Digitalni forenzički centar (DFC) je objavio novu analizu pod naslovom Konsolidacija rusko-srpske agende, u kojoj ukazuje na sinhronizovani pokušaj narativnog i ideološkog preoblikovanja crnogorskog društva, u pravcu koji je usklađen sa interesima i strateškim ciljevima rusko-srpske agende.
Analizu DFC-a prenosimo u cjelosti:
Proces evropskih integracija Crne Gore suočava se sa suptilnim, ali sistematskim otporom prosrpskih političkih subjekata i Srpske pravoslavne crkve (SPC). Posjeta srpskog patrijarha Porfirija Moskvi 22. aprila 2025. godine i njegovo povezivanje Crne Gore sa konceptom ruskog svijeta dodatno je osnažilo aktivnosti koje karakterišu hibridne operacije. U tom kontekstu, prosrpske strukture instrumentalizuju i globalna dešavanja – poput pregovora o prekidu vatre u Ukrajini – za reaktivaciju proruskih narativa na prostoru Zapadnog Balkana.
Analiza identifikuje dvije ključne taktičke osnove rusko-srpske hibridne agende u Crnoj Gori: (1) istorijski revizionizam i negacionizam i (2) narativ o suverenizmu kao sredstvu otpora evroatlantskim vrijednostima.
U Crnoj Gori se istorijski revizionizam manifestuje kroz sistematsku rehabilitaciju četničkog pokreta, koji se u proruskim i prosrpskim narativima predstavlja kao antifašistički, uprkos dokumentovanoj kolaboraciji sa silama Osovine i učešću u zločinima nad civilima. Cilj takve reinterpretacije istorije jeste relativizacija antifašističkog nasljeđa Crne Gore i njegovo narativno potčinjavanje ruskom diskursu o denacifikaciji Ukrajine.
Primjeri takvog narativa uključuju izjavu mitropolita SPC Joanikija od 4. maja 2025. godine, kojom Pavla Đurišića opisuje kao velikog junaka nepobjedivog karaktera, neposredno uoči Dana pobjede nad fašizmom. Takvi istupi svjedoče o pokušaju usklađivanja lokalnih identitetskih narativa sa zvaničnom ideologijom Kremlja.
Proruski narativ o suverenizmu promoviše ideju o uspravnom i dostojanstvenom ulasku Crne Gore u EU, gdje se naglasak stavlja na očuvanje tradicionalnih vrijednosti, istorije i identiteta. Takva pozicija služi kao ideološka platforma za osporavanje sankcija Rusiji i slabljenje evroatlantskih obaveza Crne Gore. Ti narativi, često artikulisani kroz Srpsku pravoslavnu crkvu, političke strukture, medije i krajnje desničarke organizacije, sinergijski djeluju sa revizionističkom retorikom i omogućavaju ideološko pozicioniranje Crne Gore unutar orbite Putinove Rusije i Vučićeve Srbije. Te strukture koriste svaku priliku da prikažu Crnu Goru kao neizostavni element rusko-srpskih duhovnih, istorijskih i bezbjednosnih interesa, promovišući narative koji negiraju sekularni i građanski karakter crnogorske države.
Srpska pravoslavna crkva ponovo kroz događaje, javne nastupe i plasiranje narativa aktivno učestvuje u narativnoj deligitimizaciji antifašističkog nasljeđa Crne Gore, veličanju četničke ideologiju i jačanju etnonacionalističkog narativa u Crnoj Gori. To ukazuje na njeno politički motivisano djelovanje koje je u suprotnosti sa vrijednostima građanske, moderne i antifašističke Crne Gore.
Primjer za to je najava zaupokojene liturgije i parastosa borcima prve i druge durmitorske četničke brigade i žrtvama komunističkog terora koja će se održati 07. juna 2025. godine. Prema najavama liturgiju će služiti episkop budimljansko-nikšićki Metodije. Najava takvog događaja je dio šireg revizionističkog diskursa koji četničke brigade predstavlja u pozitivnom svijetlu i svjedoči o pokušajima reinterpretacije događaja iz Drugog svjetskog rata gdje se četnički pokret prikazuje kao žrtva, a ne kao kolaboracionistička i ultranacionalistička formacija.
Poster najave za zaupokojenu liturgiju i parastos, Izvor: Fejsbuk
Na posteru najave događaja je fotografija uniformisanog četnika sa puškom koja dodatno vizuelno afirmiše taj pokret. Isticanje crkvene institucije i njenog sveštenika daje događaju legitimitet i duhovnu težinu. Takvi istupi Srpske pravoslavne crkve nadovezuju se na njihove višegodišnje pokušaje da se četnički pokret rehabilituje ne samo kao vojna formacija već i kao dio identitetske i nacionalne ideologije.
O konstantnom veličanju Rusije od strane Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori i njoj bliskih aktera iz svijeta politike i društva svjedoče i aktivnosti sa litije proslave Svetog Vasilija Ostroškog koja je održana 12. maja 2025. godine u Nikšiću. Tom prilikom pravoslavna bratstva bliska SPC su nosila transparent Moli se Bogu i drži se Rusije koji se ranije uočavao na skupovima podrške Rusiji u Podgorici nakon početka ruske agresije na Ukrajinu, ali i na vjerskim okupljanima.
Transparent Moli se Bogu i drži se Rusije u Nikšiću 12.05.2025. godine, Izvor: Fejsbuk
Pravoslavna bratstva i krajnje desničarka udruženja
Digitalni forenzički centar je kontinuirano ukazivao na djelovanje i ulogu krajnje desničarskih prosrpskih organizacija i pojedinaca u društveno-političkom životu Crne Gore. Aktivnosti tih aktera su bile posebno vidljive tokom važnih događaja i procesa poput litija, izbora, protesta, formiranja vlasti, glasanja za Rezoluciju o genocidu u Srebrenici. Ipak ideološke matrice i političke poruke tih aktera se ne ograničavaju samo na lokalni kontekst, već se povezuju sa širim regionalnim i geopolitičkim narativima. Povod za aktiviranje krajnje desničarskih organizacija iz Crne Gore bila je proslava Dana pobjede 9. maja u Moskvi, što potvrđuje intenzivnu saradnju sa ruskim desničarskim i kozačkim strukturama.
Paradi pobjede u Moskvi je prisustvovao Zdravko Nišavić, predsjednik Miholjskog zbora, organizacije bliske Srpskoj pravoslavnoj crkvi čiji je jedan od osnivača Mijajlo Backović, bivši pripadnik 63. padobranske brigade Vojske Jugoslavije i sekretar Metodija Ostojića, episkopa budimljansko-nikšićkog SPC. Miholjski zbor se putem društvenih mreža predstavlja kao humanitarna organizacija, ali kada se sagledaju njihovi stavovi i aktivnosti i kada se oni kontekstualizuju uočava se agenda zasnovana na desničarskoj ideologiji, militarističkom duhu i odanosti Srbiji i Rusiji. Digitalni forenzički centar je kroz ranije svoje materijale ukazivao na djelovanje Miholjskog zbora i njegovih članova. Nakon oružanog napada na sjeveru Kosova u septembru 2023. godine na društvenim mrežama pojavio se snimak Zdravka Nišavića u kojem poziva na mobilizaciju stanovništva i veterana, pozivajući ih da ukoliko bude potrebno idu na Kosovo.
Zdravko Nišavić je u Moskvi boravio u društvu članova Saveza srpskih i donskih Kozaka „Sobrat“. Predsjednik tog Saveza Bratislav Todorović iz Čačka je najavio da će on predvoditi delegaciju Srbije, Republike Srpske i Crne Gore i da će delegaciju sačinjavati još pravoslavno bratstvo Stupovi i lični izaslanik predsjednika Republike Srpske (entiteta Bosne i Hercegovine) Milorada Dodika Milan Novitović. Pravoslavno bratstvo Stupovi iz Crne Gore predstavljao je Neđeljko Neno Grandov koji je bio administrator Viber grupe Odbrana izborne volje koja je u avgustu 2023. godine pozivala na proteste i blokade nakon najave tadašnjeg mandatara Milojka Spajića da koalicija Za budućnost Crne Gore (ZBCG) neće biti dio nove vlade. Grandov je takođe bio jedan od organizatora skupa podrške Rusiji u Bijelom Polju u martu 2022. godine.
Predstavnici Saveza srpskih i donskih Kozaka „Sobrat“, Miholjskog zbora i Pravoslavnog bratstva Stupovi u Rusiji; Izvor: Fejsbuk
Putovanje i prisustvo paradi organizovano je na poziv administracije Rostovske oblasti, a neregistrovani proruski portal IN4S je izvijestio da su prilikom posjete potpisani sporazumi o saradnji i bratimljenju između više opština iz srpskih zemalja i ruskih gradova. Iz Miholjskog zbora su poručili da sa ponosom ističu činjenicu da ruski narod nije zaboravio antifašističku borbu i žrtve koje je srpski narod podnio u Drugom svjetskom ratu i da zato proslavljamo 9. maj Dan pobjede nad nacizmom, a ne izmišljeni Dan Evrope 8. maja. Takve izjave ukazuju na pokušaj deligitimizacije evropskih vrijednosti i distanciranje od savremenih političkih i civilizacijskih tokova kojima teži Crna Gora kao država kandidat za članstvo u EU. Retorika služi jačanju proruske agende i predstavljanju Evropske unije kao neprijateljske strukture.
Predstavnici Saveza srpskih i donskih Kozaka „Sobrat“, Neđeljko Neno Grandov i Zdravko Nišavić; Izvor: Fejsbuk
Predstavnici Saveza srpskih i donskih Kozaka „Sobrat“, Neđeljko Neno Grandov i Zdravko Nišavić; Izvor: Fejsbuk
U jednoj od objava tokom boravka u Rusiji Todorović i Grandov su najavili da će dobiti dozvolu da idu u Donbas. Tokom boravka u Donbasu Bratislav Todorović je navodno odlikovao kako se navodi heroja Rusije, komandanta jurišnog odreda, junaka bitke za Bahmut koga je lično i predsjednik Putin odlikovao Zvijezdom Heroja Rusije. Neimenovani junak je uzvratio poklonima i nagradama, između ostalog zastavom na kojoj piše Mорячок 169 i Бригада Сибирякова. Oni takođe navode da su bili u Novočerkasu, da ih je ugostio izvjesni ataman, ne navodeći njegovo ime, kao i da su dobili blagoslove sveštenika Ruske pravoslavne crkve i Srpske pravoslavne crkve za organizaciju svesrpskog patriotskog sabora organizacija i udruženja svih srpskih zemalja i ruskih patriota.
Zastava koju je Savez srpskih i donskih kozaka „Sobrat“ dobio na poklon tokom boravka u Rusiji
Savez srpskih i donskih Kozaka „Sobrat“ je u novembru 2024. godine u Skupštini grada Čačka organizovao konferenciju srpsko-ruskih organizacija pod sloganom Niko nije zaboravljen, ništa nije zaboravljeno. Na tom skupu mogle su se čuti poruke protiv Ukrajine kao i veličanje ruske invazije na tu zemlju.
Članovi udruženja Savez srpskih i donskih Kozaka „Sobrat“ prisustvovali su i obilježavanju 26 godina od NATO intervencije na Saveznu Republiku Jugoslaviju 23. marta 2025. godine u Tivtu u organizaciji Miholjskog zbora i Udruženja veterana 63. Padobranske brigade. Program se sastojao iz liturgije u manastiru Svetog Arhangela Mihaila na Miholjskoj Prevlaci, pomena stradalima na groblju na Brdištima i otkrivanju spomenika rusko-srpsko-crnogorskog prijateljstva kod crkve Svetog Spasa u Krtolima. Spomen obilježje je donirao Rus koji je tražio da njegovo ime ostane tajna sve dok kako se navodi Crnom Gorom vlada rusofobija. Događajima su prisustvovali i predstavnici ambasada Rusije i Srbije u Crnoj Gori.
Sveštenik SPC i bivši pripadnik 63. padobranske brigade Vojske Jugoslavije Mijajlo Backović održao je pomen i plasirao antizapadne i antiNATO narative, ističući da je NATO zločinački i kukavički napao one koji su branili svoju zemlju. Backović koristi religiju, mitologiju i emocionalne narative kao instrument mobilizacije protiv neprijateljskog Zapada. On takođe upotrebljava sintagmu Milosrdni anđeo koja se često tendenciozno koristi kao naziv za NATO intervenciju, iako je zvanični naziv vazdušne operacije NATO snaga bio Operacija saveznička sila (Operation Allied Force). Autor kovanice Milosrdni anđeo i dalje je nepoznat, ali se pretpostavlja da je pojam skovan u Srbiji radi lakše mobilizacije ljudi za borbu protiv NATO.
Predstavnici saveza srpskih i donskih Kozaka „Sobrat“, Zdravko Nišavić i Mijajlo Backović na pomenu stradalima tokom NATO intervencije na groblju na Brdištima u Tivtu, 23. mart 2025. godine
Prilikom otkrivanja spomenika rusko-srpsko-crnogorskog prijateljstva izlaganje o kako se navodi deset ključnih godina iz zajedničke istorije Crne Gore i Rusije održao je Igor Damjanović, dopisnik neregistrovanog proruskog i prosrpskog portala IN4S i raznih srpskih i ruskih izdanja, ključna ličnost za plasiranje ruske propagande koji izvještava direktno sa ukrajinskog fronta i sarađuje sa ruskim vojnim strukturama.
Damjanović se osvrnuo na nekoliko važnih datuma i godina u istoriji odnosa Crne Gore i Rusije. On navodi: 9. maja 1945. godine smo zajedno pobijedili fašizam i nacizam, najveće zlo u 20. vijeku, zlo čije sluge kvislinzi danas u Crnoj Gori i Ukrajini se proslavljaju kao nacionalni heroji prvog reda. Nažalost 9. maja zasluge prve vojske koja je u okupiranoj Evropi ustala protiv Hitlera i Musolinija ne samo da nisu verifikovane već su njihovi pripadnici ubijani bez suda na Zidanom mostu, a decenijama kasnije klevetani i sramoćeni. Primjer kako je predsednik Rusije Vladimir Putin danas pomirio crvene i bijele treba da posluži i nama u Srbiji i Crnoj Gori, navodi Damjanović. Njegov osvrt na 9. maj i pobjedu nad fašizmom sadrži revizionistički ton i narativ kojim se romantizuje ruski model nacionalnog pomirenja. Istovremeno, Damjanovićev osvrt na stradanje pripadnika četničkog pokreta predstavlja dio šireg narativa koji se već godinama gradi i plasira javnosti u regionu, a to je narativ o potrebi izjednačavanja partizanskog i četničkog pokreta pod okriljem nacionalnog pomirenja. Pozivanje na Vladimira Putina kao uzor u tom procesu dodatno problematizuje poruku, jer ruski model pomirenja počiva na selektivnoj upotrebi istorije u funkciji državne ideologije.
Mediji
U cilju promocije antizapadnih i antiukrajinskih narativa, kao i narativa kojima se glorifikuje Rusija značajnu ulogu imaju i pojedini portali u Crnoj Gori. Oblikovanje percepcije i ponašanja javnosti putem medijskih konstrukata predstavlja jedan od ključnih elemenata operacija uticaja.
Povodom objave u crnogorskim medijima da će predsjednik Ukrajine Volodimir Zelenski posjetiti Crnu Goru gdje će se sastati sa crnogorskim predsjednikom i premijerom, neregistrovani proruski portal IN4S objavio je pet tekstova koji predstavljaju primjer plasiranja manipulativnih, antizapadnih i antiukrajinskih narativa, uz pozive na javni otpor i društvenu mobilizaciju protiv ukrajinskog predsjednika i državnih institucija.
U tekstovima pod naslovima "Da li će Podgorica nijemo posmatrati festival nacizma?" i "Posjeta Zelenskog i (anti)fašizam: Hoće li Podgorica poći stopama agresivne manjine sa Cetinja?", „Završava li se u Podgorici 14. maja sjećanje na pobjedu nad fašizmom, a već 15. piše nova neonacistička istorija?“, „Psi rata dolaze u Crnu Goru: Zašto je neonacista Zelenski dobrodošao u Podgoricu?“ i „Podgorica ili Istanbul: Gdje će Zelenski pokazati lice?“ prepoznatljiva je matrica višeslojnog informacionog uticaja s ciljem delegitimizacije državnih institucija, demonizacije međunarodnih partnera Crne Gore i potkopavanja javne podrške zvaničnoj vanjskoj politici i evroatlantskom kursu države. U pomenutim tekstovima, Zelenski se kvalifikuje kao čovjek koji je od Ukrajine napravio „grobnicu slobode i pravoslavlja“, kao neko ko ostvaruje „bolesne ambicije“ uz podršku Zapada koji „ukida duhovni život milionima ljudi“, dok se Podgorica poziva da ne bude „grad mrtvog glasa“, već „simbol građanskog otpora“. Crna Gora se prikazuje kao žrtva zapadne hegemonije, dok se Rusija i pravoslavlje predstavljaju kao čuvari istinskih vrijednosti.
Narativi koji se plasiraju kroz pomenute tekstove neregistrovanog proruskog portala IN4S jasno se oslanjaju na obrasce karakteristične za ruski ekosistem propagande, koji dehumanizuje ukrajinski narod i prikazuje ga kao nacistički. Takva retorika je primjer manipulativnog i zapaljivog govora koji može dodatno podstaći društvene tenzije i ugroziti javni red i mir, posebno u kontekstu najavljene državne posjete.
DFC podsjeća da neregistrovani proruski i prosrpski portal IN4S već godinama djeluje izvan okvira profesionalnog i etičkog novinarstva, promovišući sadržaje koji su često obilježeni otvorenim animozitetom prema partnerima Crne Gore na Zapadu i podrškom akterima koji se protive njenim strateškim opredjeljenjima i suverenim vanjskopolitičkim odlukama.
Portal Aloonline.me na čije djelovanje je DFC ranije ukazivao takođe je objavio tekst povodom najava da će Volodimir Zelenski posjetiti Crnu Goru. Tekst pod naslovom Stiže komičar pred kojim će Crna Gora da kapitulira i da se ponizi predstavlja propagandni pamflet s ciljem da se diskredituje prozapadna orijentacija Crne Gore, delegitimizuje Ukrajina i njen predsjednik, te da se afirmiše ideja o prirodnoj i istorijskoj povezanosti Crne Gore i Rusije. Kao glavni narativ teksta se pojavljuje teza da posjeta ukrajinskog predsjednika Zelenskog predstavlja čin izdaje, kapitulacije i poniženja za Crnu Goru. Ta tvrdnja se proširuje narativima da crnogorski državni vrh djeluje protiv volje naroda, u službi zapadnih centara moći, ignorišući istorijske, duhovne i kulturne veze sa Rusijom. Zelenski se prikazuje kao komičar, instrument zapadnog inženjeringa i simbol antiruske histerije.
Cilj takvih tekstova je da se deligitimizuje politički kurs Crne Gore, učvrsti identitetski otpor prema Zapadu i očuva uticaj Moskve kroz emocionalnu mobilizaciju građana oko tema tradicije, vjere i bratstva.
Neregistrovani portal IN4S je objavio tekst pod nazivom IN4S u Hilandaru: Bratstvo koje ni viza ne razdvaja koji opisuje putovanje grupe hodočasnika u manastir Hilandar na Svetoj Gori.Tekst je napisao novinar IN4S i glavni i odgovorni urednik Barskog portala Milenko Miško Jovanović koji u svojim ranijim tekstovima negira genocid u Srebrenici i plasira narative kojima se glorifikuje Srbija, navodeći da bez Srbije većina crnogorskih opština ne bi mogla preživjeti nijednu turističku sezonu. Jovanović takođe navodi da je referendum 2006. godine pokraden, da treba vratiti Njegoševu kapelu na Lovćen da bi se prokletstvo sa Crne Gore skinulo i da je potrebno da se Crna Gora vrati Istoku i Rusiji kao vjekovnoj zaštitnici Crne Gore. Indikativno je da je na putovanju sa Jovanovićem bio ambasador Crne Gore u Srbiji Nebojša Đoković. Organizatori hodočašća bili su Taras Stojković i Balša Vojvodić. Njih dvojica su 7. maja 2025. godine prisustvovali svečanom prijemu u ambasadi Ruske Federacije u Beogradu povodom Dana pobjede, gdje ih je ugostio ambasador Aleksandar Bocan-Herčenko. Balša Vojvodić je iz Sutomora, a trenutno je student Fakulteta za diplomatiju i bezbedost u Beogradu. On je kazao da u sebi nosi osjećaj istorijske težine, časti i stida. Težine jer zna šta je Rusija učinila za slobodu svijeta, časti jer stoji uz istinu čak i kada je to nepopularno i stida jer vidi kako njegova matica Crna Gora danas, sramno, uvodi sankcije Rusiji, svojoj istorijskoj zaštitnici.
Učešće ambasadora Đokovića na tom putovanju, organizovanom i dokumentovanom od strane ljudi i portala sa takvom reputacijom, može izazvati zabrinutost u javnosti. Takva saradnja može biti percipirana kao podrška revizionističkim narativima i može narušiti kredibilitet crnogorske diplomatije.
Hodočašće na Hilandaru
Balša Vojvodić u društvu ruskog amabasadora u Srbiji Aleksandara Bocan-Herčenka na prijemu povodom Dana pobjede
Djelovanje Srpske pravoslavne crkve, prosrpskih političkih struktura, medija i krajnje desničarskih organizacija u Crnoj Gori ukazuje na sinhronizovani pokušaj narativnog i ideološkog preoblikovanja crnogorskog društva u pravcu koji je usklađen sa rusko-srpskom agendom. Rehabilitacija četničkog pokreta, osporavanje antifašističkog nasljeđa, promovisanje proruskih ideja i delegitimisanje evropskih vrijednosti predstavljaju ključne alate u hibridnoj strategiji. Takva agenda direktno ugrožava građanski, sekularni i evropski identitet Crne Gore, usporava njen put ka članstvu u Evropskoj uniji i otvara prostor za destabilizaciju šireg regiona Zapadnog Balkana.
