On ne vidi problematično pitanje crnogorskog državljanstva, koje je po njemu nepovratno, ali ono što se ogleda u aktuelnoj podjeli u crnogorskom društvu, prema njegovim riječima, jeste pitanje postojanja crnogorskog identiteta, kulture, jezika i nacije.
Jovanović kaže da raste uticaj Srbije i Rusije u Crnoj Gori, dok uticaj Zapada jenjava, što je primjetno i u posljednjim informacijama o usklađenosti prethodne Abazovićeve vlasti sa politikom EU. Kako dodaje, što se nove vlade i premijera Spajića tiče, ostaje da se vidi dokle će se opirati, s obzirom da je vlada tek formirana i da u svojim strukturama ima čovjeka sa prosrpskom i proruskom biografijojim, predsjednika parlamenta Andrija Mandića.
U Crnoj Gori je primijetan i direktan uticaj predsjednika Vučića, naglašava on, na osnovu zapanjujućih ulaganja Vlade Srbije za prosrpske organizacije za proces popisa stanovništva koji će ove nedjelje početi u Crnoj Gori. Postoji i veliko miješanje ruskih medija i njihove propagande koja uz pomoć Srbije djeluje u Crnoj Gori, rekao je između ostalog Jovanović.
Politička tema u Crnoj Gori, formirana je nova vlada, predsjednik Skupštine Crne Gore je Mandić, koji je proruski orijentisan. Kako vidite svu ovu novonastalu situaciju u Crnoj Gori?
Jovanović: Čini mi se da, ako smijem reći, promjene koje se danas dešavaju u Crnoj Gori tiču se velike radikalizacije u društvu i rasta nacionalizma, uz, nažalost, polarizaciju koja je duboka i koja se može sagledati kroz apsolutno sve sfere društva. Taj rascjep koji postoji unutar same države ne tiče se toliko odnosa građana i nosioca vlasti prema crnogorskoj državnosti. Mislim da je to pitanje koje je onako zaokruženo, uokvireno i koje se ne može preispitivati. Međutim, ono kroz šta se ogleda taj trenutni rascjep crnogorskog društva jeste pitanje postojanja zasad crnogorskog identiteta, kulture, jezika, nacije i manifestuje se kroz pokušaje istorijskog revizionizma koji je u ozbiljnom zamahu.
Stiče su utisak da se uticaj i Srbije i Rusije dodatno pojačava, dok se može nekako i razumjeti i steći opet utisak sa druge strane da politički zapad nikada nije imao manju moć u Crnoj Gori. A nedavno, evo ja ću istaći jedan podatak, nedavno su javnosti dospjeli i porazni podaci usklađenosti prethodne Abazovićeve vlade sa EU politikom. Konkretno kada govorimo o novoj konstelaciji političkih snaga i novoformiranom vladom, ona je tek formirana. Iako je teško davati ocjene jer bi u ovom momentu one mogle djelovati malo preuranjeno. I ne zna se koliko će ova nova vlast trajati, da li će ona imati pun mandat od 4 godine, i ono što je sigurno i što je negdje i u tom političkom sporazumu definisano, jeste da će nakon godinu dana Demokratski front i formalno ući u vlast, odnosno dobit će određena ministarstva. E sad, konkretno u ovoj vladi postoje, ono što možemo razgovarati, jeste da u ovoj vladi trenutno postoje najmanje dva suštinska problema. Prvi je partijska podjela resora i više personalnih rješenja na mjestu ministara bez potrebnih znanja i vještina. I ovo nije novo, ovo je prikaz onoga što mi godinama u kontinuitetu živimo, a to je jedna vrsta partitokratije gdje prioritet u raspodjelju resora je zapravo zadovoljavanje uskih partijskih interesa.
Kad govorimo o stranom uticaju i ljudima koji se trenutno nalaze na nekim važnim pozicijama, rekao bih da je osnovni preduslov za otpornost na uticaje sa strane, da li je to u pitanje Rusija, da li je to Kina, da li je to Srbija, jesu jake institucije. Međutim, Crna Gora ima problem nedostatka snažnih i demokratskih institucija, a i zbog toga smo posebno ranjivi na štetni uticaj koji dolazi sa strane. Ovo nije opet novi problem, ovo nije nešto što se dešava u posljednjih dvije ili tri godine, ovo je rezultat trodecenijske vladavine prethodne vlasti, dakle, Demokratske partije socijalista, tokom čijeg mandata su institucije bile opterećene i korupcijom, i partitokratijom, i nepotizmom, što je od 2018. godine dovelo do određene stagnacije u pregovorima sa EU. Često se danas u Crnoj Gori govori o stranom uticaju, o Rusiji o Srbiji i o Kini. Međutim, nije to problem koji je rezultirao političkim promjenama 2020. već je ovaj podatak da, recimo, Demokratska partija socijalista je u 2011. godine potpisala sporazum o političkoj saradnji sa Putinovom partijom, Jedinstvenom Rusijom. Tako da su i on, iako u drugačijem duštveno-političkom kontekstu, omogućili strani uticaj sa strane.
E sad, koliko će premijer Spajić biti otporan uticajem sa strane iz Rusije, Srbije ili posredstvom prije svega Srpske pravoslavne crkve, zavisi od drugih najviših funkcionera. Vi ste pomenuli i Andriju Mandića, čovjeka koji se trenutno nalazi na poziciji predsjednika parlamenta, dakle jedna od tri najvažnije funkcije u državi, čija biografija, čije riječi, čije akcije i djelovanje govore o svebližem zagrljaju sa istokom, dakle, suprotno od onoga što bi trebalo da predstavlja moderna Crna Gora, čiji je spoljno politički cilj barem deklarativno na zapad. To će vrijeme reći kako će se Crna Gora izboriti sa tim i koliki će to problem zapravo biti, ono što je danas veliki problem u Crnoj Gori je nivo upliva religioznih i crkvenih institucija u političke tokove. I značajno je porastao zadnjih godina i sve sve više vide, ispoljavaju i osjetni su negativni trendovi radikalizacije, ali i sa njom povezani nacionalisti.
Koliki je uticaj predsjednika Srbije Aleksandra Vučića direktno na institucije Crne Gore i koliko on kontroliše te institucije po formiranju nove vlade?
Jovanović: Pa imate konkretno popis kao jedan ključni, bar ne bi trebao biti, ali suštinski jeste ključni, društveno politički događaj koji se odlaže već nekoliko godina i konačno 3. decembra bi trebao da se organizuje, dakle sad u predstojeću nedjelju. Koliki je njegov uticaj, ajde da kažemo postoji taj direktni vezama sa određenim odsjecima funkcija i vlasti u Crnoj Gori, međutim, postoji najdirektniji. Imate podatak da je vlada Srbije ove godine, odnosno za 2023. godinu, opredijelila oko 4 milione i 270 hiljada eura za organizacije sa pro-srpskim predznakom u Crnoj Gori, tri puta više nego što je to slučaj 2022. godine što govori o značaju samog popisa odnosno pitanja i rezultata popisa u Crnoj Gori za određene adrese u Beogradu. I ne radi se tu samo o organizacijama koje se bave obrazovanjem, koje se bave možda informativom ili kulturom, imate i situaciju sa medijima. Danas je Crna Gora, kako se to često kaže u crnogorskom javnom prostoru, medijska kola, iz razloga što 4 od 5 televizija sa nacionalnom pokrivenošću je u vlasništvu srpskog kapitala. Dakle, jedna od pet nije, a to je javni servis.
Tako da s te strane postoji dosta razloga za brigu, jer razlog kupovine crnogorskih medija nije tržišne prirode. Mi smo malo tržište i sigurno nije to razlog, već ga treba razumjeti kroz društveno-politička nastojanja Srbije da oblikuje informacioni pejzaž u Crnoj Gori. Tako da ja bih rekao, osim političkog i upliva kroz važne organizacije, imate i ogroman upliv Srbije kroz medije, dakle kroz informaciju, kroz ono što oblikuje javnu sferu i javno informisanje građana u Crnoj Gori. Riječ je o propagandi koja ima iste elemente kao ratna propaganda i koriste se tehnike targetiranja. Nedavno ste vidjeli da su određeni ljudi iz jednog prostora, određeni novinari, bili na udaru ne samo srpskih, već i ruskih medija koji su ih direktno targetirali, a su sada na potezu državne institucije, poput policije i tužilaštva.
Koliko ima dezinformacija koje dolaze iz Rusije ili iz Kine?
Jovanović: U Crnoj Gori, za razliku od Srbije, nemamo problem sa Kineskim medijima, zapravo pristup Kine u Crnoj Gori je drugačiji nego što je to pristup i Rusije ili možda Srbije. Međutim, kada govorimo o ruskim medijima, odnosno o ruskoj propagandi, iako u Crnoj Gori nemamo registrovano zvanične ruske medije, proruska propaganda je prisutna, s obzirom da većina prorežimskih srpskih medija svoje sadržaje plasiraju u javnom prostoru Crne Gore i često se dešava, kada govorimo recimo o popisu sada ili nekim značajnim drugim duštveno-političkim događajima, da su izvori srpskih medija upravo ruski državni medij. U toj sinergiji se konstantno dezinformiše javnost i podstiču se i podjele i sukobi, a utiče se ne samo pro-srpske politike već i na dio stanovništva koji se tako identifikuje. I uz to se stvara negativan imidž ne samo Crne Gore kao zemlje i građana, već i onih koji se deklarišu kao Crnogorci a podstiču se posebno etnički i vjerski sukobi. I kad govorimo već o medijima i problemu dezinformacija, postoji indeks medijske pismenosti koji se radi na nivou Evrope zadnjih desetak godina, u kontinuitetu Crna Gora se nalazi na dnu te medijske ljestvice, a prema posljednjim istraživanjem relevantnih nevladinih organizacija u Crnoj Gori mi smo u velikoj mjeri opredjeljeni, mi kao građani Crna Gore, u velikoj mjeri smo opredjeljeni i vjerujemo u teoriju zavjere, što nas u ovom čitavom ambijentu dovodi u zaista jednom nezavidnom položaju.
