Neovlašćeno kopiranje i distribucija softvera zaštićenog autorskim pravom, odnosno softverska piraterija, na viskom je nivou u Crnoj Gori. Samo prošle godine, prema istraživanju kompanije “Business Software Alliance” navodi se da je prošle godine Crna Gora izgubila 8,3 miliona eura - zbog korišćenja nelegalnih softvera.
Očito, crnogorska država još je uvijek nemoćna – ali i bez odlučne političke volje - da iskorijeni ovaj problem. Slična situacija je i u regionu. U međuvremenu, u crnogorskom parlamentu je u pripremi zakon kojim se predviđaju rigoroznije sankcije za korisnike nelegalnih softvera i, uopšte,, za sve oblike piraterije.
Pirati i dalje haraju: Inače, Crna Gora, Srbija i Abanija su među zemljama sa najvećim stepenom softverske piraterije u Evropi.
Kada je 2002. godine prvi put vršeno istraživanje, procenat piratskih softvera kod nas iznosio je 97 posto. Istraživanje već pominjane “Business Software Alliance” - globalne kompanije koja štiti proizvođače softvera - pokazuje da se taj odnos mijenja u korist legalnosti: u 2009. godini za 16 procenata je niži nivo korišćenja nelegalnih softvera. Ista kompanija navodi da je procenat nelegalnog korišćenja, umnožavanja i disribucije softvera u Srbiji 74, Albaniji 75, dok je u evropskim članicama Bugarskoj i Rumunji 67, odnosno 65 posto. To je zaista veliko učešće nelegalnih sistema u poređenju sa zemaljama Zapadne Evrope, gdje taj odnos oko 30 posto.
- Borba protiv softverke piraterije je evolutivan proces, koji jako dugo traje. Veoma je teško ljude odvići da potpuno besplatno koriste programe, kaže u razgovoru za Portal Analitika Vladan Tabaš, generni menadžer podgoričke kompanije za informatički inženjering “Čikom”.
Tabaš dodaje da većinu korisnika ilegalnih softvera čine pravna lica, odnosno firme.
“U Crnoj Gori piratske programe većinom koriste mala i srednja preduzeća. Ilegalnim korišćenjem tuđeg autorskog prava oni stiču direktnu dobit”, ocjenjuje Tabaš.
Država u velikom minusu: „Veliki broj državnih sistema, kao što je državni Univerzitet ili vojska, danas više ne koriste ilegalne softvere koje proizvodi Majkrosoft, i to je pohvalno“, kaže Tabaš.
Prema njegovim riječima, s druge strane država ne pritiska dovoljno mala i srednja preduzeća da počnu da koriste legalne softvere, što mora da začudi budući da zbog softverske piraterije upravo država trpi velike novčane gubitke. Naime, u istraživanju kompanije “Business Software Alliance” se navodi da je prošle godine Crna Gora izgubila 11 miliona dolara, preciznije 8.321.500 eura, zbog korišćenja nelegalnih softvera. Riječ je o iznosu koji bi se samo u 2009. godini slio u državnu kasu, u slučaju da su svi softveri bili legalni i na njih plaćen porez.
Na internet samo sa originalom: On se osvrnuo i na rad informatičkih kompanija kojima ilegalni softver nije stran.
- Često kažem da su izvor softverke piraterije u Crnoj Gori informatičke kompanije koje takođe, u cilju sticanja sopstvene dobiti, prećutno instaliraju ilegalne softvere na računarima svojih korisnika, kaže Tabaš, uz napomenu da u eri velike opasnosti sa interneta, koja vlada posljednjih godina, korišćenje zvaničnih, legalnih softvera ima značajnu ulogu.
- Ukoliko na kompjuteru postoji instaliran legalan softver, manji je rizik od hakerskih napada. Pomoću apdejta (ažuriranja) programa, korisnik može biti siguran da njegov računar neće biti oštećen. To se ne može reći za piratske softverske programe, koji su već prilikom krekovanja (omogućavanja unošenja lažnih licenci) znatno oštećeni, upozorava Tabaš.
Riječ zakona: Direktor Zavoda za intelektualnu svojinu Novak Adžić kaže za Portal Analitika da je Vlada konačno utvrdila prvi crnogorski Nacrt zakona o autorskim i srodnim pravima, koji je bio stavljen na javnu diskusiju. Sada se Nacrt nalazi u fazi međuresornog usaglašavanja, kako bi se utvrdio konačni tekst prijedloga zakona i poslat na usvajanje u Skupštinu. Isti zakon biće usaglašen sa preporukama koje nalaže EU.
- S obzirom na to da Zakon o primjeni propisa kojima se uređuje zaštita prava intelektualne svojine iz 2005. godine nije u potpunosti usaglašen sa direktivama Evropskog parlamenta i Evropskog savjeta, Vlada je predložila da se naredne godine usvoji Zakon o sprovođenju prava intelektualne svojine, kojim će biti obuhvaćena i zaštita softvera, objašnjava Adžić.Činjenica je da su osnovni razlozi za pojavu piraterije, prije svega, nedostatak regulative i svijesti o pirateriji kao negativnoj pojavi, zatim visoka cijena legalnog softvera i nedovoljan razvoj privrede i društva.
Zato ne čudi to što će biti potrebno mnogo vremena da ljudi postanu svjesni štetnosti ovog problema, koji je, na neki način, odraz stanja u državi i društvu. Novčani gubici su višemilionski a Zakon o sprovođenju prava intelektualne svojine - čime će se stvoriti svi uslovi za zaštitu inteletualne svojine - tek treba da bude donesen i stupi na snagu.
Valja se nadati da će sve to uticati na povećanje stepena razvoja informatičkog društva i kod nas, ali i na razvijanju svijesti da prepoznamo kvalitet, zaobiđemo nelegalno i, konačno, poštujemo propise koje nam nalaže Evropa.
Branko VUKELIĆ
