Nedavni događaji u Crnoj Gori skrenuli su pažnju javnosti na pitanje bezbjednosti i statusa stranih državljana. U podgoričkom naselju Zabjelo, 26. oktobra 2025. godine, došlo je do fizičkog sukoba između grupe lokalnih momaka iz Podgorice i prema navodima policije četiri državljana Azerbejdžana i Turske. Tokom sukoba došlo je do upotrebe hladnog oružja, a jedan Podgoričanin je zadobio lakšu ubodnu ranu. Policija je uhapsila državljanina Azerbejdžana i Turske, međutim sudija za istragu Višeg suda u Podgorici ukinuo im je pritvor jer ne postoji osnovana sumnja da su njih dvojica izvršili krivično djelo ubistvo u pokušaju na štetu Podgoričanina, navodi se u Analizi Digitalnog forenzičkog centra DFC.
Analizu prenosimo u cjelosti:
Incident na Zabjelu se poklopio s postojećim tenzijama u crnogorskom društvu koji su rezultat narativa o islamizaciji, strancima koji dolaze i preuzimaju i političkim instrumentima koji koriste teme migracija i identiteta. To je rezultiralo činovima vandalizma, nasilja i govora mržnje. U tom smislu, ovaj slučaj nije samo kriminalni incident već i ogledalo dubljih sistemskih slabosti: institucionalnih, medijskih i političkih. Ako se takve pojave ne zaustave i ne procesuiraju na adekvatan i pravedan način, moguće je da će Crna Gora svjedočiti ponovnim i razornijim ciklusima društvene polarizacije.
Incident je pokreno talas protesta koji se pokušavaju artikulisati kao zaštita građana. Međutim, vidno je da je pozadina protesta kleronacionalistička što potvđuju parole koje su se mogle čutim tokokm okupaljnja, a koje obiluju govorom mrženje i ksenofobijom. Podizanju tenzija doprinijela su saopštenja političkih partija, izvještavanje prosrpskih medija u Crnoj Gori, kao i medija iz Srbije koji su blisku režimu Aleksandra Vučića i koji su prepoznati po širenju dezinformacija i lažnih narativa.
Sve pomenute činjenice, uz amplifikaciju dezinformacija i govora mržnje na društevnim mrežama doprinijele su jačanju kleronacionalističkih aktivnosti u društvu. U Podgorici, Baru i Herceg Novom zapaljeni su ugostiteljski objekti koji su u vlasništvu turskih državljana. Time je situacija iz pojedinačnog bezbjednosnog incidenta sa elementima krivičnog djela postala nacionalno, ali regionalno bezbjednosno pitanje, sa jasnim elementima zastrašivanja i kolektivne odmazde prema određenoj grupi.
Suočena sa javnim pritiskom i vanrednom bezbjednosnom situacijom, Vlada Crne Gore je posegnula za mjerom uvođenja viza za državljane Turske. Premijer Milojko Spajić najavio je tu odluku odmah po izbijanju protesta putem društvenih mreža, istakavši da će biti donesena u hitnoj proceduri. Na vanrednoj sjednici Vlade ubrzo je i formalno suspendovan bezvizni režim sa Turskom do daljnjeg, privremeno, kako glasi obrazloženje. Vlada je tu mjeru obrazložila bezbjednosnim razlozima, kontrolom ulaska i boravka stranaca i potrebom da se očuva javni red, uz najavu da će vizni režim za Turke biti privremen i da će se uvesti ubrzana procedura izdavanja viza kako bi se ublažio udar na ekonomiju i turizam.
Odluka ima tri sloja posljedica. Prvi je unutar-politički: vlast demonstrira da reaguje odlučno, ali istovremeno rizikuje da normalizuje narativ da je bezbjednosni problem Turska zajednica, što otvara prostor za selektivnu stigmatizaciju i etničko profilisanje. Drugi je ekonomski: Turska je važan izvor investicija, kupovine nekretnina i sezonske potrošnje, a Crna Gora živi od imidža lako dostupne jadranske destinacije. Restrikcija ulaska, makar formalno privremena, nosi reputacioni rizik da Crna Gora počinje da zatvara vrata, što može direktno pogoditi turističku sezonu i prihode u ugostiteljstvu, avio-saobraćaju i kratkoročnom najmu, posebno ako Turska odgovori mjerama prema crnogorskim državljanima ili ako dio potencijalnih posjetilaca jednostavno prebaci aranžmane u druge mediteranske destinacije.
Treći sloj je spoljnopolitički: vlast ovakvu odluku veže i za usklađivanje sa evropskim standardima, jer EU očekuje da države kandidatkinje usklade viznu politiku sa šengenskom listom. To u praksi znači da bi Crna Gora svakako morala da uvede vize i za Tursku, ali i za Rusiju, prije zatvaranja pregovaračkih poglavlja. Dio ove odluke Vlada sada predstavlja kao korak približavanja EU kriterijumima, a ne samo kao reakciju na ulični pritisak.
Međutim, ključna slabost mjere je to što uvođenje viza djeluje kao politički gest prema domaćoj publici, ali ne rješava realni problem koji se koristi za raspirivanje tenzija: već prisutnu zajednicu stranih državljana. U Crnoj Gori već boravi nekoliko desetina hiljada stranaca sa legalnim statusom, uključujući, prema dostupnim podacima Ministarstva unutrašnjih poslova, oko 13.800 turskih državljana sa privremenim boravkom i 87 sa stalnim, dok ruskih državljana ima još više – oko 23.330. Važno je naglasiti da je broj stranaca u odnosu na statistiku MUP-a značajno veći.
U slučaju turskih državljana, nakon incidenta narativ je odmah bio kriminalizujući i nacionalno obojen (Turci napadaju, Turci zauzimaju Podgoricu). Kod ruskih državljana tako agresivna kampanja etiketiranja nije pokrenuta, iako ih je više nego Turaka, što ukazuje da bezbjednosni argument nije dosljedno primijenjen već da je selektivno politizovan. Drugim riječima, vizni režim može ograničiti novi priliv, ali ne adresira postojeće strukturne probleme: slabu migracionu kontrolu, način izdavanja privremenih boravaka kroz kupovinu nekretnina ili fiktivne firme, kao i činjenicu da se stranci instrumentališu u dnevno-političkoj borbi i unutaridentitetskim sukobima. Takva dinamika nosi dugoročni rizik da se pojedina migrantska zajednica pretvori u zgodnog unutrašnjeg krivca svaki put kad vlastu treba brza i vidljiva reakcija – uz realnu štetu po društvenu koheziju i međunarodne odnose Crne Gore.
Upravo zato, pored uvođenja viza, potrebne su sveobuhvatnije mjere za rješavanje problema:
Pojačan nadzor i provjera stranaca koji već borave u Crnoj Gori, posebno onih uključenih u sumnjive aktivnosti. Ovo uključuje bolju koordinaciju policije, tužilaštva i obavještajnih službi u praćenju organizovanih kriminalnih grupa.
Brza i odlučna primjena zakona: sankcionisanje svakog ko krši propise, bilo da su u pitanju lokalni građani ili stranci. To znači procesuiranje odgovornih za nasilje i govor mržnje, ali i deportaciju ili zabranu ulaska onima koji od stranaca prave probleme u zemlji.
Unapređenje imigracione politike: jasno definisanje uslova za dobijanje boravišne dozvole, praćenje isteka turističkih boravaka i sprječavanje zloupotreba (npr. lažnih studijskih viza ili fiktivnih firmi za dobijanje dozvole). Vlada je već pokrenula izmjene Zakona o strancima, što bi trebalo uvesti red u oblasti privremenog boravka i rada stranih državljana.
Tematski klasteri u javnom prostoru
U periodu od 26.10 do 30.10 2025. godine u domaćim i regionalnim medijima ukupno je bilo 1660 tekstova koji su direktno ili indirektno povezani za incidentom u Podgorici. Dominantni su bili mediji iz Srbije sa 672 objave, dok su mediji iz Crne Gore objavili 592 teksta na temu incidenta, uglavnom kroz bezbjednosni i društveno-politički okvir.
DFC je softversi kreirao mrežu tematskih klastera u virtuelnom prostoru. Vizualizacija tematskih klastera prikazuje mrežu ključnih pojmova i njihovih međusobnih veza u medijskom i onlajn prostoru u periodu od 26. do 31. oktobra 2025. godine, neposredno nakon incidenta u Podgorici kada je povrijeđen jedan građanin Crne Gore u sukobu sa državljanima Turske i Azerbejdžana.
Najveći i najuočljiviji čvor (plavi klaster) obuhvata termine Podgorica, nasilje, policija, Turci, incident, hapšenja i označava osnovni narativ koji je dominirao izvještavanjem. Mediji su u tom okviru fokus stavljali na bezbjednosni aspekt događaja, reakcije policije, hapšenja stranih državljana, izjave državnih institucija i mjere koje su uslijedile. Taj klaster odražava temu percepcije prijetnje. Naglasak je bio na strahu, policijskoj kontroli i pitanjima bezbjednosti u glavnom gradu.
Drugi, žuto obojeni klaster povezuje pojmove društvene mreže, govor mržnje, protesti, ksenofobija, migranti. Predstavlja reakcioni sloj diskusije, u kojem je incident poslužio kao okidač za govor mržnje i pozive na proteste.
Zeleni klaster okuplja termine poput napad, bejzbol palice, nož, migranti, nasilje, fokusirajući se na fizički obračun na Zabjelu. U tom dijelu mreže dominiraju kratke vijesti i senzacionalistički naslovi, što ukazuje na tabloidizaciju incidenta i jačanje emocionalnog naboja u javnosti. Klaster se prepliće s plavim čvorom kroz pojmove napad i policija, potvrđujući da su bezbjednosni i senzacionalistički narativi djelovali komplementarno.
Crveni klaster obuhvata termine Aleksandar Vučić, NATO, islam, Srbija, i ukazuje na regionalnu politizaciju incidenta. Taj dio mreže obuhvata sadržaje iz prosrpskih i proruskih medija, u kojima se incident u Crnoj Gori povezuje s geopolitičkim narativima, navodnim posljedicama NATO politike, ugroženošću pravoslavlja u regionu i širim migracionim agendama Evropske unije. Radi se o tipičnom primjeru transnacionalnog narativa koji koristi lokalni incident kao okvir za šire političke poruke i propagandne ciljeve.
Manji, izolovani svijetloplavi klaster grupiše pojmove bezbjednost, Crna Gora, region i predstavlja analitičke tekstove koji su pokušali racionalizovati događaj i sagledati ga kroz širi okvir institucionalne odgovornosti.
Kulminacija negativne kampanje
Negativna kampanja koja prati turske državljane nije novina u Crnoj Gori. Već duže vrijeme se kreiraju narativi da Turci okupiraju crnu Goru, da se u Crnoj Gori nalzi 100.00 turaka, da Turski državljani otimaju djecu. Te dezinformacije je širio jedan od lidera parlamentarne većine Milan Knežević. Nebojša Medojeivć je takođe širio narativ o islamizaciji Crne Gore i namjeri Ministartva vanjskih poslova Crne Gore da poveća procenat islamskog stanovništva u odnosu na domaće većinsko hrišćansko stanovništvo Crne Gore. Pomenuti narativi su plasirani u medijima Borba, Alo onlajn, IN4S, kao i u beogradskim tabloidima.
Nakon incident na Zabjelu, vidljivo je pojačano djelovanje desničarskih i kleronacionalističkih partija, pravoslavnih bratstava, medija i onlajn trolova. To je doprinijelo formiranju tzv. ulčinih patrola. Učesnici su bili uglavnom u tamnoj odeći, sa maskama, neki sa fantomkama i kapuljačama. Lica prepoznata kao članovi ekstremističkh grupa koja su bliska Srpskoj pravoslavnoj crkvi i partiji predsjednika Skupštine Andrije Mandića posebno su aktivna u organizaciji i mobilizaciji. Podgorička policija je uoči protesta privela 11 osoba, od kojih je devet maloljetno, koje su, kako je saopšteno iz Uprave policije, imale namjeru da sa fantomkama, bakljama dođu na protest ispred Vlade.
Četvorica javnosti poznatih aktivista i političara učestvovali su na antimigrantskom skupu ispred Vlade Crne Gore, u centru Podgorice, 28. oktobra. Turci napolje, Ko ne skače taj je Turčin, “Nećemo migrante, Turčin gradom neće hodati, neke su od poruka skandiranih na skupu. Na snimcima su identifikovani dvojica funkcionera vladajuće Nove srpske demokratije (NSD) – Goran Milić i Zoran Ušćumlić. Kao i odbornici lokalnog parmalenta u Podgorici Milivoje Brković i Boban Radević.
Jedan od učesnika uličnih patrola koje su se formirale nakon događaja na Zabjelu je četnički vojvoda i negator genocida u Srebrenici Slavko Perošević. On je jedan od organizatora parastosa prvoj i drugoj durmitorskoj četničkoj brigadi zajedno sa SPC u manastiru Podmalinsko 7. juna 2025. godine. Takođe, jedan je od organizatora manifestacije podizanja spomenika četničkom kolaborantu i ratnom zločincu iz II svjetskog rata Pavlu Đurišiću u avgustu ove godine.
Prilikom okupljana građana za protestnu šetnju Podgoricom 27. oktobra, izjavio je da se nalazimo pred istom opasnošću, pred istom nemani koja prijeti da ugrozi našu djecu majke i žene, te da onaj koji podigne prljavu pesnicu na Crnu Goru dočekaće ga udarac malja. Predsjednik Slobodne Crne Gore i rukovodilac Službe za građanje Glavnog grada Vladislav Dajković širio je narativ da dolazak turskih državljana u Crnu Goru nije obična ekonomska migracija, već organizovani državni.
Ustav Crne Gore zabranjuje svako podsticanje mržnje i netrpeljivosti po osnovu nacionalne, rasne, verske ili druge lične pripadnosti. Krivični zakonik, član 370, predviđa kazne za javno izazivanje mržnje. Najblaža je novčana kazna ili zatvor do dvije godine, a najstroža je 10 godina ako je djelo učinjeno nasiljem, prijetnjom, ili ako je izazvalo ozbiljne posledice po život i zdravlje ljudi ili imovinu.
anti-EU narativ
Eskalacija antimigrantskog narativa u Crnoj Gori dobila je novu funkciju. On se instrumentalizuje kao poluga protiv evropskih integracija. Osnovna konstrukcija glasi: ulaskom u EU, većina domaćeg stanovništva će otići, a umjesto njih doći će migranti iz Turske, Azerbejdžana i šire Azije, pri čemu se EU prikazuje kao sistem koji podstiče odlazak naših i nameće tuđe. Ovaj okvir kombinuje tri straha: demografsku paniku, kulturnu zamjenu i gubitak suvereniteta. U praksi, taj narativ služi da se EU prikaže kao izvor problema, a ne rješenja i da se proevropski kurs diskredituje kao naivan, opasan ili izdajnički.
Prosrpske i proruske stranice i nalozi na društvenim mrežama X i Facebook iskoristili su sukob stranih državljana i crnogorskih građana za širenje anit-EU narativa i dezinformacija. Najjaktivnija stranica je bila Srpski megafon koja je objavljivala snimke iz Njemčke gdje navodno migranti drže u rukama noževe. Komentar te objave je glasio: Da li ćemo dozvoliti da se ovo dešava po Crnoj Gori? U drugoj objavi naveli su da migranti iz Arapskih zemalja sprovode grupa silovanja te da to sve čeke nas u Crnoj Gori.
U objavi iz 25. oktobra navode da će Crnu Goru ulaskom u EU naseliti Turci, Nepalci i Arapi, te da će biti provala, silovanja i svakojakih krađa. Stranice Liga izuzetnih Srba, NVO Serdar i Srbi u Crnoj Gori najviše su podizale tenzije. Stranica Liga izuzetnih Srba je objaviljivala video u kojem se navodi poruka da neće biti Turskog sveta. Jedan video u kojem se navodi da će Crna Gora da prihvati migrante iz Velike Britanije, te da kome odgovara evropska politika i evropske migrantske vrijednosti neka se seli sa Tucima.
Proruski i prokremaljski nalozi iz inostanstva na osnovu nemilih scena iz Podgorice zasnovili su kampanju dezinformacija sa ciljem promocije anti-EU i proruskih narativa. Profili koji promovišu kremaljsku geopolitičku doktirnu u bliskom inostranstvu, dijelii su snimke iz Podgorice u kojima navode da su građani uzvikivali migrantima da ovo nije Njemačka u kojoj možete da radite što želite. Ključne dezinformacije zasnivala su se na emocionalnim manipulacijima, da je povod protesta napad migranata na djevojke u Podgorici i ubadanje nožem više osoba.
Ključni profili za širenje ovih dezinformacionih narativa su MarioZNA, SlavicNetwork, te profil iz Rusije nik@seostok koji promoviše radikalnu politiku prema migrantima. Njihove objave su imale preko 400 diljenja i preko 200 hiljada pregleda na društvenoj mreži X. Obrazac djelovanja nije izolovan slučaj, već dio šireg modela prokremaljske bot i trol mreže, koja važne događaje u regionu stavlja u funkciju anti-EU propagande. Migrantski, međuetnički incidenti se koriste za plasiranje narativa o EU integracijama kao prijetnji identitetu, bezbjednosti i socijalnoj stabilnosti.
Mehanizam funkcionisanja je jednostavan. Najprije se pojedinačni incidenti sa strancima (posebno kada se uklapaju u stereotipe o istočnim migrantima) pretvaraju u paradigmatske primjere. Svaki fizički napad, svaka krivična prijava, svaka medijski atraktivna scena biva uokvirena kao nadolazećei talas uvoznih problema. Potom slijedi poruka da EU forsira otvorene granice, kvote i preseljenja, iako realnost pristupnog procesa i pravne tekovine govori suprotno.
Članstvo obavezuje na uređene procedure, jačanje graničnog upravljanja, azilne standarde i povratne sporazume, odnosno kontrolisanije, a ne haotičnije okvire. Treći korak narativa je emocionalna simplifikacija: naši će otići jer EU nudi poslove vani, a ovdje će ostati samo stranci. Time se kompleksna pitanja tržišta rada, produktivnosti, plata i kvaliteta institucija guraju pod tepih. Ključna snaga ovog narativa je što spaja realne brige sa pogrešnim uzrocima.
Uspješno proširen Overtonov prozor
Incident u podgoričkom naselju Zabjelo predstavlja paradigmatičan primjer kako lokalni bezbjednosni događaj, koji je u svojoj suštini bio ograničenog karaktera, može postati poligon za širu političku, ideološku i medijsku instrumentalizaciju. Tokom svega nekoliko dana, fokus javnosti se iz konkretnih činjenica o sukobu prebacio na emocionalno narative koji su u velikoj mjeri oblikovali percepciju događaja.
Mediji, političke strukture i korisnici društvenih mreža iskoristili su incident da reafirmišu postojeće podjele i stvore nove linije sukoba, pretvarajući pojedinačni slučaj u simbol tobožnje ugroženosti nacionalnog, vjerskog i kulturnog identiteta.
Slučaj nasilja u Podgorici i reakcija vlasti kroz uvođenje viza za Turke razotkrili su više slojeva problema. Prvo, tu je realan bezbjednosni izazov integracije velikog broja stranaca i obračuna sa kriminalnim elementima među njima. Drugo, vidjeli smo socijalnu reakciju – dio građana posegnuo je za samoinicijativnom “pravdom” koja je prešla u opasnu zonu kolektivnog kažnjavanja nedužnih. Treće, ispostavilo se da postoje politički akteri voljni da doliju ulje na vatru zarad svojih interesa, ne mareći za potencijalnu štetu po društvenu koheziju i međunarodni ugled države.
Kleronacionalističke grupe, desničarske organizacije i pojedini politički akteri prepoznali su priliku da mobilizuju pristalice kroz narative o odbrani Crne Gore od stranaca i navodnim opasnostima koje dolaze s migracijama. Time je incident poslužio kao katalizator širenja govora mržnje i netrpeljivosti, ali i kao test institucionalnih kapaciteta države da odgovori na takve oblike hibridnih prijetnji. Umjesto da se javni prostor koristi za smirivanje tenzija, on je postao arena za emotivne i političke manipulacije u kojima su se miješali nacionalistički, antiislamski i anti-EU narativi.
Analiza tematskih klastera ukazuje da je informacioni prostor danima nakon incidenta duboko polarizovan. Incident u Podgorici jasno pokazuje kako različiti akteri, od medija, političkih struktura i društvenih mreža oblikuju sopstvene narative i pretvaraju pojedinačni događaj u širi politički i identitetski sukob. Događaj je postao snažan katalizator govora mržnje u javnom prostoru, gdje su pojedini akteri iskoristili incident za širenje emocionalnih manipulacija i podsticali netrpeljivost prema strancima. Istovremeno, u digitalnom okruženju su se pojavile brojne dezinformacije i manipulativni narativi koji su dodatno pojačali društvene tenzije i produbili podjele u crnogorskom informativnom prostoru.
Događaj iz Podgorice ujedno je i pokazatelj uspješno proširenog Overtonovog prozora u crnogorskom društvu – procesa u kojem su se radikalne ideje, govor mržnje i kleronacionalističke poruke postepeno normalizovale i postale prihvatljive u javnom diskursu. Takav pomak rezultat je dugogodišnjeg institucionalnog ignorisanja ekstremističke retorike, veličanja ratnih zločinaca i širenja mržnje bez ikakvih posljedica. Posljedice tog institucionalnog pasivizma sada su vidljive kroz reakciju dijela društva nakon incidenta na Zabjelu, gdje se netrpeljivost prema strancima i politički ekstremizam manifestuju otvoreno i bez institucionalne osude.
Ovaj slučaj potvrđuje da Crna Gora mora hitno ojačati mehanizme za prepoznavanje i sankcionisanje govora mržnje, kao i ulagati u obrazovanje i medijsku pismenost građana kako bi se spriječilo dalje pomjeranje granica društveno prihvatljivog diskursa. U suprotnom, postoji realna opasnost da se ekstremističke ideje trajno ukorijene i prerastu u sistemsku prijetnju demokratskoj stabilnosti i evropskoj perspektivi države.
