Najava crnogorskog predsjednika da će pokrenuti inicijativu za obeštećenje bivših osuđenika iz zatvora na Golom otoku izgleda na prvi pogled kao još jedan trik iz korpice njegovog političkog marketinga.
59Predsjednikova najava je, u stvari, inicijalna kapisla procesa rehabilitacije svih onih koji su robijali na Golom otoku, Svetom Grguru, ostrvu Ugljan, u bilećkom zatvoru, u Staroj Gradiški, logoru u Ramskom Ritu, Zabeli, Adi Ciganliji, Dobrićevu, Sokobanji, Glavnjači, Zrinjevcu, Savskoj Cesti, kao i u Centralnom zatvoru Bosne i Hercegovine.
Da bi se moglo ostvariti pravo na kompenzaciju, neophodno je da se prvo završi proces zvanične rehabilitacije i time kreira neophodni pravni okvir za donošenje odluke o finansijskom, ili nekom drugom, obeštećenju.
Predsjednik je, dakle, najavio svoju spremnost da bude dio čina opšteg oprosta koji potpuno zanemaruje specifične individualne situacije i u isti koš stavlja one nevine koji su hapšeni s onima koji su zaista žarko željeli da ruski tenkovi prodefiluju širom novooslobođene države. Stiče se utisak da predsjednik vjeruje da je najveća (jedina važna?) potvrda nevinosti svih koji su tada hapšeni to da su robijali u komunističkim zatvorima!
Ostaje još da nas predsjednik uvjeri da će ovaj čin oprosta značajno doprinijeti - unutarcrnogorskom pomirenju.
Valja se sjetiti da je, nakon 1989. godine, svaka ,,demokratska“ garnitura na vlasti pokušavala da instrumentalizuje post-IB period crnogorske istorije, kako bi napravila što veći (svejedno da li istinski ili teatralni) otkorak od jednopartijskog modela vlasti i mišljenja koji je dominirao našim prostorom duže od četiri decenije.
Ovaj ideološki pomak je bio proizvod urušavanja jednopartijskog sistema u SFRJ, ali i integralni elemenat promjene diskursa naše ,,nove, prozapadne i liberalne elite“ i njeno političko legitimisanje pred zapadnim partnerima.
Stoga je izazovno interpretirati i najnoviju predsjedničku inicijativu kao još jedan akt u procesu političke instrumentalizacije prošlosti da bi se vladajuća struktura iznova samo-promovisala kao liberalna, prozapadna i proevropska.
Ovaj novi politički akt, međutim, posjeduje dva veoma snažna elementa koji su nedostajali ranijim inicijativama i koji ga čine neuporedivo destruktivnijim i dugoročno štetnim.
Prvi elemenat je naslijeđena trauma post-informbirovskog vremena u Crnoj Gori kod mnogih pripadnika trenutno vladajuće strukture. Neke od njihovih porodičnih istorija su u značajnoj mjeri formirane traumama robijanja očeva i đedova, nakon što su ,,pali iz ruskog“ poslije objavljivanja Rezolucije Informbiroa u ljeto 1948. godine. Radi se o generacijskoj traumi koja postaje glavni, ako ne i jedini prozor kroz koji se posmatra sadašnjost i budućnost, i koja sobom nosi nezaobilaznu žeđ za osvetom.
Drugi elemenat je činjenica da su mnogi sinovi i unuci nekadašnjih IB-ovaca sada na pozicijama vlasti i da imaju kontrolu nad formalnim mehanizmima kroz koje mogu da ispolje težinu svojeg naslijeđenog tereta i materijalizuju davno sanjanu osvetu. Nosioci generacijske traume u Crnoj Gori su sada u prilici da revidiraju istoriju i „speru ljagu“ koju su na njihova prezimena „nepravedno bacili komunistički zločinci“.
Kada se ovako definisana i izuzetno snažna motivacija spoji s kontrolom poluga vlasti, onda je moguć samo jedan ishod: revizija istorijskih dešavanja bez utemeljenja u novim legitimnim dokumentima i spoznajama o tom periodu. Ovaj ,,golootočki“ revizionizam, kao što je to slučaj sa svakom formom politički motivisanog revizionizma, omeđen je limitima ličnih i porodičnih frustracija koje su slijepe na kompleksnost prošlih dešavanja.
Ne treba zanemariti ni širi okvir koji predstavlja pogodno tlo za spoj različitih naslijeđenih trauma, bile on četničke, kolaboracionističke ili IB-ovske. To je desničarski ideološki okvir klero-nacionalizma kroz koji ide univerzalna nit antijugoslovenstva i koji omogućava da se četvorogodišnja antifašistička borba tokom Drugog svjetskog rata prikaže isključivo kao marginalni elemenat istinskog sukoba: ideološki motivisanog građanskog rata.
Potomci ratnih kolaboracionista i poratnih IB-ovaca imaju zajedničkog neprijatelja: komuniste koji su vojno pobijedili 1945. godine, a potom kreirali ,,mrski“ državni okvir kao ,,tamnicu“ za poražene. Jedino je u ovakvom kognitivnom toru moguće da ideološki četnici i potomci staljinista sarađuju na postizanju istog cilja.
Imajući u vidu kompleksnost teme Informbiroa u Crnoj Gori, koja još uvijek nije podrobno istražena i obrađena kao istorijska tema, problematičnu prirodu istorijskih izvora o broju hapšenih i stradalih, snažnu ideološku potku na koju su se oslanjali dosadašnji zahtjevi za rehabilitaciju i kompenzaciju, kao i visok nivo političke upotrebljivosti ove teme - upitni su motivi predsjednikove najavljene inicijative.
