Najveći broj građana Crne Gore vjeruje u Boga, ali se tek polovina vjerujućih Bogu i moli. Rjeđe od ostalih Balkanaca i od ostalih Evropljana idu i u crkve i u džamije. Poimanje Boga u građana Crne Gore najbliže je vjerovanju u postojanje neke vrsta duha ili životne sile, a tek poneko vjeruje u zagrobni život, u raj ili u pakao, kao i u mogućnost uspostavljanja lične veze sa Bogom.
Religiozni nepraktikanti: Ovo su rezultati istraživanja o religioznosti građana Crne Gore, nezavisno od njihove konfesionalnosti i nacionalnosti. Studija, čiji je autor ugledni crnogorski politikolog Miloš Bešić, objavljena je u upravo štampanom, multidisciplinarnom i višetomnom djelu u izdanju Crnogorske akademije nauka i umjetnosti (CANU), „Crna Gora u eri kompetitivnoti“, u segmentu koji se bavi pitanjima vrijednosti.
Pomenuta studija analizira uporedne podatke o nivou i prirodi religioznosti kod građana Crne Gore, i ostalih zemalja Balkana i Evrope, ponavljamo, nezavisno od konfesionalne i nacionalne pripadnosti.
U istraživanju se došlo do veoma zanimljivih odgovora od ispitanika, koji upućuju na zaključak da su građani Crne Gore prilično specifični u svom odnosu prema božanskom i da se u velikoj mjeri razlikuju u ovoj duhovnoj sferi, kako od građana ostalih balkanskih zemalja, tako i od ostalih evropskih zemalja.
Građani Crne Gore u najvećem broju sebe smatraju „veoma religioznim osobama“ i, uopšte, veoma su „zainteresovani za sveto i natprirodno“. Na pitanje da li sebe smatraju religioznom osobom, čak 87,6 posto ispitanika odgovorilo je potvrdno. To je za trunku veći procenat i od prosječnih pokazatelja vezanih za balkanske zemlje (87 posto), ali i značajno viši od prosjeka zabilježenom u evropskim zemljama (68,2 posto).
S druge strane, procenat onih koji sebe definišu kao sasvim nereligioznu osobu, niži je u Crnoj Gori nego u ostalim dvijema uporednim kategorijama. Nereligioznom osobom sebe smatra samo 7,3 posto Crnogaraca, spram 10,8 posto ostalih Balkanaca i čak 25 posto Evropljana.
A u šta, vjerujući u Crnoj Gori, zapravo, vjeruju?
Pojedinačno, građani Crne Gore, njih 88,3 odsto vjeruju u Boga (mogli su se odlučiti i za život poslije smrti, u pakao, raj ili za grijeh) i u ovom pogledu prosjek je iznad evropskog (77,9), ali je ispod balkanskog (93 posto).
Međutim, odavde počinju bitnije razlike između poimanja religioznosti kod građana Crne Gore u odnosu na ostale dvije kategorije.
Drugačija percepcija Boga: Razlike, zapravo, počinju od samom poimanja Boga.
Značajno manji procenat građana Crne Gore (28 posto), smatra da postoji lični Bog, u poređenju i sa Balkanom (47,3) i sa Evropom (44 posto). Ali, zato značajno viši procenat smatra da postoji neka vrsta duha ili životne sile (49 posto u odnosu na 30,5 u Evropi i 37,5 na Balkanu). Dakle, riječ je o sadržajno i kvalitativno drugačijoj religioznosti, kaže Bešić: „Ona se oslanja na neku vrstu transcedentalnog i spiritualnog uvjerenja, prije nego na klasične antropomorfne hrišćanske i islamske ideale.“
Iako sebe smatraju veoma religioznima, istraživanje je pokazalo da građani Crne Gore rijetko ili nikako ne idu u bogomolje. To čine značajno rjeđe i od ostalih Balkanaca i Evropljana. Religiozne rituale u bogomoljama podržavaju i posjećuju najviše o vjerskim praznicima ili povodom nekih značajnih životnih događaja (krštenje, vjenčanje).
Iz ovoga se, kako navodi Bešić, izvodi zaključak da „ritualitet“ nije ključna komponenta religioznosti u Crnoj Gori. Najveći procenat anketiranih (29 posto) ide u crkvu ili džamiju samo za vjerske praznike, a nikada ne ide 22 posto ispitanika. (Interesantno je da u bogomolje nikada ne ide čak 30 posto Evropljana, a samo 16 posto Balkanaca. Međutim, Evropljani, ako idu, posjećuju ih mnogo češće - i dnevno i sedmično i mjesečno).
Uprkos visokom procentu onih koji vjeruju u Boga, pa i onih koji kažu da nalaze utjehu i snagu u vjeri (70,70), izgleda da građani Crne Gore smatraju da je Bog ili predaleko ili previsoko da bi se bavio pojedinačnim, pa i njihovim sudbinama. Ili, ne vole da mole nikoga, pa bio to i Bog, jer, procenat onih koji se mole Bogu ili meditiraju, značajno je u Crnoj Gori niži od procenta ostalih Balkanaca i Evropljana. Od vjerujućih građana Crne Gore, Bogu se moli tek polovina, (na Balkanu 76,50 posto ispitanih, a u Evropi, 63,10). Uz to, i oni koji se mole, priznaju da to čine rijetko.
Skepticizam u postojanje života poslije smrti: Istraživanje je pokazalo „dramatičnu razliku“, kako se izrazio sam Bešić, i između Crne Gore i ostalih zemalja, kada je riječ o vjeri u život poslije smrti.
Ispod 30 posto građana Crne Gore vjeruje u život poslije smrti, dok je ovaj procenat iznad polovine i kad je riječ o Evropi (54) i kad je riječ o Balkanu (52,9).
To podrazumijeva i da relativno mali procenat njih vjeruje i u raj i u pakao. A ako već vjeruju u zagrobni život, građani Crne Gore radije vjeruju u raj (38,1), nego u pakao (31,6). Poređenje dosta govori - u pakao vjeruje preko 50 posto građana u zemljama Balkana i 41,2 posto u ostalim zemljama Evrope. Da više vjeruju u raj od pakla, izgleda da je opšteljudsaka osobina. Rezultat za balkanske zemlje je 58, a za zemlje Evrope, 51,7 posto.
U prilog specifičnostima religioznosti u građana Crne Gore ide i poimanje individulnog odnosa ispitanika sa božanskim.
Građani Crne Gore, prilično su skeptični kada je u pitanju mogućnost sopstvenog načina uspostavljanja veze sa božanskim. Svaki drugi ispitanik u Crnoj Gori je odgovorio da ga nema, dok to „priznaje“ upola manje i Balkanaca i Evropljana, (22 i 23,5 posto). Da način postoji, tvrdi samo 16,4 posto građana Crne Gore, u odnosu na 23,7 Balkanaca i 25,4 posto građana Evrope.
Dobre osnove za vjersku toleranciju: Istraživanje se bavilo i uporedbim podacima koji govore o nivou vjerske tolerancije. Tu se primarnim smatra povoljna percepcija i prihvatanje religija kojima ne pripadamo.
Stav da „postoji samo jedna prava religija“, koji se vidi kao baza vjerske netolerancije, ima 23,3 posto građana crne Gore. Iako se može činiti visokim, ovaj je procenat niži i od balkanskog (30,9) i od evropskog prosjeka (25,2). Uz to, sa tim da - „postoji samo jedna prava religija, ali i druge religije takođe sadrže neke temeljne istine“, složilo se više ispitanih građana u Crnoj Gori (37,8), nego i na Balkanu (33,19) i u Evropi (26,2). Iz ovog rezultata proizilazi optimističan zaključak da u Crnoj Gori postoji dobar osnov za međukonfesionlanu toleranciju, „s obzirom na to da je proporcionalno mali broj građana koji smatraju da je samo njihova vjera ispravna“, kako piše Bešić.
Drugi bitan segment je da je u Crnoj Gori protivljenje uticaju vjerskih vođa na odlučivanje u vlasti, izraženije nego u ostalim evropskim i balkanskim zemljama. Na takav uticaj ne gleda blagonaklono 73 posto Crnograca, dok je prosjek za Balkanu 62, a za ostale zemlje Evrope oko 60 posto.
Na kraju, da podsjetimo na neke parametre iz doba socijalizma. Bešić, na početku svoje studije, podsjeća da je u tom periodu, među republikama SFRJ, najniži stepen religioznosti redovno utvrđivan u Crnoj Gori.
Jedno istraživanje iz 1961. je pokazalo da je samo sedam odsto Crnogoraca religiozno, u odnosu na 16 posto Srba, 19 Makedonaca, 22 Slovenaca, 33 Hrvata. Kasnije, 1984, najviši stepen nereligioznosti utvrđen je ponovo kod Crnograca – 77 posto, i kod Srba - 64 posto.
I za kraj - zanimljivo je da u Bešićevoj analizi, više od 40 posto ispitanih građana Crne Gore, uprkos pravoj „eksploziji“ religioznosti, sebe ne smatra pripadnikom nijedne vjerske zajednice.
Gordana BOROVIĆ
