Mnoštvo komplikovanih faktora vrši pritisak na malu jadransku državu Crnu Goru da uspostavi delikatan balans u spoljnoj politici, piše portal Al Džazira u analizi objavljenoj juče.
Od sticanja nezavisnosti od Srbije 2006. godine, Crna Gora je, podsjećaju, uglavnom vodila prozapadnu spoljnu politiku. Ulaskom u NATO 2017. godine, balkanska zemlja cijeni svoje odnose sa Vašingtonom, Londonom, Briselom i Berlinom.
Ipak, u isto vrijeme, Crna Gora je istorijski bila bliska Rusiji, koja dijeli slovensko i pravoslavno naslijeđe. Ulazak Crne Gore u NATO bio je važan zapadnim silama i one i danas žele da Podgorica ide na liniju protiv Moskve.
"S obzirom na rusku bazu u Siriji, povećanje njenog uticaja u Crnoj Gori moglo bi olakšati povezivanje (Moskve) od Jadrana do Mediterana", rekao je za Al DžaziruDilek Кutuk, analitičar iz Skoplja, navodeći da bi zajedno sa Srbijom, Crna Gora mogla da predstavlja prijetnju usred Evrope, što je bilo neprihvatljivo za NATO.
Ruski turisti i investitori su bili izuzetno važni za ekonomiju Crne Gore. Uprkos tome, Podgorica je podržala sankcije Vašingtona i Brisela Rusiji 2014, kao odgovor na događaje na Кrimu i Donbasu, koji su podstakli određeni stepen trvenja u bilateralnim odnosima, kao i pokušaj državnog udara 2016. koji podržava Rusija i ulazak Crne Gore u NATO već sledeće godine.
I pored svega toga, crnogorsko-ruski ekonomski odnosi su ostali jaki. Rusija, kao najveći strani investitor u Crnoj Gori, ulaže mnogo novca u sektor nekretnina i turizma balkanske zemlje.
U 2019. godini Rusija je činila 26 odsto stranih investicija u crnogorsku ekonomiju. Lagani zakoni o stranim ulaganjima učinili su Crnu Goru privlačnom zemljom za neke – a takva politika nije privukla nedostatke sumnjivih preduzeća i oligarha iz Rusije.
Od 24. februara, Crnogorci su zabrinuti zbog uticaja rusko-ukrajinskog rata na ekonomiju zemlje.
U velikoj mjeri zavisna od turista iz Rusije, Bjelorusije i Ukrajine, očekuje se da će ovaj sukob i sankcije uvedene Moskvi ovog ljeta uticati na prihod od turizma, dok će spriječiti ili bar u velikoj mjeri ograničiti dalje ruske investicije.
Sa industrijom ugostiteljstva pogođenom dva uzastopna ljeta kovidom, Crnogorci su polagali velike nade za posjetioce iz Rusije, Bjelorusije i Ukrajine koji su gladni putovanja.
Jednostavno rečeno, ovaj rat nije mogao doći u gorem trenutku za crnogorski turistički sektor.
Složena domaća dinamika
Crnogorska politika identiteta i duboke unutrašnje podjele, komplikuju stav Podgorice prema Ukrajini, piše Al Džazira.
S jedne strane, prozapadni političari smatraju da Podgorica treba da podrži Кijev u usklađivanju sa NATO-om. Ipak, prosrpske grupe u zemlji, kao što je Demokratski front, zagovaraju neutralnost, ne želeći da Crna Gora degradira svoj istorijski odnos sa Moskvom.
"Pitanje proruskog ili prozapadnog opredjeljenja dovodi do dugotrajne pukotine u crnogorskoj politici i identitetu. Crnogorci su demonstrirali u znak podrške Ukrajini, dok su srpski nacionalisti u Crnoj Gori demonstrirali u znak podrške Rusiji“, rekao je Marko Atila Hoare, istoričar i vanredni profesor na Sarajevskoj školi nauke i tehnologije.
"S obzirom da je stanovništvo Crne Gore podijeljeno između pristalica nezavisnosti koji se izjašnjavaju kao Crnogorci ili pripadnici etničkih manjina i onih koji se protive nezavisnosti i identifikuju se sa Srbijom, prvenstveno su se prvi pojavili kao proukrajinci, a drugi kao proruski kamp", navodi on.
Međutim, ne podržavaju svi u probeogradskom taboru ruski rat u Ukrajini.
Neki se zalažu za neutralnost, pozivajući se na NATO bombardovanje Podgorice 1999. godine i njihov strah da će postati američka „marionetska država“. Oni su takođe odlučni da sačuvaju dugogodišnje veze Crne Gore sa Rusijom i slovenskim zemljama.
Drugi koji podržavaju neutralnu poziciju smatraju širenje NATO-a na istok faktorom koji je podstakao sukob, čak i dok kritikuju rusko postupanje ruskog predsjednika Vladimira Putina sa percipiranom ukrajinskom prijetnjom Rusiji.
Ipak, neke tvrdolinijaške frakcije u Crnoj Gori otvoreno podržavaju ruski rat.
Na primjer, na protestu u Nikšiću, neki Crnogorci su izrazili podršku „pokušajima Rusije da zaštiti svoj narod u Ukrajini” dok su mahali ruskim i srpskim zastavama.
Na jednom transparentu je bio slogan „Srbi u Crnoj Gori – Rusi u Ukrajini“. Vozeći se nedavno u Crnoj Gori, autor teksta je primjetio proratni Z simbol ispisan sprejom na pojedinim područjima.
'Plodan teren za spoljni uticaj'
U međuvremenu, rukovodstvo zemlje nije bilo u stanju da uravnoteži crnogorski i srpski identitet, a stručnjaci kažu da vlade u Beogradu i Podgorici snose odgovornost.
"Vlada Srbije se još uvijek bori sa idejom da njih dvoje više nisu dio iste unije i da spoljna politika Crne Gore neće slijediti srpsku. Crnogorska vlada takođe nije učinila dovoljno da se prilagodi srpskoj zajednici, već je režim koristi kao žrtveno jahnje", rekao je za Al Džaziru Vuk Vuksanović, viši istraživač u Beogradskom centru za bezbjednosnu politiku.
Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori je „slon u sobi“, smatra Dušica Tomović, glavni urednik Balkan Insight-a.
Usko vezana za Rusiju, ova vjerska institucija je politički prilično uticajna u Crnoj Gori.
"Кoga podržava Srpska pravoslavna crkva imaće ogromnu korist od te podrške", smatra Tomović, uz ocjenu da ni aktuelna vlast ne može da rizikuje pogoršanje odnosa sa SPC.
Ipak, Podgorica je preduzela konkretne korake protiv Rusije od 24. februara.
To uključuje zabranjivanje ruskih medija, naređenje ruskim diplomatama da napuste Crnu Goru, obustavljanje letova, zabranu transakcija sa ruskom Centralnom bankom, zabranu ruskog preleta crnogorskog vazdušnog prostora i obećanje da će se ovog mjeseca pridružiti svim sankcijama EU.
Međutim, čak i nova vlada proevropski orijentisanog premijera Dritana Abazovića teško da može da ode dalje od toga u potezima koji bi mogli da uznemire Srpsku pravoslavnu crkvu u Crnoj Gori, navodi se u analizi.
Rat u Ukrajini tako je smanjio prostor za geopolitičku neutralnost u Evropi, ostavljajući Crnu Goru u teškom položaju.
Izazovi bivše jugoslovenske republike, vis-a-vis ovog sukoba, naglašavaju kako sve veće račvanje globalne političke ekonomije između Istoka i Zapada pogoršava dugogodišnje lomove Zapadnog Balkana.
Što se rat duže bude nastavio, Crnoj Gori će biti teže da se snađe u najtežoj bezbjednosnoj krizi u Evropi posle 1945. godine.
Autor teksta za portal Al Džazira je Đorđo Kafiero, izvršni direktor i osnivač Gulf State Analitics, konsultantske kompanije za geopolitičke rizike sa sjedištem u Vašingtonu, i pomoćni saradnik u Američkom bezbjednosnom projektu.
