Crna Gora se posebno tokom važnih društveno-političkih događaja kao što su izbori, formiranje vlade, popis suočava sa manipulisanjem informacijama i oblikovanjem narativa koji predstavljaju ozbiljne izazove za naše društvo.
Analitičar Digitalnog forenzičkog centra (DFC) Draško Jabučanin, u razgovoru za Portal Analitika objašnjava da propagandne kampanje imaju za cilj podsticanje emotivne reakcije građana i dodatno produbljivanje društvene polarizacije, te podsticanje etničkih tenzija i potpirivanje nacionalizama.
„Uočava se snažno djelovanje i sinergija brojnih političkih subjekata, medija, udruženja, vjerskih organizacija i pojedinaca u širenju propagande i plasiranju obmanjujućih narativa. Ti akteri koristeći razne tehnike i mehanizme dolaze do ciljne grupe i manipulišu javnim mnjenjem u Crnoj Gori“, navodi Jabučanin.
Prema njegovim riječima, najznačajniju ulogu u amplifikovanju sadržaja upitnog karaktera imaju mediji, što se pokazalo na primjerima izbornih ciklusa u Crnoj Gori, ali i trenutnog popisa stanovništva.
„Dezinformacije su sada rjeđe i uočavaju se uglavnom tokom izbornih procesa, kao što su to bili slučajevi uoči i tokom prethodnih predsjedničkih i parlamentarnih izbora kada su se aktivirali inače pasivni portali iz Srbije objavljujući seriju dezinformacija“, ističe Jabučanin.
Trenutni narativi nijesu lako vidljivi, pa su i mnogo opasniji
Trenutno su, objašnjava, prisutniji narativi koji su mnogo opasniji zato što nijesu lako prepoznatljivi i vidljivi.
„Narativi su priče i ideje koje su utemeljene u vrijednostima i vjerovanjima na način da odgovaraju ciljnoj publici. Jedan od ključnih narativa u javnom diskursu Crne Gore je da su Srbi u Crnoj Gori ugroženi i diskriminisani, a paralelno sa tim plasiraju se narativi kojima se negira suverenost Crne Gore i posebnost crnogorskog identiteta, jezika i kulture“, navodi sagovornik Analitike.
Važno je, ističe Jabučanin, naglasiti i fenomen istorijskog revizionizam koji se takođe uočava u narativima.
Dezinformacije snažan alat u rukama trećih strana koje vrše upliv u crnogorske društveno političke prilike
„U Crnoj Gori postoje značajne podjele po pitanju tumačenja određenih istorijskih događaja, a politički subjekti, analitičari i mediji doprinose relativizaciji istih. Primjeri za to su narativi o navodnoj istorijskoj utemeljenosti srpskog korpusa u Crnoj Gori na koji se naslanja i tvrdnja da je Srpska pravoslavna crkva osnovala crnogorsku državu“, kaže Jabučanin.
Prisvajanje istorije i kulture Crne Gore i njenih istorijskih ličnosti je, smatra naš sagovornik, dio tog narativa koji je posebno izražen tokom kampanje uoči i tokom popisa stanovništva.
„Te narative podržavaju prosrpske desničarske partije, analitičari, prosrpski i proruski portali(IN4S, Borba) i Srpska pravoslavna crkva. Ipak, ne treba zaboraviti društvene mreže koje služe kao alat i pojačalo za širenje dezinformacionih kampanja i narativa. Putem sponzorisanih objava u vidu fotografija i video materijala koji su prijemčivi mlađoj populaciji pokušava se uticati na njihovu percepciju događaja i vrijednosni sistem“, kaže Jabučanin.
Važni društveno-politički događaji poligon za širenje dezinformacija
Pokazuje se, smatra sagovornik Analitike, da važni društveno-politički događaji po pravilu Crnu Goru pretvore u poligon za širenje dezinformacija i narativnih kampanja.
Manipulativni konstrukti i dezinformacije imaju najčvršće ili najznačajnije uporište na društvenim mrežama
„Godinu za nama obilježili su predsjednički, parlamentarni izbori i popis stanovništva pa su dezinformacije i emocionalne manipulacije bile zastupljene u ogromnoj mjeri. DFC je u više navrata ove godine, kroz analize i studije ukazivao na ove pojave u crnogorskom javnom prostoru i na koji način one utiču na percepciju javnosti uoči nekog bitnog društveno-političkog događaja“, navodi Jabučanin.
Dezinformacioni narativi dobijaju puni obim na društvenim mrežama
Kampanja uoči popisa, ali i tokom procesa, obilovala je dezinformacijama, propagandom, istorijskim revizionizmom. Jabučanin objašnjava da su ovakve dezinformacione kampanje najčešće uspješne jer su sinhronizovane, sistematične i obuhvataju čitav set aktera; od političkih činilaca, medija i crkvenih velikodostojnika.
„Na kraju, dezinformacioni narativi dobijaju puni obim na društvenim mrežama na kojima se neselektivno preuzimaju od pomenutih aktera, dijele se i šire kako bi dosegle do većeg broja ljudi“, ističe Jabučanin.
Stava je i da suprostavljanje ovim pojavama mora biti sveobuhvatno i uključivati institucije sistema, prije svega vladu, ali i edukaciju građana kroz jačanje programa medijske i digitalne pismenosti.
„Takođe, bitno je da građani razviju kritičko razmišljanje i da postavljaju kritička pitanja o informacijama i sadržajima koje konzumiraju, kao i da izostave lična uvjerenja i emocije“, dodaje naš sagovornik.
Dio svakodnevice
Jabučanin smatra da su dezinformacioni narativi postali dio crnogorske svakodnevice. Razlog tome je, kako kaže, izloženost građana emocionalnim manipulacijama političkih, vjerskih i medijskih činilaca.
„Manipulativni konstrukti i dezinformacije imaju najčvršće ili najznačajnije uporište na društvenim mrežama, pa je donošenje Akta o digitalnim uslugama (Digital Service Act) od strane EU značajan pomak u borbi protiv dezinformacija na društvenim mrežama, jer će sve velike platforme morati da se povinuju određenim pravilima korišćenja koja se tiču plasiranja dezinformacionih sadržaja“, smatra Jabučanin.
Snažan alat u rukama trećih strana
Sagovornik Analitike napominje da borba protiv dezinformacija iziskuje odgovor institucija sistema, civilnog sektora, medija i donosilaca odluka pa bi donošenje sveobuhvatne strategije značilo ogroman pomak ne samo u borbi protiv dezinformacija, već i u ograničavanju stranog malignog uticaja.
„Dezinformacije predstavljaju snažan alat u rukama trećih strana koje vrše upliv u crnogorske društveno političke prilike, pa bi strategija iza koje stoje svi ključni činioci društva značila veliki iskorak u borbi protiv manipulativnih pojava u javnom prostoru“, objašnjava Jabučanin.
Takođe, kako napominje, strategija treba da uključuje i izmjene Zakona o medijima koji će onemogućiti neregistrovanim portalima da šire razne oblike manipulacija i dezinformacija, ali i razne oblike mržnje i netrpeljivosti.
Lažne vijesti i dezinformacije ne spadaju u slobodu govora
Jabučanin naglašava da lažne vijesti i dezinformacije, posebno one koje imaju za cilj nanošenje štete, ne spadaju u slobodu govora.
„Međutim, treba biti vrlo oprezan sa zabranama i cenzurom kao mehanizmima ograničavanja manipulacija informacijamau demokratskim društvima, a posebno u onima koja su u procesu demokratizacije“, navodi Jabučanin.
Kako dodaje, postoji opravdana bojazan da bi ti mehanizmi mogli biti zloupotrijebljeni i umjesto za borbu protiv lažnih vijesti i dezinformacija iskorišćeni za obračun sa neistomišljenicima.
„Često se dešava da cenzura i zabrane stvore kontra efekat, pa pojedinci ili mediji koji šire manipulacije prerastu u žrtve“, zaključuje Jabučanin.
