Malena Andrijevica prije tranzicije imala je hiljadu stanovnika i hiljadu radnika u industriji i ugostuiteljstvu, dok danas radnika u industriji nema, a gradsko jezgro ove varošice svelo se na svega nepunih trista stanovnika. Na ovu činjenicu podsjetio je poslednji direktor fabrike „temovent“ u tom gradu, Predrag Nedić, koji danas živi na primorju.
"Pogledajte sada te razmjere u odnosu na današnje stanje. Možete li uopšte zamisliti činjeicu da su Plav ili Gusinje imali više radnika u industriji nego stanovnika. Andrijevica i ta dva grada su najbolja slika posljedice nesrećne tranzicije“, kaže Nedić za Portal RTCG.
Prema gruboj procjeni sagovornika Portala RTCG, na sjeveru je zatvoreno desetine fabrika a bez posla u industriji, poljoprivrednim preduzećima i zadrugama, ostalo možda i pedeset hiljada radnika.
Eventualno obnavljanje fabričke, odnosno industrijske i robne proizvodnje, čak i da za tako nešto postoji politička volja i da ima sredstava, nije moguće, jer ni jedna fabrika nije sačuvana.
"Za razliku od susjednih država, gdje su fabrike odlazile u stečaj ali su sačuvane, i sada se obnavlja proizvodnja, kod nas su sve privatizovane i opljačkane“, kaže poslednji direktor beranske fabrike celuloze i papira prije privatizacije Milić Joksimović.
Samo ova beranska fabrika je prije tranzicije imala u jednom trenutku oko dvije i po hiljade radnika, da bi postala postala žrtva takozvane AB revolucije i prva u bivšoj Jugoslaviji zatvorena. Kasnije je privatizovana i do temelja opljačkana, a još samo njeni dimnjaci, kao spomenici, podsjećaju na ta davna i srećna vremena, kada je u Beranama u industriji i drugim djelatnostima bilo oko 12 hiljada radnika.
Joksimović postavlja pitanje kako su sve mašine iz fabrika koje su ostale prazne kao ljušture mogle biti iznesene iz države, konstatujući da se to preko graničnih prelaza nije moglo obaviti bez intervencije i sprege državnih institucija i „biznismena“.
"Mislim lično da je mehanizaam bio takav da su mašine razmontirane do poslednjeg šrafa, a zatim to prijavljivano kao staro gvožđe, i da je na taj način izlazilo iz naše države, da bi potom bilo ponovo sklopljeno tamo gdje je već otišlo i nastavilo uspješno da radi. Država je ta koja je dozvolila da se sve te mašine iznesu iz Crne Gore“, uvjeren je Joksimović.
Ovaj bivši inženjer kaže da je to gotova i nepopravljiva stvar, ali da bi zbog pravde bilo zanimljivo tim tragom vidjeti i istražiti ko je sve u tome učestvovao.
U Beranama su istu sudbinu doživjele sve fabrike, mađu njima i nekadašnja fabrika za protektiranje guma koja je privatizovana 2003. godine. Nedugo potom svi radnici su upućeni na biro rada, a iz fabrike je počelo da se iznosi sve što je vrijedno.
"Izvlačeni su čak i bakarni kablovi iz zidova i prodavani kao stari materijal. Od trafostanice u krugu fabrike, koja je bila naše vlasništvo, svojevremeno postavljene i projektovane za još nekoliko pogona, ostala je samo cigla. Iz hale nije odnešena jedino presa teška pet tona.
Vjerovatno nijesu mogli da joj priđu i da je podignu, inače bi i ona završila u starom gvožđu. Nestali su svi rezervni djelovi i tri tone aluminijuma“ – prisjećaju se danas neki od radnika.
Sve institucije su znale da se to radi i niko nije ništa preduzeo da spriječi pljačkanje. Nosilo se i danju i noću, uz očiglednu nečiju „debelu“ zaštitu.
Bivši radnici nakadašnje fabrike za preradu kože „Polimka“ Berane podnijeli su više krivičnih prijava tragajući za mašinama i opremom i preispitujući privatizaciju.
Poslije nekoliko bezuspješnih pokušaja i višegodišnjeg traženja odgovarajućeg partnera, „Polimka“ je u drugoj polovini 2008. godine prodata podgoričkom preduzeću KIPS koje je fabriku zatvorilo, a u dijelu prostorija otvorilo prodajni salon građevinskog materijala, opreme za kuću i drugih stvari, potpuno nevezanih sa kožarskom industrijom.
U trenutku kada je fabrika prodata za simboličnih hiljadu eura, samo dvije glavne mašine za preradu kože koje su ostale u halama, kako radnici tvrde, bile su vrijedne dva miliona, dok je u magacinu bilo milion eura robe na zalihama.
Od grada do grada na sjeveru Crne Gore, situacija je skoro identična. U Bijeliom Polju bez posla je ostalo deset do petnaest hiljada radnika. Osim vunarskog kombinata „Vunko“ propale su i sve druge privatizovane firme – dvije fabrike obuće , „Lenka“ i „Mladost“, industrija „IMAKO“, „Prva petoljetka“, „Bjelasica“.
Nestao je i drvni kombinat, baš kao i firma iste djelatnosti „Vukman Kruščić“ u Mojkovcu gdje je radilo hiljadu i po ljudi, ili ukupno oko tri hiljade.
U Mojkovcu ne radi rudnik olova i cinka „Brskovo“, veliko trgovinsko preduzeće „Bojna njiva“. U Rožajama ne radi ni jedno privatizovano preduzeće.
Zatvoreni su drvno industrijski gigant „Gornji Ibar“, trgovinsko i zemljoradničko preduzeće „Bisernica“, fabrika dekorativnog papira „Dekor“, fabrika mašinskih elemenata „Famod“, autoprevozno preduzeće „Transervis“, fabrika „Kristal“ koja je poslovala u okviru velikog zaječarskog sistema staklene industrije.
U Rožajama je uništeno i nekoliko tekstilnih fabrika. U Andrijevici je pored fabrike izolacionih materijala „Termovent“, zatvorena fabrika konditorskih proizvoda „Soko štark“, fabrika „Mermer“, „Štamparija“ i fabrika tapeta, pogon polimkine kožne galanterije.
U Plavu, odnosno Murini, ne radi fabrika „Titeks“, kao ni u Gusinju. „Titeks“ je uništen i u Kolašinu. U tom gradu su, između ostalog, zatvoreni i na daleko poznata „Impregnacija drveta“, zatim „Eksport drvo“, „Transportno“ i najveća trgovačka mreža na sjeveru „Veletrgovina“ sa sve skupa do dvije hiljade radnika.
„To nisu bile privatizacije već obične prodaje fabrika trgovcima koji nemaju veze sa proizvodnjom", tvrde bivši radnici.
Kao rezultat, odnosno posljedicu takve politike imamo armiju nezaposlenih i sirotinje koja od prvog do prvog u mjesecu čeka poštara i socijalu. I imamo nezaustavljive migracije“, kažu sagovornici Portala RTCG.
Oni konstatuju da se Prvi maj, kao međunarodni praznik rada, u Crnoj Gori odavno dočekuje u atmosferi koja bi se slikovito mogla prikazati podatkom da je ne samo sjever, nego čitava država industrijski vraćena u osamnaesti vijek.
I da bi trebalo ustanoviti u znak sjećanja nešto što bi se moglo zvati -"dan žrtava tranzicije“.
