dio vlasti i u Beranama, i na državnom nivou ima kao zvaničnu agendu još od 2019. godine.
I, zaista, spomenik ozloglašenom četničkom vođi je istog dana oko 14 sata premješten u obližnju Crkvu Svete mati Paraskeve, takođe podignutu na privatnom imanju, a zatim je veći dio učesnika događaja nasrnuo na fotoreportere i novinare Pobjede i Vijesti koji su jedva uspjeli da se spasu većeg fizičkog napada.
No, mitropolit SPC Metodije optužio je predsjednika opštine Berane da je „najodgovorniji za sve što se dešavalo“, te ukazao kako je Lutovcu i gradskom sekretaru i predsjedniku Opštinskog odbora SNP-a Ivanu Radeviću namjera „progon srpskog naroda, srpske istorije i srpske crkve“.
S druge strane, Lutovac je istakako kako je „smirivao tenzije i učinio da ne dođe do sukoba“, te da „Metodije nije pokazao konstruktivnost i odgovornost kao druga sveštena lica“, uz podsjećanje na svoju izjavu kako „živimo u sekularnoj državi“ čiji se „zakoni moraju poštovati“. Stavove i ponašanje predsjednika beranske opštine podržale su kolege iz PES-a - počev od predsjednika partije i premijera Milojka Spajića- kao i građani Berana.
Premještanje spomenika ozloglašenom ratnom zločincu Pavlu Đurišiću u Manastir Đurđevi stupovi otvara i mnoga nova pitanja: od toga ko je donio odluku o unosu kipa u sakralni i kulturno-istorijski objekat koji je pod zaštitom države Crne Gore, do toga da li se ovim činom relativizuju i pokušavaju rehabilitovati zločini iz prošlosti.
