Drugi krug predsjedničkih izbora u Crnoj Gori održan je u uz poštovanje opštih demokratskih standarda i principa, dok je izborni dan protekao mirno i bez većih nepravilnosti koje bi mogle ugroziti legitimnost ukupnog izbornog procesa. Nepravilnosti u radu nižih nivoa izborne administracije, notirane zloupotrebe državnih resursa i partijskog zapošljavanja, neizbalansirano izvještavanje medija, uz miješanju vjerske zajednice u izborni proces, kao i određeni oblici spoljnog miješanja, negativne su karakteristike ukupnog izbornog izbora, zaključci su CeMI-jevog izvještaja o građanskom nadgledanju predsjedničkih izbora u Crnoj Gori.
Posmatračka misija CeMI-ja akreditovala je za nadgledanje izbornog procesa ukupno 1.367 posmatrača, za oba kruga predsjedničkih izbora, dok je 450 posmatrača nadgledalo izborni proces u prvom krugu, a 650 posmatrača u drugom krugu.
MUP doveo građane u zabunu
MUP je 25. marta objavio numerički tabelarni prikaz podataka o promjenama nastalim u biračkom spisku, u odnosu na birački spisak po kome su održani prethodni izbori.
“Prema podacima koje je MUP objavio, u birački spisak je na dan 24. mart bilo upisano 1.445 birača više nego u prvom krugu predsjedničkih izbora. Ova informacija nije bila praćena adekvatnim objašnjenjem MUP-a da se promjene u biračkom spisku ne odnose na drugi krug predsjedničkih izbora, pa je ista izazvala burnu reakciju dijela javnosti“, navodi se u Izvještaju.
MUP je, kako ističu, ove podatke objavio povodom odluke od 17. marta kojom je predsjednik Crne Gore raspisao prijevremene parlamentarne izbore.
“Do zabune je došlo iz razloga što je prema članu 16 Zakona o biračkom spisku, MUP bio u obavezi da ove podatke objavi u roku od tri dana od dana raspisivanja parlamentarnih izbora, tj. najkasnije 20. marta”, navode iz CeMI-ja.
Kampanja u duhu osnaživanja tenzija
U izvještaju se navodi da je kampanja dvojice kandidata vođena u duhu osnaživanja tenzija i polarizacije u društvu uz, primarno, poruke koje se odnose na ekonomski prosperitet i povećanje životnog standarda građana ubrzanim ulaskom u EU.
“Iako pretežno mirnog tona, kampanje dvojice kandidata su sadržale elemente negativne kampanje i bile usmjerene na diskreditovanja oponenta, naročito tokom TV duela, a primijećene su i negativne kampanje protiv oba kandidata putem društvenih mreža i mobilnih aplikacija za komunikaciju”, ističe se u Izvještaju CeMI-ja.
Prema njihovim nalazima, kampanja za drugi krug izbora počela je u noći kad je završen prvi krug, kada su i Andrija Mandić i Aleksa Bečić podržali kandidata Jakova Milatovića za drugi krug. Podršku Milatoviću je pružio i kandidat Goran Danilović, dok su podrške kandidatkinje Draginje Vuksanović-Stanković i kandidata Jovana Radulovića Đukanoviću pristigle značajno kasnije.
„Kandidati u drugom krugu, kao i oni iz prvog kruga koji su pružili podršku nekom od kandidata koristili su ista marketinška sredstva za kampanju kao i u prvom krugu, među kojima primarno bilborde, organizovanje javnih skupova i oglašavanje putem medija i društvenih mreža. Na ovaj način se otvara pitanje zakonitosti finansiranja kampanja od strane trećih lica, koja nije precizno propisana izbornim zakonima“, navodi se u Izvještaju CeMI-ja.
Kako dodaju, intenzitet negativne kampanje rastao je kako se približavao izborni dan.
„Kandidat Milatović je u sklopu svoje kampanje izradio i video spot o kandidatu Đukanoviću koji sublimira njegovu političku karijeru, dok je protiv kandidata Milatovića negativna kampanja vođena od strane Đukanovića tokom obraćanja građanima i plasirane su, dominantno na socijalnim mrežama, plaćene video montaže sa likom Milatovića“, ističu iz CeMI-ja.
Napominju i da su negativni komentari i foto montaže na društvenim mrežama na mim stranicama i od strane građana bile su usmjerene protiv oba kandidata.
Miješanje crkve u oba kruga izbora
CeMI u Izvještaju posebno problematizuje poruke i pozive koji su, u oba kruga, biračima stizale s adresa vjerskih zajednica.
“U ovom slučaju poruke su dolazile od predstavnika Srpske pravoslavne crkve (SPC). Međutim, takva vrsta miješanja nije u skladu sa načelima sekularne države, gdje crkva i država trebaju biti odvojeni i nezavisni“, napominju iz CeMI-ja.
Prema njihovom izvještaju, ista praksa notirana je tokom prvog kruga predsjedničkih izbora i nastavila se i tokom drugog kruga kampanje za izbore za predsjednika Crne Gore.
“Dan prije nego što je počela izborna ćutnja, SPC je pozvala „vjernike i ljude dobre volje“ da izađu na izbore i navela da kandidat Milo Đukanović vodi anticrkvenu kampanju. SPC je podržavala jednu političku stranku i kritikovala druge, što je dovelo do nejednakosti u medijskom prostoru i mogućeg uticaja na izborni proces”, ocjenjuje se u Izvještaju.
Kako se ova praksa ponavlja, smatraju da je potrebno zakonski propisati navedeno ograničenje.
Online mediji sve popularniji, Analitika među najzapaženijim
Prema podacima sajta DataReportal za januar 2023. u Crnoj Gori je bilo 562.700 korisnika interneta (gotovo 90% stanovništva), odnosno 472.000 korisnika društvenih mreža (75.4%).
“Online mediji postali su sve popularniji u Crnoj Gori, sa nekoliko istaknutih novinskih sajtova, uključujući Vijesti, CdM i Portal Analitika. Platforme društvenih medija kao što su Facebook, Twitter i Instagram su se široko koristile za širenje vijesti i diskusija tokom ovog izbornog procesa”, navodi se u Izvještaju.
Ističu i da su neke političke partije ili njihovi kandidati započeli kampanju za drugi krug predsjedničkih izbora putem njihovih stranica na Facebooku dan nakon prvog kruga, tj. Već 20. marta.
“Takve primjere vidimo kod kandidata Mila Đukanovića koji je ušao u drugi krug izbora i kod Pokreta Evropa sad čiji kandidat Jakov Milatović je takođe ušao u drugi krug izbora. Njihove prve aktivnost potvrđuju i objavljivanje videa gdje se obraćaju javnosti i pominju drugi krug izbora”, navode iz CeMI-ja.
U danima koji su prethodili drugom krugu (27. mart - 2. april) CeMI je utvrdio koliko su predsjednički kandidati potrošili novca za reklamiranje na Facebooku.
“Analiza je pokazala da je nešto više novca na reklamiranje potrošio predsjednički kandidat Evrope Sad Jakov Milatović – 1.154 eura, dok je predsjednički kandidat DPS-a Milo Đukanović u istu svrhu potrošio 1.014 eura”, stoji u analizi CeMI-ja.
Visoka stopa zapošljavanja lica tokom kampanje
Kako ističu, što se tiče zloupotrebe državnih resursa, kako u samoj kampanji nijesmo imali intenzivno učešće predstavnika partija koje čine vlast, niti parlamentarnu većinu, ključna tema koja je zaokupila javnost jeste broj novozapošljenih u državnoj upravi prema po raznim osnovama.
0Analiza CeMi-ja pokazala je da je tokom izbornog ciklusa notirana izrazito visoka stopa zapošljavanja lica u javnom sektoru, pa je tako u periodu trajanja kampanje, preciznije do 31. marta ASK notirao 6.968 ugovora kojima se uređuju radni odnosi, prava i obaveze državnih službenika i namještenika i obligacioni odnosi1, a koji su zaključeni u periodu izborne kampanje.
O zakonitosti pomenutih ugovora ASK nije dala zaključak.
“Iako je finansiranje iz inostranstva zakonski zabranjeno, postojale su brojne indicije da je postojalo u praksi. Međutim, neizvedeni pravni okvir ne ostavlja prostor, niti propisuje jasne mehanizme nadležnim institucijama, za detaljnu provjeru i utvrđivanje činjenica. Strano miješanje u crnogorski izborni proces bilo je očito i kroz medijsko djelovanje, ako i kroz aktivnosti na društvenim mrežama”, navode iz CeMI-ja.
