Vijesti o regrutovanju zatvorenika u ruskim zatvorima, koji se potom šalju u rat protiv Ukrajine, prvi put su se pojavile u julu 2022. Do septembra je to bilo praktično opštepoznato. Regrutovanje vrši preduzetnik Jevgenij Prigožin, koji vodi grupu Vagner. Smatra se da je ta privatna bezbjednosna kompanija „vojska u sjenci“ predsjednika Vladimira Putina, podsjeća DW.
U zamjenu za šest mjeseci vojne službe, zatvorenicima se obećava pomilovanje. S obzirom na to da ruski parlament nije proglasio amnestiju, pravni stručnjaci ocjenjuju da su Putinove urebe jedini način na koji zatvorenici mogu biti pomilovani zbog učešća u ratu.
Otkako je Putin došao na vlast, broj pomilovanja naglo je opao. U posljednja dva mandata bilo je svega nekoliko pomilovanih godišnje – 2021. godine, prema internet-stranici Kremlja, samo šest osoba. A sada je, po Prigožinu, Putin pomilovao hiljade zatvorenika u roku od nekoliko mjeseci.
Koliko je boraca regrutovano?
Ruski internet-portal „Mediazona“, koji radi iz Vilnjusa i Tbilisija, pregledao je podatke ruske zatvorske službe i utvrdio da je broj zatvorenika od septembra do oktobra 2022. godine pao za 23.000 – navodno zbog regrutovanja. Olga Romanova, osnivačica organizacije za ljudska prava „Rusija iza rešetaka“, potvrđuje to i iznosi slične brojke. Prema procjenama američkih tajnih službi, čak 40.000 zatvorenika učestvovalo je u ratu u Ukrajini u decembru 2022. godine kao borci jedinica Vagner.
Posle naglog pada u jesen 2022, broj zatvorenika u zatvorima nije se dodatno smanjio tokom zime, napominje „Mediazona“. Od novembra do januara bilo ih je 6.000 manje, što odgovara trendu prethodnih godina, navodi portal. Britansko Ministarstvo odbrane, koristeći iste podatke, takođe dolazi do zaključka da je obim regrutovanja zarobljenika sada značajno smanjen.
Pomilovanje prije odlaska u borbu?
Internetom kruže mnogi video-snimci o oslobođenim zatvorenicima koje je objavila Prigožinova pres-služba. Međutim, u njima je zabilježen samo jedan zvanični dokument. Na snimku iz oktobra prošle godine vidi se čin odlikovanja za hrabrost četvorice muškaraca u bolnici u Lugansku i kako dobijaju potvrde o puštanju na slobodu i „potpunom pomilovanju“. Na jednoj od njih stoji da se dotični „pušta na slobodu ukazom o pomilovanju predsjednika Ruske Federacije“.
U dokumentu koji se može vidjeti na snimku, navodi se da je Putin potpisao uredbu 6. jula prošle godine, vjerovatno prije nego što su zatvorenici iz pritvora poslati na front.
Bivši plaćenik izvještava
U međuvremenu, bivši borci Vagnera izvještavaju kako zatvorenici dobijaju pomilovanja. Bivši plaćenik i komandant Vagnerove jedinice Andrej Medvedev pobjegao je u januaru u Norvešku, gdje je dao izjavu nadležnim službama te zemlje.
„Znam da će, kada stignu na zborno mjesto, potpisati ugovore i dobiti formular za pomilovanje prije nego što uopšte krenu u borbu. Možda bi to trebalo da ih ubijedi i garantuje im da ih neće lagati o pomilovanju“, rekao je Medvedev za list „Insajder“.
Još jedan odbjegli zatvorenik anonimno je prijavio „Medijazoni“ da su zatvorenici dobili molbu za pomilovanje da potpišu još u zatvoru. Prema njegovim riječima, prijave se obrađuju prije nego što muškarci budu poslati na front.
DW je pregledao spisak dekreta ruskog predsjednika za 2022. godinu. Oni su redom numerisani, ali nedostaje numeracija tajnih dekreta, a tako se može odrediti njihov broj. Od 5. do 8. jula, kada je Putin očigledno pomilovao i te zatvorenike koji se vide na pomenutom snimku, potpisana su četiri tajna dekreta. Teoretski, svaki od njih može da uključuje neograničenu grupu ljudi.
Da li su regruti zaista pušteni?
No, nema pouzdanih dokaza da se zarobljenici vraćaju iz rata nakon što su odslužili šest meseci u Vagnerovoj trupi i da se puštaju bez ikakvih obaveza. Gotovo svi zatvorenici o kojima kruže snimci, izjavljuju da se neće vratiti normalnom životu, već da će ponovo otići na front.
Jana Gelmel, ruska advokatkinja koja se zalaže za prava zatvorenika, kaže da regrutovani zatvorenici nisu potpuno slobodni, čak i ako bi bili pušteni nakon služenja u borbi. „Vagnerova trupa ih ionako zadržava kod sebe, jer svi nekako zavise od zatvorskih vlasti i od Prigožina.“ Gelmel dodaje da su zatvorenici koji se vraćaju iz rata svjesni da bi mogli da završe u zatvoru ako odbiju da ispune zahteve Vagnerove trupe.
Opasnost od kriminalaca
Bez obzira na to da li se zatvorenici zaista vraćaju kućama ili idu na „privremeni odmor“, to je opasan razvoj događaja koji dodatno podriva ruski pravosudni sistem, upozoravaju aktivisti za ljudska prava. Među pomilovanima su i osobe osuđene za najteža krivična djela – ubistvo, oružana pljačka ili učešće u organizovanim kriminalnim grupama. Smatra se da su mnogi od njih osuđeni na dugogodišnje zatvorske kazne, ali da polovinu nisu odležali.
Aktivistkinja za ljudska prava Olga Romanova upozorava: „Nema više zločina i kazni. Sada je sve dozvoljeno, a tako nešto ima veoma dalekosežne posljedice po zemlju.“
