Sve je veći broj ljudi širom svijeta koji počinju da uče kineski jezik, gdje je on već postao dio školskih programa kao izborni ili obavezan predmet. Priliku da ga uče u Crnoj Gori imaju polaznici kurseva za sve uzraste. Univerzitetski kursevi obično nude trogodišnji ili četvorogodišnje program izučavanja jezika uz književnost i kulturu.
Izučavanje ovog jezika zahtijeva drugačiji pristup i više posvećenog vremena. Naša sagovornica naglašava da, ako govorimo o specijalizovanoj obuci, u poređenju sa, recimo, fracuskim ili nekim drugim zapadnoevropskim jezikom, u slučaju kineskog potrebno je oko pet puta više kontaktnih sati izučavanja govornog i pisanog jezika da bi se dostigao isti nivo poznavanja jezika.
ANALITIKA: Koje vrste kineskog jezika postoje i koju Evropljani najčešće uče? Po čemu se razlikuju?
STJEPČEVIĆ: Kineski jezik u svojoj standardnoj mandarinskoj formi - putonghua zasnovan na govornom jeziku teritorije Pekinga predstavlja službeni jezik Kine i to je jezik koji najveći broj ljudi širom svijeta uči uz standardizovane kineske karaktere.Tokom istorije, kinesko pismo se mijenjalo i razvijalo. Smatra se, da je staro oko 3.500 godina. Najstariji zapisi su: "proročanski zapisi na kostima zivotinja" iz vremena dinastije Shang i "zapisi na bronzanim predmetima". Kinesko pismo se smatra najduže korišćenim pisanim sistemom u kontinuitetu na svijetu. Dakle kineski karakter odnosno znak je osnovna ortografska i semanticka jedinica kineskog pisma.
Termin 'kineski' odnosi se podjednako na narod i na jezik i to u njegovoj pisanoj i govornoj formi. Čak 92% kineske populacije čini narod Han koji je dobio ime po velikoj istoimenoj dinastiji (206. p.n.e. - 220. n.e.). Međutim, kineski koji govori oko milijardu Han Kineza pokriva određeni broj različitih formi govora. Otprilike dvije trećine do tri četvrtine populacije koja govori kineski jezik govori mandarinski ili na kineskom putonghua, odnosno zajednički jezik. Identičan je, mada ne u potpunosti, sa varijetetima mandarinskog koji se govori van kontinentalne Kine pri čemu se mandarinski koristi u opštem smislu dok putonghua koristimo da ukažemo na standardni jezik u Kini.
U sklopu ove kategorije postoje razlike koje grubo predstavljene odgovaraju razlikama između britanskog, američkog ili australijskog varijeteta engleskog jezika. Ostalu četvrtinu do trećine populacije koja govori kineski jezik čini nekoliko grupa kao što su na primjer kantonški, Hakka ili Min sa veoma različitim govornim formama. Kako je naveo eminentni kineski lingvista Y. R. Chao,ove forme jezika se međusobno razlikuju koliko holandski i engleski ili francuski i italijanski. Regionalne varijacije između različitih dijalekata često svojim opsegom odgovaraju razlikama među posebnim romanskim jezicima.
ANALITIKA: Kineski jezik važi za jedan od najtežih za učenje, ali posljednjih godina postaje sve popularniji širom svijeta. Šta se na univerzitetskim kursevima danas može naučiti i za koje vrijeme?
STJEPČEVIĆ: Interesantno je da se mandarinski, koji koristi 1.3 milijarde ljudi kao maternji jezik ujednosmatra i jednim od najtežih za naučiti. Možemo govoriti o više aspekata koji govore u prilog ovoj tezi. Jedan od najranijih opisa kineskog jezika zapisao je biskup Wilkins 1668. Učenje kineskog jezika u prošlosti bilo je najvjerovatnije ograničeno na misionare, učenjake i zvaničnike. Danas nije više toliko neobično čuti strance kako govore kineski jezik u velikim kineskim gradovima.
Broj njegovih korisnika raste, učenje ovog jezika postalo je masovno. Generalno se može smatrati teškim jezikom ali takođe i fascinantnim i važnim zbog njegovog povećane upotrebe u poslovnom svijetu.Engleski je dugo bio najpopularniji drugi strani jezik širom svijeta, a odmah za njim francuski, ruski, španski i tako dalje. Medjutim primjetna je promjena u trendu učenja jezika u posljednjih par decenija.
Očigledno je da se može naučiti i to veoma dobro, a najčešće pitanje koje se postavlja koliko je vremena potrebno za to. Univerzitetski kursevi obično nude trogodišnji ili četvorogodišnje program izučavanja jezika uz književnost i kulturu. Ako govorimo o specijalizovanoj obuci, u poređenju sa recimo fracuskim ili nekim drugim zapadnoevropskim jezikom, u slučaju kineskog potrebno je oko pet puta više kontaktnih sati izučavanja govornog i pisanog jezika da bi se dostigao isti nivo poznavanja jezika. Iako se nameće zaključak da je dug put do dostizanjaviših nivoa fluentnosti, kineski takođe postaje doživotna fascinacija i nadahnuće onih koji se odluče za izučavanje ovog jezika.
ANALITIKA: Da li je lakše da kineski uče ljudi sa našeg govornog područja ili neko kome je maternji neki drugi evropski i zbog čega?
STJEPČEVIĆ: O kojem god da se od navedenih jezika radi, ovdje moramo početi od činjenice da samo pismo nije alfabetsko kao i načina na koji se tvore riječi. Prilikom učenja vrlo brzo otkrivamo da se riječi formiraju od elemenata unutar samog kineskog jezika koji se zapisuju pojedinačnim karakterima kojih je ogroman broj. Neki od njih su drevni i vode do formi starih više od 3.000 godina ali kombinovanih da izraze veoma moderne koncepte.
Kineska morfologija striktno je vezana za određeni broj slogova uz dosta rigidnu konstrukciju morfema, najmanjih jedinica jezika. Dok većina jednoslogovnih morfema ( zì, 字 ) može stajati samostalno u vidu pojedinačnih riječi, one takođe veoma često tvore višeslogovne složenice poznate kao cí (词), što je najbliže tradicionalnom zapadnjačkom shvatanju riječi.Kineska riječ (ci) može se sastojati od nekoliko karaktera (morfema), obično dva, ali može ih biti i tri ili više:
- Yun 云 (Yún) – oblak
- Hanbaobao 汉堡包 (Hànbǎobāo) – hamburger
- Wo 我 (Wǒ) – ja
- Renmin 人民 (Rénmín) – narod
- Diqiu 地球 (Dìqiú) – zemlja
- Shandian 闪电 (Shǎndiàn) – munja
- Meng 梦 (Mèng) – san
ANALITIKA: Globalna povezanost, nova otkrića, izumi i pojave čine da se živi jezici širom svijeta obogaćuju stranim riječima. Koliko je kineski jezik doživio transformacija u posljednje vrijeme pod uticajem globalizacije i na koji način strane riječi postaju dio kineskog jezika?
STJEPČEVIĆ: Kreiranje novih riječi od postojećih kineskih riječi ili elemenata riječi u novim obrascima je u kontrastu sa praksom koja postoji kod većine drugih jezika koji pritom slobodno pozajmljuju riječi iz drugih jezika. Sa kineskim to nije slučaj. Postoji određeni broj pozajmljenica, ali njihov broj nije veliki. Prilikom učenja kineskog jezika mora se usvojiti određeni broj nepoznatih riječi koje dalje mogu tvoriti hiljade različitih kombinacija.
Sve ovone obeshrabruje na hiljade i desetine hiljada ljudi koji kineski uče kao drugi strani jezik u srednjim školama, na univerzitetima i jezičkim centrima širom svijeta. U tom procesu često se postavlja pitanje da li je moguće naučiti govorni kineski bez poznavanja pisma. Istraživanja su pokazala da studenti koji uče samo govorni brže dostignu određeni nivo od onih koji paralelno uče i pismo. To važi ako stvari posmatramo kratkoročno.
Nakon što savladaju osnove, osobe koje uče karaktere i povezuju ih sa elementima riječi ili morfemama su u stanju da usvoje vokabular višeg stepena jer nema mnogo toga zapisanog pinyin-om kao sistemom romanizacije što bi moglo obogatiti nečiji riječnik. Pored vokabulara i pisma često učenje ovog jezika čini dužim u odnosu na ostale jezike i fenomen homonima u kineskom jeziku što predstavlja još jedan fascinantan aspekt ovog jezika.
ANALITIKA: Većini govornika evropskih jezika kineske riječi zvuče slično, pa fonetska višesmislenost otežava memorisanje i učenje. Koliko su zapravo homonimi i homofoni česti?
STJEPČEVIĆ: Polazeći od lingvističkog definisanja homonima odnosno homofona, interesantno je posmatrati načine prevazilaženja fonetske višesmislenosti, kao i uticaj ovog fenomena na različite aspekte društvenog života u Kini sa posebnim osvrtom na kulturu. Dok je, na primjer, u engleskom jeziku rijetkost pronaći tri riječi koje predstavljaju homonime, recimo ‘two (dva) too (takođe) i to (prijedlog), homonimi u kineskom jeziku predstavljaju pravilo, a ne izuzetak.
Dvije činjenice o kineskom jeziku vode do ekstremnog stepena homofonije u kineskom. Kada se uporedi sa, recimo, engleskim, kineski jezik ima mnogo manji broj mogućih slogova i ima veoma jednostavne slogovne strukture. Druga činjenica je jednoslogovna struktura kineskih morfema, odnosno kada jedna morfema sadrzi samo jedan slog. Kada sastavimo ove dvije činjenice, dolazimo do zaključka da u kineskom jeziku postoji mali broj slogova od kojih bi se mogle formirati morfeme.
Dvije činjenice o kineskom jeziku vode do ekstremnog stepena homofonije u kineskom. Kada se uporedi sa, recimo, engleskim, kineski jezik ima mnogo manji broj mogućih slogova i ima veoma jednostavne slogovne strukture. Druga činjenica je jednoslogovna struktura kineskih morfema, odnosno kada jedna morfema sadrzi samo jedan slog. Kada sastavimo ove dvije činjenice, dolazimo do zaključka da u kineskom jeziku postoji mali broj slogova od kojih bi se mogle formirati morfeme.
Uzevši u obzir veliki broj značenja koje bilo koji jezik treba da izrazi, mnoge morfeme moraju dijeliti iste slogove. Iz toga proizilazi homofonija. Ipak, samo mali broj slogova nije dovoljan za nastanak homofonije. S obziromna to da se homonimi dovode u vezu sa jednakošću zvukova, zanimljivo je predstaviti ih u pinyinu – latiničnoj transkripciji usvojenoj pedesetih godina prošlog vijeka kao oruđe za izgovor i fonetiku kineskog pisma. Ako se uzme za primjer slog koji se u pinyinu izgovara shì jasno je da ima oko 40 različitih značenja. Ovo su neka od njih:
是 (biti) 事 (stvar) 世 (generacija) 市 (prodavnica, grad) 示 (pokazati) 式 (stil) 室 (soba) 势 (sila) 视 (gledati) 士 (učenjak) 释 (objasniti) 试 (isprobati) 适 (odgovarati) 氏 (porodično ime, prezime) 逝 (preminuti) 誓 (dati riječ, zakleti se) 饰 (dekoracija) 恃 (osloniti se) 侍 (čekati na; služiti) 嗜 (biti sklon; voljeti) 仕 (biti zvaničnik) 拭 (obrisati) 轼 (poprečna greda)
ANALITIKA: Koliko puta se isti slog može ponoviti da se ujedno dobije razumljiva rečenična konstrukcija?
STJEPČEVIĆ: Na kineskom jeziku čak je moguće napisati čitav tekst koristeći samo jedan slog koji se izgovara uz pomoć četiri različita tona. Za primjer može poslužiti poema koju je napisao priznati kineski lingvista Zhao Yuanren (1892‐1982) pod nazivom ‘Shi koji jede lavove’ koristeći samo slog ‘shi’ (pojednostavljeni kineski: 施氏食狮史; pinyin: Shī shì shí shī shi ) koja predstavlja poznati primjer takozvanog ograničenog pisanja. Sastoji se od 92 karaktera koji se izgovaraju shi sa različitim tonovima kada se pročita na mandarinskom.
Pošto je poema pisana na starokineskom homofonija ne predstavlja problem. Starokineski se odnosi na pisani jezik i veoma se razlikuje od govornog kineskog. Različite riječi koje imaju isti zvuk kada seizgovore imaće različite pisane forme. (primjer deer-jelen i dear-drag na engleskom). Takođe, mnogi karakteri ove poeme imaju različit izgovor u srednjem kineskom. Međutim, poema postaje nerazumljiva kada se pročita na standardnom mandarinskom ili kada se napiše u standardnoj romanizovanoj verziji.
ANALITIKA: Po čemu se moderna mandarinska varijanta razlikuje u tom smislu?
STJEPČEVIĆ: Zvanični moderni mandarinski ima znatno manji broj slogova u govornom jeziku u odnosu na hiljade pisanih karaktera tako da postoji veliki broj homonima koji se razlikuju uz pomoć četiri tona. Čak ni to često nije dovoljno ukoliko se ne identifikuje kontekst i tačna fraza ili cí 词. Takođe, činjenica da mandarinski kao zvanični jezik ima veoma izraženu tonsku prirodu koja je formalan dio jezika u mnogo većoj mjeri nego što to strani posjetilac može iz prve ruke da pretpostavi, može predstavljati prepreku nekome ko uči kineski kao drugi strani jezik. Početnik može uspjeti da pravilno izgovori željeni slog ali su šanse velike da će napraviti grešku kod tona tako da će nenamjerno izgovoriti nešto sasvim drugo.
Pravilan izgovor tonova je važan i ne može se zaobići. Riječ ‘mai’ često se navodi kao primjer. Kada se izgovori kao mǎi 买 znači ‘kupiti’ dok mài 卖 znači ‘prodati’.Slično tome mǎ 马 znači ‘konj. Međutim, kada se izgovori različitim tonom može se odnositi na majku mā妈 ili neutralno, ma 吗 kada se sve do tada rečeno pretvara u pitanje. Tonovi se razlikuju prilikom izgovora ali ipak od slušaoca zahtijevaju da uđe u kontekst izgovorenih riječi kako bi razumio govornika. Na primjer, kineska verzija pitanja ‘Da li majka grdi konja?’ izgovara se māmā mà mǎ ma? (妈妈骂马吗?) koristeći tri različita tona. Karakteri koji odgovaraju ovim homonimima pišu se potpuno različito tako da u pismu ne postoji konfuzija.
Pinynom se slogovi pišu potpuno isto tako da je neophodno označiti svaki samoglasnik određenim tonom. Međutim, sposobnost da se predvidi značenje riječi kroz kontekst može biti jednako vazna za razumijevanje jezika kao i njegova pisana forma. Na kineski jezik treba gledati kao i na svaki drugi što može puno pomoći kod prevazilazenja početnih barijera. Vremenom se postepeno stiče navika korisćenja i savladavanja različitih tonova i homonima.
ANALITIKA: Koje doba života je najpogodnije za počinjanje učenja?
STJEPČEVIĆ: Kao i za većinu jezika važi činjenica da najmlađi najlakše usvajaju nove jezike i da mogu naučiti jednako tečno govoriti više jezika odjednom u zavisnosti od govorne sredine u kojoj se nalaze. Kineski tu nije izuzetak. Djeci predškolskog uzrasta i osnovcima potrebno je prilagoditi program da bi se lakše usvojili govorni akspekti jezika.
Da bi izučavali ovaj jezik i pismo uz pomoć latinične transkripcije odnosno pinyin-a bilo bi optimalno da djeca krenu od osme godine. Za odrasle, izučavanje ovog jezika u njegovoj govornoj i pisanoj formi uz dovođenje u vezu sa saznanjima iz drugih oblasti kineske civilizacije predstavlja jedinstveno iskustvo jer je neiscrpan izvor istraživanja tokom čitavog života a optimalno bi bilo početi između 18. i 20. godine.
ANALITIKA: Prepoznati ste po značajnom doprinosu izučavanju kineskog jezika među najmlađima otkako ste pokrenuli redionice „Kineski kroz igru“. Šta one obuhvataju?
STJEPČEVIĆ: Na građenju osnove za nastavak izučavanja kineskog jezika kod osnovaca kao drugog stranog jezika i kultivisanje zainteresovanosti za daljim izučavanjem ovog jezika radili smo upravo na edukativno-kreativnim radionicama 'Kineski kroz igru.' To je koncept koji je nastao u želji da se osnovcima približi jedna oblast sa kojom se susreću prvi put, otkrivajući pritom fascinantnu kinesku kulturu na zabavan i kreativan način, spajajući lingvističke elemente sa kulturološkim pojmovima. Organizatori su Kulturni centar 'Nikola Đurković' Kotor, Gradska biblioteka i čitaonica Kotor i Udruženje za promociju sinologije Kotor.
Obezbijedili smo kontinuitet i za vrijeme epidemije Covid-19 kada smo radili onlajn i održali četiri ciklusa besplatnih radionica. Kod polaznika smo podsticali drugačiji način razmišljanja, umjesto pukih pokušaja da tačno reprodukuju karaktere i riječi. 'Kineski kroz igru' podrazumijeva i održavanje tematskih radionica iz oblasti sinologije odnosno nauke o Kini, kineske mitologije i kulture i radionice posvećene načinu obilježavanja najznačajnijih datuma u Kini što je nov sadržaj u Kotoru.
ANALITIKA: U kojoj mjeri duga, složena rečenica sa našeg jezika prevedena na kineski može da zadrži početni smisao?
STJEPČEVIĆ: Kineski spada u grupu sino-tibetanskih jezika i njegova gramatika se prilično razlikuje od gramatike onih evropskih jezika sa kojima se najviše susrećemo. Međutim, kinesku gramatiku karakteriše određenajednostavnost i dosljedna logička struktura.
U mnogimjednostavnim slučajevima osnovna struktura rečenice kineskog jezika je ista na kineskom kao i recimo engleskom. S obzirom na svakodnevni, osnovni rečnik, kineski jezik sa engleskim jezikom dijeli preferenciju jednoslogovnih riječi, za razliku od dvoslogovnog formata. Takođe ima zajedničko sa engleskim jezikom isti osnovni redosljed subjekt-glagol-objekat. Dok su neke frazne strukture različite, prije svega upotreba apozicije imenici koja se modifikuje u kineskim rečenicama, gdje engleski koristi relativnu klauzulu, profesionalni prevodioci su često iznenađeni koliko se ta dva jezika medjusobno preslikavaju. Kako se rečenice usložnjavaju, primjetno je da se kineski redosljed riječi ustvari značajno razlikuje od redosljeda riječi u našem jeziku ili engleskom.
Redosljed riječi u rečenici i upotreba riječi funkcije imaju najvažniju ulogu u kineskom jeziku jer nema morfoloških promjena u striktnom smislu. Riječi funkcije odnose se na priloge, predloge veznike i partikule koje ne izražavaju konkretna leksička značenja ali u gramatičkom smislu imaju važnu ulogu. Osobe koje uče kineski jezik prvo moraju steći dobro razumijevanje karakteristika njegove gramatike uz savladavanje pravila izgovora, pisanja kineskih karaktera i usvojiti određeni vokabular prije usavršavanja pravila tvorenja rečenica i upotrebe riječi.
ANALITIKA: Da li o kineskom možemo govoriti kao o jeziku koji ima rod i broj, odnosno na koji način se prave te razlike?
STJEPČEVIĆ: Rečenica prevedena sa našeg jezika na kineski može, recimo, zadržati dvosmislenost u pogledu roda imenice jer su uglavnom neutralne u pogledu roda i imaju mali broj oznaka za rod i u tom slučaju bi smo se morali osloniti na kontekst. Obično su forme za jedninu i množinu imenica identične a množina se može izraziti na tri načina: pre-modifikovanjem putem klasifikatora (zbirnih riječi) i broja ili drugih riječi koje ukazuju na množinu, drugim rečeničnim elementima ili sufiksom 'men' 们 koji se izgovara neutralnim tonom.
Takođe, ovo pitanje nas djelimično vraća na fenomen homonima. Kineski jezik obiluje vrstom homonima različitog spelinga ili pisane forme sa istim izgovorom čiji se bezgranični primjeri mogu naci jednostavnim otvaranjem riječnika i pravljenjem liste karaktera istog izgovora i tona kao što je 'tā'– kako se izgovara 'to/on/ona' (它 / 他 / 她). U modernom kineskom nema razlike prilikom izgovora ovih ličnih zamjenica u trećem licu jednine. Jedni način da razlikujemo rod je preko pisane forme. Karakter koji služi za zapisivanje lične zamjenice 'on' 他 sa lijeve strane sadrži radikal 亻 koji ukazuje na to da se radi o muškom rodu dok karakter pomoću kojeg zapisujemo riječ 'ona' sadrži radikal 女 koji ukazuje na ženski rod. Ponovo, da bismo znali o kojem se obliku radi moramo se osloniti na kontekst ili na pisanu formu.
Umjesto formalnih vremena za izražavanje događaja koji su se dogodili u prošlosti ili će se dogoditi u budućnosti, kineski jezik koristi vremenske riječi i više naglašava aspekt. Kineski ne mijenja glagole po vremenima i licima. Kineski glagoli ostaju isti, bez obzira na to kada se radnja odvija ili ko je izvodi. Razlike u licu, rodu, broju ili vremenu ne zahtijevaju promjenu u formi samog glagola.
Sve riječi se mogu klasifikovati u takozvane 'djelove govora' da bi se definisalo koju ulogu imaju u rečenicama. Međutim, neke riječi imaju gramatičku funkciju dvaju ili više djelova govora. Unutar fraze 组织晚会 što znači 'organizovati večernju zabavu'组织je glagol (organizovati) dok unutar fraze 妇女组织 što znači 'organizacija žena' ista riječ je imenica. Unutar fraze 内容丰富 značenja 'bogat sadržaj' 丰富je pridjev i znači 'bogat' dok unutar fraze 丰富内容 ista riječ postaje glagol značenja 'obogatiti'. U ovom slučaju 丰富pripada dvijema različitim djelovima govora. To se zove konvertovanje djelova govora odnosno, oni postaju dva različita dijela govora bez promjene forme. Postoji mnogo zanimljivijih gramatičkih obrazaca koji mogu pomoći da se precizno izrazi puno različitih stvari na kineskom.
ANALITIKA: Kako se prevode književna djela, posebno poezija, ili filozofska djela ako se želi prenijeti izvorna poruka?
STJEPČEVIĆ: Na ovu temu su pisani brojni radovi i zahtijeva ozbiljnu analizu. Ukratko, u slučaju složenih tekstova, prevod ne uključuje samo jezičko znanje već prevodilac mora imati svijest o uticaju kulturnog života: ideja, običaja, istorije, religije i filozofije. Različite kulture, geografija i životne navike zajedno čine model razmišljanja, što je stalan obrazac mišljenja. Učenje i prevođenje drugog jezika nije samo stvar učenja drugačijeg govora, već i drugačijeg načina razmišljanja.
U slučaju složenih tekstova, prevod ne uključuje samo jezičko znanje već prevodilac mora imati svijest o uticaju kulturnog života: ideja, običaja, istorije, religije i filozofije. Različite kulture, geografija i životne navike zajedno čine model razmišljanja, što je stalan obrazac mišljenja
Kada pogledamo dalje od doslovnog značenja reči, otkrivamo kako one u kineskom jeziku ne mapiraju samo objektivne stvari, već se odnose i na određene misli i osjećanja. Prevodilac treba da obrati pažnju na uticaje različitih načina razmišljanja na različite jezike da bi poboljšao kvalitet prevoda i da ih pravilno prepozna i razvije niz tehnika za bavljenje njima. Ova sposobnost razmišljanja iz drugačije perspektive proces je koji zahteva stručno vođstvo.
Kada se na engleskom jeziku želi izraziti ideja,tematska rečenica će se naći na početku pasusa. U kineskom se ideja rađe opisuje sa periferije i spoljne atmosfere kako bi se podržala glavna ideja ili tema prikazana na kraju izraza. Razlike između kineskog i zapadnog načina razmišljanja i kolizije koje oni prouzrokuju u procesu prevođenja pokazuju da su one dopunske i komplementarne.
ANALITIKA: Na koji način se unapređuje tačnost prevoda u književnim djelima uz istovremeno nastojanje da se zadrže suština i poruka?
STJEPČEVIĆ: Prema različitim obrascima mišljenja, odabir upotrebe glagola, imenica i predloga u kineskom i zapadnim jezicima sa kojima se najviše susrećemo je različita. Tokom prevođenja na kineski, prenos između konkretnog i apstraktnog može se postići upotrebom kategorija, pomenutim konvertovanjem djelova govora, upotrebom figurativnih riječi i pravilnim dodavanjem riječi. Često se mora preurediti redosljed riječi kada se prevodi na kineski.Kineski integralni obrazac mišljenja stvara poredak u jeziku koji se kreće od opšteg ka posebnom. Zapadni analitički obrazac mišljenja ide od posebnog ka opštem poretku.
Mora se uzeti u obzir i faktor vremena. Kineski je u svojoj govornoj i pisanoj formi podlegao velikim promjenama tokom godina kao i svi ostali jezici. Klasičan pisani kineski toliko se razlikuje od pisanog jezika današnjice da bi bila potrebna intenzivna obuka da bi se savladala oba. Kina je zemlja sa dugom istorijom i da bismo razumjeli modernu Kinu moramo poznavati njenu prošlost. Isto se odnosi i na jezik. Iako s jedne strane ima smisla da se prevodeći pokušasačuvati oblik i značenje što bliži originalu što jeste osnovni princip, moglo se diskutovati na temu zašto bi prevodilac i dalje bio odan originalu ako prevod ne može dostići original jer se uzima u obzir da se radi o specifičnim načinima izražavanja i razmišljanja uz različitu upotrebu riječi i slika kao odraza drugačije kulture i stvarnosti. Zbog svih do sada navedenih različitosti između kineskog pisma i onih jezika čije je pismo alfabetskouz nekopatibilne sisteme slogova i rimu koja uobičajeno postoji u tradicionalnoj poeziji, teško je reprodukovati sve elemente originalnog oblika.
Kina je zemlja sa dugom istorijom i da bismo razumjeli modernu Kinu moramo poznavati njenu prošlost. Isto se odnosi i na jezik.
Ono što stvara dodatnu poteškoću su klasične aluzije koje su pravi dragulji kineskog jezika. One se odnose na priču u klasičnoj kineskoj literaturi koja opisuje određenu situaciju. Ako prevodilac nije svjestan aluzije, ove izreke mogu izgledati vrlo nejasno. Pojašnjavajući na primjer aluziju 'Fēihuáng Téngdá' (飞黄腾达), Feihuang je ime besmrtnog konja iz drevne legende. Ovaj aluzija može značiti napraviti "teng korak" odnosno uzdići se i obogatiti se. 'Božji konj (Feihuang) se propinje, uzleće' – metafora je koja može značiti ambiciju zbog koje nečiji službeni položaj naglo raste. Danas se uglavnom koristi u pežorativnom smislu kada se nečiji napor da kultiviše poslovne ili diplomatske talente tako što će se uključiti u što više obuka ne isplati, odnosno, ne učini ga 'Fei Huang-om'. Ovaj idiom je takođe iskorišćen kao kineski prevod američke rijaliti serije 'Šegrt'.
Dinastija Tang (618-970) bila je najprosperitetnija dinastija u čitavoj kineskoj istoriji, koju su Kinezi nazivali „Zlatnim dobom“. Tokom vladavine cara Tang Xuanzong-a, koji je vladao od 712. do 756. godine, Kina je dostigla značajnu ekonomsku i političku snagu. U tom periodu kineska književnost, a posebno kineska poezija, dostigla je vrhunac svog vjekovnog razvoja. Li Bai (701-762) je nesumnjivo jedan od najvećih kineskih pjesnika predmodernih vremena. Li Bai je obično koristio stih koja se sastoji od pet do sedam karaktera.
Budući da jedan karakter predstavlja jedan slog, a pošto je klasični kineski u osnovi jednoslogovan, to ustvari znači da u redu obično ima pet ili sedam riječi što je zaista izazov prevesti, jer prevod ne uključuje samo jezičke već i kulturološke aspekte. Dok kineski pjesnik može iskoristiti klasičnu aluziju, prevodiocu je nemoguće objasniti priču na koju se ona odnosi u tako kratkoj formi bez pojašnjenja i napomena. Takođe, kineski pjesnik ima veću slobodu u književnom jeziku u smislu odabira jedne od ključnih riječi unutar fraze koja se sastoji od dvije ili više riječi u rečenici. Međutim, pjesnikova sloboda stvara izazove u prevođenju pjesama. Kada prevodi pjesmu, prevodilac mora da žrtvuje dvosmislenost kineskog izrazakako bi se prevod uklopio u zahtjeve gramatike ciljanog jezika.
Interesantno je u ovom kontekstu pomenuti i kineske poslovice i druge izreke (chéngyǔ 成语) kojih postoji na hiljade, a stotine su u svakodnevnoj upotrebi. Živopisne i zanimljive, vrlo su karakteristične i za moderni kineski. Ovdje od pomoći mogu biti mnogi dostupni riječnici kineskih poslovica, od kojih su neki zaista obimni. Od džepnih kojisadrže više od 3.000 idioma - uglavnom izraza koji se sastoje od četiri karaktera do većih, ali nikako iscrpnih riječnika koji sadrže 18.000. S takvim izrekama se susrećemo vrlo rano tokom studija, a još više njih u toku studija pa i u toku prevodjenja.
Značenje navedenih idioma je više ili manje razumljivo iz njihovih sastavnih djelova. U današnje vrijeme u savremenoj poeziji slobodni stih je više zastupljen od rime a aluzija je manje zastupljena u odnosu na direktan govor dok osnovni izazovi ostaju. Dugo se podrazumijevalo da se prevođenje odvija samo između jezika. Međutim, prevod se ne može smatrati samo jezičkim poduhvatom, već ga treba smatrati aspektom šireg domena odnosno komunikacije.
ANALITIKA: Na koji način se radi transkripcija kineskih toponima, imena i drugih riječi koje se pominju u crnogorskom jeziku?
STJEPČEVIĆ: U dijelu riječnika koji tretira pravila pisanja kineskih riječi u crnogorskom jeziku, kao stručni konsultant saradjivala sam saradnju sam ostvarila sa Fakultetom za crnogorski jezik i književnost i Ministarstvom prosvjete.
Postoji mnogo sistema transkribovanja kineskog jezika. Većina je zasnovana na latinici. Prve varijante latinične transkripcije načinili su hrišćanski misionari u XVI vijeku. Danas je za standardni mandarinski kineski najviše u upotrebi pinyin kao zvanični sistem za transkribovanje kineskog jezika u NR Kinia koristi se i za lakše učenje kineskog jezika.
S obzirom na to da se kineski jezik služi morfosilabičkim pismom, transkripcija kineskih imena na naš jezik vršena je prvo na osnovu engleske transkripcije, a zatim i posredstvom pinyina, koji možemo uzeti kao neposredno izvorno pismo. Pored objektivnih razloga, kao što je velika razlika između artikulacijskih baza kineskog i crnogorskog jezika, najveći problem prilikom transkribovanja kineskih riječi na crnogorsku ćirilicu i latinicu predstavljalo je i nepostojanje zvaničnog standarda.
Ova transkripcija ima za cilj da što bolje predstavi čitanje kineskih riječi crnogorskim čitaocima koji ne govore kineski jezik. Zbog objektivnih nepreciznosti ne može se koristiti za učenje kineskog jezika niti je namijenjena sinolozima za lakše dešifrovanje pojmova ili imena. Sadrži pravila transkribovanja ličnih imena uz objašnjenja nekih nedoumica u pisanju kineskih imena kao i izuzetke od pravila koja važe za niz kineskih imena ukorijenjenih u našoj izražajnoj tradiciji koja su ušla u obimniju literaturu i transkripciju grafije pinyin na crnogorski jezik. Sadržilistu primjera transkribovanja naziva kineskih pokrajina, administrativnih oblasti i glavnih gradova uz popis najčešćih kineskih prezimena u Narodnoj Republici Kini te imena istorijskih ličnosti i aktuelnih kineskih lidera.
