Prof. dr. Georgi Kapriev predaje Filozofiju srednjeg vijeka i renesanse, Vizantijsku filozofiju, Antičku filozofiju i Istoriju i tipologiju evropske filozofije na Sofijskom univerzitetu „Sv. Kliment Ohridski“. Njegova glavna naučna interesovanja usmjerena su na istoriju srednjovjekovnih (vizantijske i latinske) tradicija, filozofiju i umjetnost 20. vijeka, kao i na filozofiju i istoriju kulture. Prevodilac je sa latinskog, starogrčkog, njemačkog i ruskog jezika. Dugi niz godina bio je pozorišni hroničar listova Kultura i K.
U nastavku prenosimo prevod njegove kritike predstave “Stub soli”:
„Stub soli“ autora Aleksandra Radunovića, režija Javor Gardev, scenografija Nikola Toromanov, kostimi Lina Leković, muzika Nina Petrović. Uloge: Ana Vujović, Dejan Ivanić, Jelica Vukčević, Jelena Laban i Vule Marković. Kraljevsko pozorište „Zetski dom“ – Cetinje, Crna Gora.
Premijera 14. februara 2024. godine, gostovanje u TR „Sfumato“ 11. juna 2025. Sa „Stubom od soli“, Javor Gardev, Nikola Toromanov i crnogorski tim pružaju majstorske lekcije – ne u jednoj, već u više disciplina.
Suština je sažeta riječima Aleksandra Radunovića iz intervjua od 12. februara 2025: „Kako čovjek može ostati čovjek dok gleda sve ono što se dešava oko njega?“
Autor
Poznat ne samo u Crnoj Gori već i šire po svojim dramama, kao i po prisustvu u muzičkim i medijskim krugovima, Radunović je prije svega akademik. Rođen 1971. u Cetinju, završio dramaturgiju u rodnom gradu i Beogradu, danas je docent na Fakultetu dramskih umjetnosti u Cetinju. Upravo zbog toga, u „Stubu soli“ svjesno se odriče direktnih poruka i moralizatorskog tona.
Cilj mu je da naruši očekivanje gledalaca da se teatar odvaja od stvarnosti i svakodnevice. Njegov pogled u sadašnjost ide dublje od površine: izaziva preispitivanje, introspektivno kopanje do arhetipskih obrazaca i priča koje stvaraju traume tragičnih razmjera.
Radunović povezuje savremeno društvo s velikim epskim narativima o destruktivnoj ljudskoj prirodi, ističe Gardev u intervjuu od 9. juna 2025: „Današnja utjelovljenja arhetipskih tragičnih obrazaca samo su nove epizode u seriji planetarnog tragičnog iskustva.“
Predstava
Naslov se referiše na biblijsku priču o Lotovoj ženi, koja se, uprkos upozorenju, okrenula da pogleda uništeni Sodom – i postala stub od soli. Radunović tu priču tumači kao odgovor na pitanje: „U šta se pretvaramo dok gledamo zlo?“ Šta se dešava kad nagon za uništenjem i samouništenjem dobije prostor? Kada se život vodi s pogledom u prošlost i u istoriju, zlo se reproducira, zajedno sa smrtonosnim nagonom.
Ova traumatična egzistencija prati se kroz balkansko istorijsko i savremeno iskustvo, gdje su linije razaranja vidljive u velikom obimu. Ovdje nedostatak milosrđa dostiže monstruozne razmjere – smisao života se nalazi u smrti: tuđoj i sopstvenoj. Zlo dominira u svim odnosima – ličnim, društvenim, među generacijama i kulturama.
Danas ga dodatno pojačavaju mediji, prodirući čak i u navodno „mrtve tačke“ društva. Savremeno društvo koje se samoljubivo smatra visoko civilizovanim, širom otvara vrata silama razaranja.
Radnja
„Stub soli“ čine četiri kratke scene, na prvi pogled nepovezane. Prva je iz grupe za metadonsku terapiju – dolazak nove članice Ane. Stari članovi su ogorčeni, cinični, skeptični prema sistemu i „novom životu“. Ana im nudi izlaz – izvlači špric iz svojih genitalija (jedino mjesto koje nije pregledano) i svečano sebi ubrizgava smrtonosnu dozu. Pobjeda je smrt, smrt je pobjeda.
Druga i treća scena prikazuju porodične susrete koji kulminiraju u svađama i mržnji. Ljubav se izjednačava sa destrukcijom: „Ako ti ne ubiješ mene, ja ću tebe – volim te.“ Spas je opet – smrt.
Posljednja scena odvija se u bolničkom hodniku. Intelektualno i fizički hendikepirani mladić, podstaknut od tetke i uz pjesmicu o supi, ubija „iscjelitelja“ koji ga je unakazio, zatim i tetku, i na kraju ženu koja ga je njegovala. Ako shvatimo da je isti mladić prethodno bio ubijen – ostaje vampirizovani, neživotni život. Život smrti.
Kada se govori o sinergiji, često se zaboravlja da postoji i sinergija zla. Iako se tvrdi da zlo nema „supstancu“, zaboravlja se da se ono materijalizuje kroz svoje nosioce, kroz banalnost svakodnevice, postaje „prirodno“. „Stub soli“ je – kako kaže Gardev – hardkor teatar, surova antropologija bez trunke sentimentalnosti.
Ekipa
Za crnogorske medije, Radunović je nazvao cijeli tim „fenomenalnim“ – i to nije pretjerivanje. Nijedan element ne nosi ni tračak osrednjosti.
Glumci
Glumačka ekipa sa Cetinja i iz Podgorice je besprijekorna. Na sceni su kao ansambl, u kojem nijedan trenutak ne pada. Ana Vujović, Jelica Vukčević, Jelena Laban i Vule Marković ravnopravni su s Dejanom Ivanićem, čiji je talenat razoran. Svaki glumac igra po četiri lika (osim Vukčević – tri), a svaki novi lik nosi trag prethodnog, gradeći zajedničku liniju dramskog toka.
Režiser
Gospodar toka je Javor Gardev. On gradi geometriju zla – precizno, bez kompromisa, bez utjeha. Upravo ta preciznost otvara prostor za emocije i – paradoksalno – za humor. Likovi su oblikovani s mjerom, ali snažno – bez patetike. Smrt, zločin, užas – dovedeni su do čistog koncentrata.
Scenograf
Nikola Toromanov ostaje vjeran stilu: scenografija je ogoljena, ali monumentalna. Iako su tehnički uslovi u Sofiji tražili redukciju, sugestivnost pozorišnog prostora je očuvana – sa šetalicama i klupama koje drže radnju u jednom registru.
„Apsurdizam“ i „realizam“
Nina Petrović (muzika) i Lina Leković (kostimi) pomažu u postizanju ravnoteže između naizgled realistične igre i duboko simboličnih značenja. Iako se u crnogorskoj štampi pominje „apsurdizam“ – ovo nije Kamijev apsurd.
Kod Radunovića nema traganja za smislom – nerazum i destrukcija su polazište, ne prepreka. Kvazinaturalizam je samo sredstvo da se naglase vanvremenske dimenzije savremenog haosa.
Politički teatar
„Stub soli“ je politički teatar u svom najdubljem značenju. Ne angažman u dnevnoj politici, već istraživanje kulturoloških i antropoloških uzroka političkog – posebno balkanskih devijacija i patologija. Predstava polazi od ličnog iskustva glumaca i kolektivnih trauma, od ratova do postratnih „normalizacija“.
Prema riječima Gardeva, predstava se bavi „mnoštvom neslaganja i kontradikcija karakterističnih za sva balkanska društva sa svojim kulturnim, generacijskim i vrijednosnim sukobima“, uključujući i tvrdoglavo poricanje zajedničkih rana.
Upravo rečeno
„Stub soli“ u režiji Javora Gardeva i izvođenju cetinjskog ansambla donosi katarzu u najstarijem, Aristotelovom smislu riječi – ne samo estetsku ili moralnu, već političku, antropološku.
Gardev s pravom kaže da predstava ima za cilj „obnovljenu ljubav prema životu“. A Radunović, citirajući Umberta Eka, dodaje: „Najvažnije je naučiti kako da živimo. Da ostanemo ljudi, uprkos zlu oko nas.“
Ako to još nije jasno – neka bude: „Stub soli“ cetinjskog pozorišta je kulturno dostignuće vanredne snage.
