Kontinent je prikazan kao neplodni planinski lanac samita EU, kao deponija smeća, kao omalovažena zemlja obilja sa jezerima mlijeka i vina. Evropa u karikaturi je kucla od karata, razuzdan dom, zapaljena koliba, hram koji se ruši. Uvijek je u ruševinama.
Čini se da karikaturistima nikad ne pada na pamet da je, uprkos svemu, Evropska unija u stvari svjetska sila.
Na kraju krajeva, vijesti govore drugim jezikom. U ogledalu trenutnih zbivanja, u Twitter olujama našeg vremena, EU često djeluje slomljeno, kako to opisuju njeni najgori neprijatelji. Kipar samostalno blokira evropske sankcije protiv bjeloruske diktature. Vlade Mađarske i Poljske nemilosrdno podrivaju vladavinu zakona. Agonizovanje pregovora o zajedničkoj izbjegličkoj politici za kontinent u više navrata se zaključuje u otrcanom ništavilu. Zajednička poljoprivredna politika – ona koja decenijama griješi – još jednom je zacementirana. Nabavka vakcina protiv koronavirusa koja se spuštaju u neskladni haos, podstaknuta je nacionalnim interesima 27 država članica. U našoj mašti to zaista nije ono što izgleda globalna sila.
II
U proteklih 10 ili 12 godina desilo se nekoliko puta da je EU bila toliko blizu ponora da je pad izgledao neizbježan. Velika finansijska kriza 2007. i 2008. godine postala je grčka i evropska kriza državnog duga. Povećane su značajne sumnje u vezi sa osnovnim strukturama federacije nacija – i one nijesu dolazile samo od desničarskih populista koji su se pojavili širom kontinenta.
Finansijske krize postale su krize identiteta, a izbjegličke krize spirale su se u egzistencijalne krize. Odluka Britanaca 2016. da napuste EU izgledala je kao zakucavanje završnog eksera u kovčeg istorijskog eksperimenta koji narodi Evrope nikada nijesu naučili da vole.
To što je situacija od tada postala manje zaoštrena, ne najmanje zbog činjenice da je Brexit, ne uništavajući ga, zapravo zasad spasio EU. Londonski cirkus i povratak pregovora naprijed-nazad u Brisel takođe su uticali da mnogi Evropljani shvate, možda prvi put, koliko su čvrsto povezane njihove države sa EU. Inače apstraktni entitet postao je konkretan, i koliko god zabavno bilo povremeno parlamentarno blejanje u Londonu, bilo je podjednako ludo da su Britanci zaista vjerovali da u svijetu mogu da se snađu bolje nego kao dio evropskog saveza.
Finansijske krize postale su krize identiteta, a izbjegličke krize spirale su se u egzistencijalne krize. Odluka Britanaca 2016. da napuste EU izgledala je kao zakucavanje završnog eksera u kovčeg istorijskog eksperimenta koji narodi Evrope nikada nijesu naučili da vole.
Spoznaja da povlačenje iz EU nije jednostavan potez zapravo će pomoći u odgađanju budućih sporova. Razne debate o napuštanju EU koje su populističke stranke oduševljeno pokrenule, posebno u Francuskoj, u osnovi su utihnule zahvaljujući Brexitu. Oni koji i dalje insistiraju na izlasku iz EU rizikuju da završe po strani. I to je značajan korak naprijed za klimu u Evropi.
Prije Brexita, mnogim Evropljanima je možda nedostajalo razumijevanje kako rade briselske strukture moći, ali od tada je došlo do naleta političkog obrazovanja. Podjela uloga između institucija EU postala je jasnija, uloge Evropske komisije, izvršne vlasti i Evropskog savjeta, moćnog tijela koje predstavlja lidere 27 država članica, sada se bolje razumiju.
Bilo bi pretjerano tvrditi da evropska javnost sada pažljivije prati političku scenu u Briselu, ali ima barem nekoliko stvari koje svaki Evropljanin sada zna. EU više nije bezlična kao nekada.
Ipak, uopšte nema širokog razumijevanja težine Evropske unije. Klatno se preokrenulo od prevelikog samopouzdanja nakon uvođenja eura i istočnog proširenja do današnjeg izraženog kompleksa inferiornosti.
Zaglavljeni u narativu o padu Evrope, mnogi Evropljani se sada brinu za budućnost – i pogrešno percipiraju stvarnu ravnotežu snaga u svijetu danas.
EU, međutim, nije mala i beznačajna. Upravo je suprotno - gigant koji igra presudnu ulogu u oblikovanju života na ovoj planeti.
III
Brojne su metrike koje se koriste za opisivanje ekonomske snage i sve su kontroverzne. Ali s obzirom na nedostatak alternativa, one su i dalje u upotrebi. Govorimo o ukupnoj ekonomskoj proizvodnji (bruto domaći proizvod ili BDP) i o BDP-u po glavi stanovnika. Takođe možete izračunati stanja na tekućem računu iz uvoza i izvoza roba i usluga da biste utvrdili uspjeh ili atraktivnost zemlje. Što se tiče EU i njenih 27 članica, zapravo nije važno koju metriku primjenjujete: Po svim kriterijumima uvijek se nalazi među trima najboljim na svijetu. Čak je ispred Sjedinjenih Američkim Država u mnogim poljima i moći će da nadmaši Kinu u mnogim aspektima u decenijama koje dolaze.
EU je najvažnije izvozno tržište za SAD, Indiju, Južnoafričku Republiku i Rusiju. To je drugo po veličini tržište za Kinu i Brazil i treće po veličini za Japan i Južnu Koreju. Tri četvrtine južnoafričkog izvoza voća i orašastih plodova odlazi u EU, 87 odsto američkog izvoza farmaceutskih proizvoda, 51 odsto brazilske kafe kojom se trguje na svjetskom tržištu, 45 odsto indijskog izvoza tekstila i 40 odsto igračaka proizvedenih u Kini za svjetsko tržište. Ove brojke govore o evropskom tržištu i kupovnoj moći koja je zapanjujuće velika.
Evropa – a ne Kina – najveći je partner afričkog kontinenta u nastajanju. U velikoj mjeri. Trećina cjelokupnog afričkog izvoza ide u EU, a 40 odsto stranih investicija u Afriku dolazi iz EU. Investitori iz 27 država članica EU bili su aktivni u Africi sa 222 milijarde eura u 2017. godini, dok su Amerikanci imali samo 42 milijarde uloženih, a Kinezi 38 milijardi.
Ideja, koju promovišu sve vrste medija složenijih karakteristika, da je Kina najveći igrač u Africi je jednostavno pogrešna. Štaviše, EU i njene države članice pružaju više od polovine svih sredstava za razvojnu pomoć širom svijeta. Države članice EU su ujedno i najveći donatori organizacija Ujedinjenih nacija.
Da nije bilo evropskog tržišta, američki, korejski i japanski giganti iz zabavne i digitalne industrije takođe bi to mogli prekinuti aktivnosti. Podaci pokazuju, na primjer, da je Apple tokom trećeg kvartala u Evropi ostvario 16,9 milijardi dolara prihoda prošle godine uprkos COVID-19. Sa svojih 90 procenata tržišnog udjela u uslugama pretraživanja, Google ostvaruje milijarde prihoda od oglašavanja u Evropi. U međuvremenu, Facebook ima 277 miliona dnevno aktivnih korisnika u Evropi, više nego u SAD.
Tržišna snaga Evrope takođe potiče iz relativno visokog životnog standarda njegovih stanovnika. Jedan od pokazatelja je BDP po stanovniku, uzimajući u obzir kupovnu moć. Što je veća, to se veći nivo prosperiteta u društvu smatra većim - i ovdje je jasno da Kina još mora da pređe dug put prije nego što sustigne Evropu ili SAD.
BDP po glavi stanovnika u SAD iznosi oko 65.000 američkih dolara; u Njemačkoj je oko 54.000 američkih dolara, a prosječno 47.000 američkih dolara u cijeloj EU. Kineski BDP po stanovniku izračunava se na 16.700 dolara. U Indiji ta brojka iznosi 7.000 američkih dolara.
Ljudi obično čitaju ove brojke poput brojanja medalja na Olimpijskim igrama, ali svima bi bilo korisno ako bismo prestali da gledamo na svjetsku ekonomiju kao na trku nacija ili kao rat koji se vodi na drugi način. Logika uspona i pada, pobjednika i gubitnika vodi ka strahu i agresiji. I ne uspijeva da prepozna istorijske korijene velikih ekonomskih procesa.
Otprilike 1800. godine, kada je industrijalizacija tek krenula u Evropu, polovina svjetskog stanovništva živjela je u Aziji. I, shodno tome, tamo je generisana polovina svjetske ekonomske proizvodnje. Ali do 1900. godine, udio Azije u svjetskoj ekonomiji pao je na samo petinu, upravo zbog novog evropskog tehnološkog vođstva. Harvardski istraživač Džozef Naj, kome ćemo se vratiti kasnije, sugeriše da prestanemo da razgovaramo o usponu Azije i Kine, radije preferirajući termin „povratak“.
S te tačke gledišta, ne svjedočimo preokretu, već dugotrajnoj normalizaciji. „Neprirodne“ ekonomske i socijalne neravnoteže ponovo nestaju – neravnoteže koje su bile globalno ekstremne i krajnje nezdrave. Ni uspon Kine nije loš. S obzirom na to da oporavak Azije takođe promoviše rast globalne ekonomije u cjelini, ukupan kolač koji treba podijeliti raste – i za Evropljane.
Evropljani takođe treba ponizno da se podsjete da su i sami nekada morali da se suoče sa teškim povratkom iz ruševina svjetskog rata. Kao takva, ako Kina ne bi tražila dominaciju na duži rok i umjesto toga teži da nađe svoje mjesto u svjetskoj ekonomiji i globalnoj zajednici putem poštene konkurencije, onda bi Evropa trebalo da pozdravi i pomogne u oblikovanju ovog procesa. Načelni sporazum postignut tokom božićnih praznika o trgovinskom sporazumu između EU i Kine ukazuje na ovaj smjer i otvoriće nove puteve za raspravu o zaštiti tržišta rada i pitanjima ljudskih prava.
U svakom slučaju, Kina već mora da se prikloni evropskim idejama i propisima u mnogim oblastima. Jer ne samo da je EU ekonomska velesila, ona je sada i globalni regulator broj jedan.
IV
Svakog dana se širom svijeta dešavaju čudesne stvari na koje većina Evropljana ne obraća pažnju. Tehnološke kompanije u Kaliforniji proizvode svoje uređaje u skladu sa propisima EU. Proizvođači kakaoa u Gani i Ekvadoru transformišu svoje poslovanje u skladu sa evropskim standardima. U Argentini, Izraelu i Rusiji tužioci tuže internet kompanije i pozivaju se na „pravo na zaborav“ koje je formulisano u EU. Regionalni blokovi zemalja Južne Amerike organizuju se po uzoru na EU. Zakoni izrađeni u Evropi su usvojene gotovo doslovno u nacionalni zakon u zemljama širom svijeta.
Lanci brze hrane kao što su McDonald’s, Subway i Wendy’s iz svojih proizvoda vade hemijske aditive jer im EU to ne dozvoljava. Brazilska kompanija Citrosuco, najveći svjetski proizvođač soka od pomorandže, striktno se pridržava evropskih propisa, čak i u zemljama u kojima se oni ne primjenjuju. Adidas, Nike i Zara mijenjaju sastav plastike u patikama širom svijeta kako bi napravili manje toksičnu robu u skladu sa EU. To je ogromna lista i veoma je duga.
Kada se Microsoft, Google, Apple, Intel ili druge velike kompanije međusobno tuže zbog prekršaja zbog konkurencije, oni ne vode svoj spor samo u San Francisku ili Njujorku – oni pozivaju Evropsku komisiju da arbitrira, a zatim se bori protiv njih na visokom evropskom nivou stdstva. Spajanje velikih američkih korporacija odobravaju ili zabranjuju evropske vlasti.
Kada se Microsoft, Google, Apple, Intel ili druge velike kompanije međusobno tuže zbog prekršaja zbog konkurencije, oni ne vode svoj spor samo u San Francisku ili Njujorku – oni pozivaju Evropsku komisiju da arbitrira, a zatim se bori protiv njih na visokom evropskom nivou stdstva. Spajanje velikih američkih korporacija odobravaju ili zabranjuju evropske vlasti.
Evropski pogled na zaštitu podataka, kako je izložen u Opštoj uredbi o zaštiti podataka (GDPR), brzo je postao globalni standard koji nijedna kompanija i nijedna država ne mogu da zanemare. Google samo tvrdi da je bio prisiljen da potroši „stotine godina ljudskog vremena“ da bi se pridržavao briselskih propisa, ali je to ipak učinio.
500 najvećih američkih kompanija neprestano troši milijarde dolara na sprovođenje pravila EU, a situacija se ne razlikuje ni kod najvećih azijskih, afričkih i južnoameričkih kompanija. Najpametniji među njima već rade na smanjenju svojih emisija ugljenika, razmatrajući „porez na ugljenik“, na kojem EU radi godinama.
Ovi primjeri dovode do jednako nevjerovatnog i tačnog zaključka da je globalizacija danas zapravo „evropeizacija“ – i to nije napisano u reklamnim brošurama EU, već u britanskom Economistu, neizbježnim novinama laissez-faire kapitalista.
V
Globalni igrač poput današnje Evrope nikada u istoriji svijeta nije postojao u ovom obliku. Regulisanjem poslova svog unutrašnjeg tržišta korak po korak, EU usput formuliše globalno efikasne standarde. Bilo da se radi o hemikalijama, opasnom otpadu, mesu tretiranom hormonima, elektronskom otpadu, emisionim standardima, testiranju na životinjama, antimonopolskim pravilima, privatnosti, zaštiti usjeva, konkurenciji ili kontroli zagađenja vazduha – EU je nekako već tu.
Postavlja standarde i kriterijume širom svijeta zasnovane na naučnim saznanjima i opremljene priznatim naučnim, zakonskim i moralnim kompetencijama, čak i u oblastima u kojima, po zakonu, zapravo ne bi imala pravo glasa. Nije teško reći da Evropska unija svaki dan čini svijet malo boljim, malo čišćim, malo zdravijim, sigurnijim i održivijim.
„Zakoni EU određuju kako se drvo siječe u Indoneziji, kako se med proizvodi u Brazilu, šta od pesticida koriste proizvođači kakaa u Kamerunu, koja oprema se instalira u mljekama u Kini“, piše Anu Bradford, profesor prava iz Finske na Univerzitetu Kolumbija. Ona i njeno osoblje uradili su veliki posao spajajući mnoge činjenice i brojke citirane u ovom eseju.
Knjiga koju je napisala nakon tog istraživanja, „Efekat Brisela“, objavljena početkom 2020. godine, nosi naslov: „Kako Evropska unija vlada svijetom“. Na pitanje Der Spiegela da li je ta teza možda malo srušena, ona je odgovorila: „Mislim da ne. Samo što je, suprotno tradicionalnim idejama, Evropa tiha svjetska sila i upravo je to osnova njenog uspjeha“.
Njena knjiga daje sliku EU koja ponekad ima direktan, a ponekad i indirektni efekat širom svijeta. To je efekat zasnovan na jednostavnoj činjenici da je Evropa - kao ekonomska sila, kao tržište i kao trgovinski trgovinski partner - toliko važna da neevropske zemlje i kompanije ni pod kojim uslovima ne žele da budu odsječene od nje.
Amerikanci su postavili „zlatne standarde“ za svijet do 1980-ih. Poslije toga, međutim, toliko su se zaljubili u deregulaciju da su praktično napustili ulogu regulisanja tih zlatnih standarda, na kraju je gotovo u potpunosti izgubivši. EU je zakoračila u tu prazninu. U pogledu pravila proizvodnje, ekonomske aktivnosti, potrošnje i zajedničkog života, to će biti formativna snaga 21. vijeka – racionalni hegemon.
Pored toga, suprotno široko rasprostranjenoj percepciji, kompanije su zapravo veoma zainteresovane za regulisana tržišta, posebno ona koja posluju na međunarodnom nivou. Jasni kriterijumi za sve pružaju sigurnost planiranja i poštenu konkurenciju, a pošto EU obično postavlja najstroža pravila, mnoge kompanije ih usvajaju radi jednostavnosti.
Tokom moderne istorije uvijek su postojale vodeće sile čiju su kompetenciju i vodeće principe slijedili drugi. Britanci i Francuzi oblikovali su 18. i 19. vijek, dok su SAD, nakon svjetskih ratova, oblikovale 20. vijek. Amerikanci su postavili „zlatne standarde“ za svijet do 1980-ih.
Poslije toga, međutim, toliko su se zaljubili u deregulaciju da su praktično napustili ulogu regulisanja tih zlatnih standarda, na kraju je gotovo u potpunosti izgubivši. EU je zakoračila u tu prazninu. U pogledu pravila proizvodnje, ekonomske aktivnosti, potrošnje i zajedničkog života, to će biti formativna snaga 21. vijeka – racionalni hegemon.
Takođe profitira na činjenici da su mnoga pitanja koja trenutno izbijaju u prvi plan ona na kojima EU radi već dugi niz godina, a to neizmjerno jača „Briselski efekat“. Zaštita podataka, posebno, već je bila stara kapa u Evropi mnogo prije internet skandala i hakerskih napada našeg doba, sada mnogi traže od Evrope da nauče iz njenih iskustava sa zaštitom podataka i privatnosti.
Ali, Evropa je takođe izgradila stručnost o pitanjima socijalne i ekološke održivosti, koja već dugo nijesu u modi u drugim regionima svijeta i ne mogu se brzo ponoviti negdje drugdje. Umesto toga, čitave zemlje usvajaju evropski model dok idu putem ka postajanju prosperitetnih društava.
EU, kaže Anu Bradford, radi težak posao izrade zakona sa velikom stručnošću u mnogim oblastima i prepoznata je kao autoritet za mnoga pitanja. Ne škodi što su tekstovi njegovih zakona skoro uvijek odmah dostupni na nekoliko glavnih svjetskih jezika. Kao takva, EU daje primjer na globalnom nivou, kao uzor, pokretač koraka, kao onaj ko rješava probleme i kao posrednik.
Optužba, koju je nedavno formulisao Donald Tramp, da se sve to radi samo iz interesa Evrope da se zaštiti od konkurencije može izgledati vjerovatna, ali teško da je potkrijepljena. Bradford tome posvećuje čitavo poglavlje svoje knjige i zaključuje da EU ne slijedi protekcionističke ciljeve. Na kraju, ne postavlja pravila drugima, to čini samo za svoje tržište. Moglo bi se oprostiti ako pomislimo da je Evropa postala najpametnija svjetska sila koja je ikada postojala.
VI
Razlika između „meke“ i „tvrde“ moći potiče od Džozefa Naja, profesora sa Harvarda koji je ranije pomenut u ovom djelu. Naj je rođen 1937. godine i već duže vrijeme je emeritus profesor, ali i dalje nastavlja da istražuje i objavljuje. Prije samo nekoliko nedjelja, u jednom časopisu o trgovini pojavio se još jedan njegov članak, koji je iznio njegovo razmišljanje. Naj je uvjeren da je tvrda moć apsolutna neophodnost, ali dodaje da je vojna moć tup instrument. Za današnje moći, napisao je, poenta je u kombinovanju meke i tvrde moći da bi se stvorila „pametna“ snaga.
Naj tvrdi da rakete i ratni brodovi ne pomažu u borbi protiv globalnog zagrijavanja, ne štite privatnost i ne regulišu bankarstvo. Ali oni ostaju, napisao je Naj u odgovoru putem e-maila na pitanja koja je poslao Der Spiegel, „neophodna, iako nedovoljna za nacionalnu odbranu liberalnih demokratija“. EU ima nedostataka u ovoj oblasti, ne toliko u pogledu kapaciteta koliko u pogledu koordinacije među svojim članicama i njihove spremnosti da odvoje bezbjednosnu politiku od nacionalne države.
Ako se vojna potrošnja 2019. koristi kao osnova, a Velika Britanija, koja je od tada napustila blok, u analizi bude zanemarena, države EU zajedno čine oko 12 procenata globalne odbrambene potrošnje. To ih stavlja daleko iza SAD, čiji je udio oko 39 procenata, ali ispred Kine, sa 10 procenata, i daleko ispred Rusije čiji je udio 3,5 odsto. Kineski udio može rasti, ali ove brojke pokazuju da bi Evropa, često optužena za nemoć u spoljnoj i bezbjednosnoj politici, u vojnom smislu bila u rangu sa velikim silama ako bi uspjela da ujedini svoju nacionalno fragmentiranu „tvrdu“ moć u evropsku.
Da bi se dobio odgovor zašto je to neophodno dovoljno je jednostavno objašnjenje. Ako želite da učestvujete u pitanjima rata i mira ili ljudskih prava, treba vam više od vrijednosti i argumenata. Neophodna je i vojna veza. Isto se odnosi i na vašu sigurnost. Minhenski istoričar Andreas Viršing tvrdi da Evropa potencijalno ima opipljiv sigurnosni problem. „Pitanje je“, kaže Viršing, „šta bi se dogodilo da nešto pođe po zlu?“ EU je, tvrdi on, sigurno „sila od globalnog značaja i privlačnosti“, ali često ne ispunjava nade koje su u nju položene. „U Ukrajini, na primjer, nema mnogo više što možete postići pomoću meke moći“, kaže Viršing.
Ili, drastičnim riječima Džozefa Naja: Svako ko vjeruje da je tvrda moć danas nelegitimna ili irelevantna „to treba da kaže Ukrajincima ili Gruzincima koji se bore protiv Putina, ili Jezidima koji su pretrpjeli genocidne napade Islamske države“.
Svuda vreba opasnost. Njemačka vlada je trenutno posebno zabrinuta pokušajima Kine da poljulja zdanje evropskih normi i standarda i da oslabi uniju. Već je bilo nekoliko prilika u kojima su pojedine zemlje EU odstupale od zajedničke linije kada je trebalo kritikovati Kinu ili je napadati zbog kršenja ljudskih prava. Mađarska, Grčka, Hrvatska, Slovenija i Češka održavaju ono što je ponekad alarmantno blisko moći u Pekingu. Ovde bi se mogle otvoriti opasne nove linije kvarova. I takvi prelomi slabe Evropsku uniju.
Ali ostaje otvoreno pitanje koliko teška sila mora postati ili može ikada postati EU. A ta jednostavna činjenica je alarmantna. Trenutno niko ne želi da zamisli šta bi se moglo dogoditi, kako ističe Viršing, ako bi izbio rat na nekoj od spoljnih granica EU – na Crnom moru, Baltiku ili u Mediteranu. A taj nedostatak jasnoće je za svjetsku silu dugoročno neprihvatljiv.
VII
Aktuelni visoki predstavnik EU za spoljne poslove, Žozep Borel iz Španije, uporedio je današnju spoljnu politiku EU sa uvođenjem eura, kada su, jedno vrijeme, stare nacionalne valute postojale rame uz rame sa novom evropskom valutom. Sada je Borell rekao listu Frankfurter Allgemeine Zeitung, malo prije stupanja na dužnost prije nešto više od godinu, da spoljna politika EU mora koegzistirati sa nacionalnom spoljnom politikom. Poenta je, međutim, da će raskrsnice vremenom rasti.
Vrijeme igra vitalnu ulogu u složenim savezima poput EU. Oni koji se žale na nemogućnost 27 država članica da formulišu koherentnu spoljnu i bezbjednosnu politiku često zaboravljaju da je EU istorijski vrlo mlad entitet. Šesnaest od današnjih 27 država članica pridružilo se tek od 1995. godine, a njih 13 su postale članice 2004. Rezultat je da se interesi ostrva Malte sada moraju pomiriti sa interesima nuklearne energije Francuske, a zabrinutosti baltičkih država sa onim sa Kipra, dok Švedska mora da se zanima za bugarske bezbjednosne probleme i obrnuto.
Nakon najmanje dva vijeka duboko ukorijenjenog nacionalističkog razmišljanja, to nije laka vježba.
Ali može li to uspjeti u svakom slučaju? Tu je potrebno najviše rada u daljem razvoju EU. U Ministarstvu spoljnih poslova u Berlinu, zvaničnici su oprezni optimisti. Kažu da je dogovor između država članica EU prošlog ljeta o programu pomoći u borbi protiv koronavirusa, koji je podrazumijevao izdavanje zajedničkog duga i obezbjeđivanje novca kao bespovratnih sredstava, a ne zajmova, bio proboj, „istorijski skok naprijed“.
Ali kao što se to događa u krugovima moći u Evropi, taj prelijepi skok je brzo postao ružno davljenje. Kada su se Mađarska i Poljska odlučile da malo prije Božića blokiraju paket za suzbijanje koronavirusa i naredni budžet EU zbog odredbi o vladavini zakona koju je sadržao, izazvale su veliku krizu. Ponovo su prelomi postali vidljivi u ustanovi EU koja se uvijek čini posebno bespomoćnom kada vlade pojedinih država članica nastoje da se ugledaju na trampizam. Ipak, upravo u tim slučajevima otpornost EU blista. Često fluktuira, ali ne tone.
Put bloka u novijoj istoriji bio je „tobogan“, što je takođe naslov knjige istoričara Jana Keršava na tu temu. I tako će se nastaviti – kao veliko gradilište na kome je muljanje ponekad bolji put u odnosu na slabost.
Bivši američki ambasador Ričard Morningstar, koji je bio glavni američki diplomata u Briselu početkom vijeka, ima prilično zabavan opis za to: „Evropska unija voli da napravi dva koraka naprijed, a zatim jedan i po korak nazad“, kaže Morningstar , „ali i to je napredak“.
VIII
Prije oko 20 godina, profesori iz Njemačke i drugih zemalja izdavali su neprestano euro i strašne posljedice koje bi on imao na prosperitet svih u Evropi. Sada kada se euro etablirao kao druga najpouzdanija čvrsta valuta na svijetu, to je pozicija koja je danas u osnovi napuštena.
Nije se potvrdio ni vječiti strah od briselskog krakena koji će isisati svu demokratiju iz država članica. I uprkos bezbrojnim predviđanjima propasti EU, ni to se nije dogodilo. Ovo samo pokazuje koliko je pogrešno koristiti trenutni snimak da biste razvili sveukupni utisak. I, da, mediji dijele krivicu. Ali takođe je ukorenjen u dubljim strukturama ljudske misli.
Hans Rozling, posveći Evropljanin iz Švedske, tokom svog života radio je na pomaganju ljudima u ulozi ljekara. Kao istraživač, nastojao je da izliječi opšte sljepilo koje imamo prema onom koje polako raste i nenametljivo napreduje. Podnaslov njegove izuzetne knjige „Činjeničnost“ je: „Deset razloga zbog kojih smo pogrešni u svijetu – i zašto su stvari bolje nego što mislite“. To je, prema Rozlingu, mnogo zdravije, mnogo bogatije, mnogo naprednije i mnogo bolje nego što većina ljudi misli.
Dugoročno gledano, što podrazumijeva godine i decenije, EU će se suditi prema tome da li postiže svoje ciljeve i samo sebi uvijek postavlja velike ciljeve.
Rozling nije pokušavao da zabilježi prave izazove sa kojima se suočavamo. Radeći u siromašnim djelovima Azije i Afrike, na kraju je znao bolje. Želio je da pošalje pozitivnu poruku da se, iako se napredak može odvijati puževim tempom, on još uvijek odvija – i da težnja za napretkom nije beskoristan poduhvat. Njegov stav možete sažeti u jedan red: Ako uvijek držite skrštene ruke, nemate slobodnu ruku da zasučete rukave. Rozling nastoji da ohrabri ljude.
Njegov način razmišljanja takođe bi donio korist EU. Kao Evropljani, mogli bismo tada s vremena na vrijeme shvatiti da je ova federacija evropskih nacija bila i još je sredstvo mira i prosperiteta, pokretač prilika za stotine miliona ljudi. Na trenutak se može biti ponosan na postignuto, na nevjerovatnu priču o uspjehu. Činjenice da su se, zahvaljujući evropskim inicijativama, mnoge stvari tokom decenija zaista popravile za mnoge ljude.
Ali Evropska unija – i u tom smislu je vrlo slična Ujedinjenim nacijama – često se samo ispituje zbog svojih nedostataka. EU se često ocjenjuje isključivo po sposobnosti da djeluje brzo, a premalo rijetko i po sposobnosti da korak po korak postiže cilj, smireno i istrajno. A ljudi takođe često zaboravljaju da je EU federacija od 27 država. Kada su ujedinjeni, Evropa je jaka. Kada se ne slažu, čak i najbolja EU nije od velike pomoći.
Dugoročno gledano, što podrazumijeva godine i decenije, EU će se suditi prema tome da li postiže svoje ciljeve i samo sebi uvijek postavlja velike ciljeve. Očuvanje mira, spasavanje svjetske klime, okončanje uništavanja prirode, zaštita ljudi, povećanje prosperiteta, poboljšanje života, traženje sreće.
Većina Evropljana vjeruje da su ovi ciljevi toliko samorazumljivi da ih jedva da više ni čuju i odbacuju kao floridičnu retoriku. Kao takvi, prijeti im opasnost da ne vide ono što je ostatak svijeta već shvatio: da smo uspjeli da transformišemo čitav kontinent, mjesto gdje su se ljudi vjekovima razdvajali, u model 21. vijeka .
Nije moguće biti mnogo veća svjetska sila od toga.
Ulrih Fihtner, Der Spiegel
