"Evropa je suočena sa ekonomskom krizom. Ova kriza izaziva napetost u duboko pokopanim pukotinama. U toku je igra upiranja prstom na krivca", ocijenio je bivši irski premijer Džon Barton.
Krajem 2014. godine Škoti će glasati na referendumu kojim će biti potvrđen ili odbijen Akt iz 1707. godine o uniji sa Engleskom. Katalonci žele slično glasanje, uprkos upozorenjima španske Vlade i parlamenta da bi to bilo ilegalno.
Belgija, koja ima najdecentralizovaniji državni aparat, izgleda da je na putu koji će dovesti do odvajanja većine koja govori holandski od frankofonske zajednice, ali ne nužno raspadom belgijske države, piše komentator "FT".
U sve tri ove zemlje, centralna država i njihovi narodi i regioni pokušavaju od sedamdesetih godina prošlog vijeka da pronađu trajnu formulu za podjelu vlasti. Španija i Velika Britanija nijesu federalne države, nego zemlje u kojima je improvizovanim političkim rješenjima postignut različit stepen samouprave u određenim oblastima, što je donijelo sporan kvalitet ukupnih rješenja.
Belgija ima tradicionalniju federalnu strukturu, koja se odražava kroz podjelu zemlje u tri regiona i tri jezičke zajednice (malu njemačku zajednicu, holandsku i francusku). Ali, Flamanci i frankofonski Valonci već 40 godina uzalud tragaju za ravnotežom. Jedina velika evropska zemlja sa izbalansiranim federalnim sistemom je Njemačka.
U Italiji serija skandala u regionima i na nivou provincija bacila je ljagu na državni eksperiment decentralizacije vlasti. Italijanska ekonomska kriza u međuvremenu je raspirila regionalistička osjećanja u alpskom regionu Južnom Tirolu.
Za nekog posmatrača izvan Evrope, secesionizam predstavlja interesantan spektakl pošto i sami Evropljani kažu da je rješenje njihovih ekonomskih, dužničkih i bankarskih kriza u većoj integraciji Evrope. Ali, Katalonci i Flamanci ne vide kontradikciju između zalaganja za nacionalni suverenitet i jačanja ujedinjene Evrope. Iako Škoti nemaju želju da uđu u eurozonu, oni svakako žele da ostanu u EU, piše "FT".
U svakom slučaju, neporeciva realnost je da je uznemirenje nacionalnih manjina i regionalističkih stranaka u porastu širom kontinenta. Evropska slobodna alijansa, koalicija sa sjedištem u Briselu koju čini više od 40 nacionalističkih i autonomaških partija, u svom članstvu ima pokrete iz Alzasa i Korzike u Francuskoj, Frisijce iz Holandije, Italijane iz Hrvatske, Poljake iz Litvanije i mnoge druge.
Neki od ovih pokreta zalažu se za obimniju samoupravu, a ne direktnu secesiju. Neki žele ujedinjenje sa nacionalistima iz susjednih zemalja. Čak i oni koji žele državu za sebe su dovoljno taktički fleksibilni da se, na kraće staze, zadovolje nečim što je manje od pune nezavisnosti.
Svi oni crpe inspiraciju iz saznanja da u posljednjih 100 godina geopolitička mapa Evrope nije bila koherentna. Listi država nedavno su dodate Crna Gora, koja je izgubila nezavisnost 1918. godine i ponovo je stekla 2006, i Kosovo, koje je proglasilo nezavisnost 2008. godine, iako ga nije priznalo pet od 27 članica EU.
"Težnje ka nezavisnosti u Španiji i drugim dijelovima Evrope jačaju zato što neke separatističke stranke postaju vještije u plasiranju svoje poruke", kaže Tomaš Valašek iz Centra za evropske reforme, analitičke grupe iz Velike Britanije.
Za neke evropske vlade, nestanak poznatih država bio bi problematičan. Političari u Dablinu, na primjer, strahuju da bi škotska nezavisnost destabilizovala delikatni sporazum o podjeli vlasti u Sjevernoj Irskoj i obnovila zalaganje za stvaranje potpuno irske države.
Za EU kao cjelinu, secesionistički pokreti predstavljaju nešto problematično. Sporazumi ovog bloka sadrže odredbe koje omogućavaju državi da se pridruži ili ode. Ali u njima ne piše ništa o tome da li region koji se odvoji od matične zemlje automatski stiče pravo na članstvo. Najviše što se može pretpostaviti je da bi bilo teško držati novoformiranu demokratsku državu predugo izvan EU. Ipak, neophodan je oprez, jer, jednostavno rečeno, nema presedana, piše u komentaru "FT".
Istraživanja u Škotskoj pokazuju da ideja o potpunoj nezavisnosti ima podršku oko 30 odsto građana. Ali, ako bi članstvo u EU bilo dovedeno u pitanje, prijedlog bi bio manje privlačan.
Ukoliko na referendumu 2014. godine bude izglasano odvajanje od Britanije, EU bi se našla pod pritiskom da pregovara o uslovima za članstvo Škotske prije planiranog datuma proglašenja nezavisnosti. Ukoliko ishod referenduma bude negativan, SNP bi mogla da se fokusira na jačanje autonomije koju je Škotska dobila 1998. godine.
Na prvi pogled, flamanska secesija sada se čini realnijom mogućnošću nego prije šest godina. Nova flamanska alijansa /NVA/, vodeća regionalna nacionalistička stranka, pobijedila je na lokalnim izborima prošlog mjeseca. Njen lider Bart de Vever pobijedio je u Antverpenu, socijalističkom uporištu od tridesetih godina prošlog vijeka.
Ipak, De Vever ne zahtijeva momentalnu nezavisnost. On želi ustavne izmjene koje bi pretvorile Belgiju u labavu konfederaciju i smatra da će ova država na kraju nestati, ali ne govori jasno o tome na koji način.
Belgija je osnovana 1831. godine kao kombinacija frankofonske i holandske jezičke zajednice, koje su ostale uglavnom razdvojene. Današnja Flandrija jedan je od najprosperitetnijih evropskih regiona, a njeni nacionalisti gledaju na Valoniju kao na močvaru u kojoj žive besposličari i zavisnici od socijalne pomoći. Valonci posmatraju Flamance kao pohlepnike za novcem bez smisla za humor.
Za raspad Belgije bio bi potreban sporazum o Briselu, glavnom gradu u kojem se govori francuski, dok oko njega žive Flamanci. Ali, ni valonski, ni flamanski nacionalisti ne žele da ga prepuste. Odvajanje Brisela od oba regiona i proglašavanje statusa samostalnog evropskog grada nije zanimljiva ideja nijednoj strani.
Separatisti kao što je Eva Kloc, lider Slobodarske stranke Južnog Tirola, žele odvajanje regiona i spajanje sa Austrijom, agituje za referendum o samoopredjeljenju već sljedeće godine. To je malo vjerovatno zato što će prioritet političara biti italijanski parlamentarni izbori, zakazani za april, formiranje vlade i biranje šefa države. Ukoliko bi članstvo Italije u eurozoni i njena ekonomska stabilnost bili dovedeni u pitanje, raspoloženje u Južnom Tirolu moglo bi da se radikalizuje. Ali, direktna secesija naišla bi na prepreku u tome da Italijani čine četvrtinu populacije Južnog Tirola i dominiraju Bolzanom, glavnim gradom ove pokrajine, zaključuje "Financial Times ".
