Očigledno, srpskim nacionalistima Vojvodina dođe kao kompenzacija za izgubljeno Kosovo, piše autor (Ustupljeno Al Jazeeri/ Dinko Gruhonjić)
“Iscepan je simbol mira na Tvrđavi da bi se ponovo video transparent o Kosovu”, objavili su novosadski mediji vest koja se ticala netom završenog muzičkog festivala Exit u Novom Sadu.
O čemu se, zapravo, radi? Naime, “nepoznat neko” – na zidine Exitovog hrama, čuvene Petrovaradinske tvrđave, okačio je još u maju mesecu poznati simbol ekstremnih desničara, mapu Kosova sa srbijanskim grbom i trobojkom preko nje.
Potom je, kako se datum održavanja Exita približavao, ta mapa danima i danima pravila društvo – rame uz rame – oficijelnom transparentu festivala, na kojem je, pored uobičajenih crveno-belih Exit slova, stajao i međunarodni simbol mira (za starije čitaoce – simbol hipi pokreta). U noći kada je festival otvoren, u četvrtak, 6. jula, “nepoznati počinioci” su nacionalističku mapu prekrili belim platnom na kojem je bio iscrtan još jedan crveni peace simbol, ovaj put u obliku srca.
No, nije to potrajalo: u subotu, ranom zorom, opet “nepoznat neko”, skinuo je hipijevski simbol i iscepao srce, kako bi se ponovo videla mapa “srpskog Kosova”, među ovdašnjim prodavačima magle poznatijeg kao “srce Srbije”.
Ta “igra simbola” kroz Exit ujedno je i paradigma propadanja i dubokog klerikalno-nacionalističkog posrnuća društva u Srbiji, od pada Miloševića do danas. Pa da se na blic podsetimo.
Više od muzičkog događaja
Festival Exit prošao je dugačak put: od “nultog” izdanja, leta 2000. godine, kada su Novosađani i gosti čak 100 dana organizovali programe u parku i na dunavskoj plaži u blizini univeritetskog kampusa, kao deo uspešnog pokreta mladih za rušenje zločinačkog režima Slobodana Miloševića. Bila je to rapsodija studentske i mladalačke kreativnosti i umetnosti.
Rečima organizatora: “Exit je od samih početaka prevazilazio okvire muzičkog događaja i postao je glas mladih i generacija željnih promena. Naziv EXIT ostao je kao nasleđe slogana ‘Izlaz iz decenijskog bezumlja’, i podsetnik na moć koju imaju mladi koji žele da menjaju svet nabolje, nakon ratova u Jugoslaviji i opšte izolacije od celog sveta”.
Sećam se kako sam stajao na Tvrđavi u leto 2001. godine i odozgo oduševljeno posmatrao beskrajne kolone omladinaca koji su dolazili na Exit preko Varadinskog mosta: izgledali su mi kao da su upravo izašli iz katakombi u koje ih je bio gurnuo Milošević, željni života i druženja sa vršnjacima iz sveta. Bio je to prvi masovni događaj koji je, nakon ratova, na jednom mestu okupio oko 150.000 mladih iz celog regiona.
Izgledalo je da je Exit postao simbol pomirenja u regionu: čest prizor na glavnoj bini bila je zastava nekadašnje nam zajedničke domovine. Festival je tada trajao čitavih devet dana. Nije bilo lako za izdržati, ali se nijedna noć nije propuštala. I dobio je svoj stalni dom – jedinstvenu Petrovaradinsku tvrđavu, sa gomilom stejdževa i jedinstvenom akustikom gde niti jedna bina nije smetala onoj drugoj.
Sledeće izdanje Exita opet je nosilo poruku punu optimizma: “Serbia, are you ready for the future?” Bila je to rečenica koju je na prvom Exitu, 2001. godine, izgovorio Roni Size. Program drugog Exita bio je, naravno, prevashodno muzički, ali i uz brojne filmske projekcije, pozorišne predstave, društveno angažovane tribine. Već 2003. godine, Exit je postao država: State of Exit, iza koje je stajala ideja o nadnacionalnoj državi tolerancije, čije državljanstvo poseduju oni koji svet žele učiniti lepšim mestom za život, bez mržnje i ratova. I bez granica, naravno.
Hapšenje lidera
Međutim, idila nije dugo trajala. Uoči četvrtog izdanja, uhapšeni su lideri Exita Bojan Bošković i Dušan Kovačević 2004. godine, u vreme vlade nacionaliste Vojislava Koštunice, koji je na taj način pokušao ugasiti festival. Nije uspeo. Javnost i novinari su izvršili ogroman pritisak na Koštunicu, koji se na kraju, kada su Bojan i Dušan pušteni iz pritvora, posipao pepelom i tvrdio da i on voli slušati muziku Iggy Popa.
Bio je to samo nagoveštaj novih nevolja. Exit 2005. godine se održavao u vreme desete godišnjice genocida u Srebrenici. Tadašnji zamenik predsednika Šešeljeve Srpske radikalne stranke, potonji naprednjak i predsednik Srbije, Tomislav Nikolić zapretio je organizatorima Exita da će festival biti zabranjen budu li organizovali najavljeni minut ćutnje za žrtve srebreničkog genocida. Policija ih je upozorila, tvrdili su organizatori, da je moguć i bombaški napad na festival. Radikali su tada bili na vlasti u Novom Sadu, na čelu sa gradonačelnicom Majom Gojković.
Usledio je fatalno loš potez Exita: napravili su kompromis sa bahatim i prostačkim radikalskim pretnjama: minut ćutanja se nije desio, već su pustili Annie Lennox i “I Save the World Today”, uz nacionalističke incidente nekih “nepoznatih momaka”. Tada se, u stvari, počela polako gasiti Exitova progresivna i antinacionalistička “društveno-politička dimenzija”, a ni otvaranje prema svetu nije stajalo najbolje. “Exitove muze bile su spremne da zaćute i posrame se pred bestijalnim zločinom koji simboliše Srebrenica, no srbijanska politička elita poslala je jasnu poruku: normalizacija i relativizacija zločina – da, priznanje i odgovornost za počinjene zločine u naše ime – ne”, pisali su tada mediji.
Godine 2006. festival je lansirao kampanju za ukidanje viza, uz jasan argument da zatvorene granice čine Balkan svojevrsnim getom. Tadašnji komesar za proširenje Evropske unije Oli Ren posetio je festival i dobio plaketu počasnog građanina State of Exit. Tri godine kasnije, komesar je proglasio ukidanje viza i belu šengensku zonu za Balkan, ali se setio i plakete koju je dobio i koja ga je, naglasio je, inspirisala. Te, 2006, exitaši su na Tvrđavi slušali Franz Ferdinand, Billy Idola, The Cult, Davida Guettu…
Zatim je na Exitu 2012. godine održan Youth Fair, prvi Regionalni sajam omladinskog turizma, koji je značio i prvi važan korak ka tituli Omladinske prestonice Evrope (OPENS), koju je Novi Sad zavredio kasnije, 2019. godine. Iste godine, na Tvrđavu su organizatori Exita postavili transparent na engleskom jeziku “Welcome to Novi Sad, the capital of Vojvodina!” (“Dobro došli u Novi Sad, glavni grad Vojvodine!”). Postavili su ga u znak protesta zbog odluke Ustavnog suda Srbije, kojima su osporene pojedine nadležnosti pokrajine Vojvodine i osporena odredba Statuta Vojvodine, kojom se Novi Sad definiše kao glavni grad Pokrajine. Potom je opet počeo da bledi Exitov prkos.
Vojvodina kao kompenzacija za Kosovo
Sve do ovogodišnjeg nacionalističkog iživljavanja, opisanog na početku ovog teksta.
Desničari, poput Pokreta obnove Kraljevine Srbije, stranke na čijem je čelu Vojislav Mihailović, unuk ratnog zločinca i kvislinga iz Drugog svetskog rata Draže Mihailovića, naravno, optužili su Exit da je odgovoran za kratkotrajno skidanje mape “srpskog Kosova” sa zidina Tvrđave. “Ne postoji pogrešniji način da se kupe simpatije stranaca nego odricanjem od sebe samih”, poručio je Vojislav Mihailović, koji je i potpredsednik Skupštine Srbije.
Unuk je ubeđen da je Exit sjajna prilika da se promovišu “lepote Srbije i istina o njoj, među kojima je najvažnija da je Kosovo srce Srbije i njen neodvojivi deo”. Bio je to samo deo kampanje ekstremnih desničara, koja je udarnički, u tri smene, radila na društvenim mrežama. Pa su je zasolili i tako što su u petak uveče, na drugoj obali Dunava, preko puta Tvrđave, postavili ćirilićni natpis “Kosovo je Srbija”. Neka stranci znaju gde su došli, mada nije jasno kako bi oni mogli pročitati ćirilicu. Da nije možda nešto drugo u pitanju? Naravno da jeste.
Exit je odlična prilika da se ovdašnjim mladima dodatno utuvi u glavu nacionalistička kosovska mantra, strani posetioci festivala tu uopšte nisu bitni. Nijedna teritorija, niti jedan ozbiljniji događaj, od fudbalskih i košarkaških utakmica u Beogradu, do Exita ne sme ostati nezagađen, nekontaminiran, netaknut zadahom “srpskog sveta” i onog “Ko-so-vo je srce Srbije, srce Srbije”. Svaki trenutak se koristi za dodatno zatupljivanje i odvajanje od sveta, naročito mladih ljudi. Svaki trenutak se koristi za nacionalističku mobilizaciju koja će poroditi reke emigranata ali i tone budućeg topovskog mesa, ako zatreba.
I, naravno, svaki trenutak se koristi da se dodatno disciplinuje Vojvodina, koja je od siline bratskog beogradskog zagrljaja zaspala snom mrtvijem. Otkako je Srbija, nakon nepojamnih zločina koje je tamo počinila, na bajonetu izgubila Kosovo 1999. godine, isto kao što ga je na bajonetu i osvojila nakon Balkanskog rata 1912. godine, ne prestaje “posrbljavanje” Vojvodine, koja je takođe na bajonetu osvojena u Prvom svetskom ratu.
Očigledno, srpskim nacionalistima Vojvodina dođe kao kompenzacija za izgubljeno Kosovo i to je tako još tamo od vremena kada je 1988. godine Milošević organizovao “spontane” proteste u Novom Sadu, u istoriji poznate kao “događanje naroda”. Ta “antibirokratska revolucija”, u Vojvodini znana kao “jogurt revolucija” (jer su demonstranti jogurtima gađali sedišta vojvođanskih institucija u centru Novog Sada), bila je trenutak kada je ubijena vojvođanska autonomija i kada je počelo ubijanje Jugoslavije.
Rock ’n’ roll pop
Od tada pa do danas, u Vojvodini se mnogo toga promenilo: broj stanovnika se samo za poslednje dve decenije smanjio za bezmalo 300.000, s tim što je ta cifra sasvim sigurno još tragičnija, s obzirom da je znatan broj ljudi samo prijavljen na vojvođanskim adresama, ali žive u zemljama EU, uživajući u blagodetima pasoša “matičnih” zemalja Mađarske, Hrvatske, Slovačke, Rumunije…
Drastično je ugrožena i vojvođanska multikulturalnost, pa se tako recimo broj Mađara dvostruko umanjio od popisa iz 1981. godine, sa 385.000 na 185.000 sa popisa iz 2022. godine. Vojvodina je u jugoslovensko vreme bila jedna od najrazvijenijih regija u SFRJ, da bi danas prosečna zarada u pokrajini iznosila manje od republičkog proseka siromašne države Srbije. Iznurena ratovima koje je Milošević izdašno finansirao isrpljujući najviše one koji najviše imaju, odnosno Vojvođane, zatim dotučena beogradskim centralizmom i nacionalizmom, Vojvodina danas dobrim delom izgleda kao pustinja.
A u samom Novom Sadu ima najviše grafita u slavu ratnog zločinca Ratka Mladića po glavi stanovnika. Pa je logično da usred održavanja Exita, u strogom centu grada, “preduzetnici” na štandovima prodaju simbole podrške ruskoj agresiji na Ukrajinu, kao i “suvenire” sa Putinovim likom. Što bi rekao unuk Draže Mihailovića, da se “promovišu lepote Srbije i istina o njoj…”
“Everybody show the peace sign!” (“Svi pokažite znak mira!”), pozvao je jedan od repera poslednje večeri Exita publiku, na šta je polovina mladih i vrlo mladih koji su digli ruke – podigla tri prsta!
“Serbia, are you ready for the past!”, možda se zaori sa nekog stejdža Srpske pravoslavne crkve na nekom budućem, ne tako dalekom, Exitu… Svakako je patrijarh Porfirije, kaže urbana legenda, rock ’n’ roll pop iz okoline Novog Sada.
